Engr. CHONA B. LABAON NCIP Provincial Officer Malaybalay City, Bukidnon Dear Madame: Kami, midangop sa inyong opisina arun sa paghangyo nga kami, mga Lumad sa Adtuyon, Pangantucan, Bukidnon matambagan arun ma protektahan ang yutang kabilin gikan pa sa apuhan sa among mga ginikanan. Kami midangop og magpatabang kanimo arun protektahan ang sagradong lugar Pamuhatan sa among Tribo kay kini pagatamastamasan sa mga tawo nga way-kalooy nga muyatak sa mga katungod labi na kanamong mga Lumad. Miingon ang DAR nga e raffle ang yutang sagrado kanamo, ang yuta kung asa nabuhi, namatay og gilubong ang among apohan. Og kong asa namo gitago og gi preserba ang iyang mga gamit sama sa Bangkaw, Kalasag, Agong og Sundang. Matod pa sa DAR sa Pangantucan, e raffle kuno kini arun ipanghatag ni bisan kinsa. Kami nagasupak niana tungod kay sagrado kanang yutaa kanamo og isip Lumad, dapat paga respetuhon ang among katungod sa yutang among gi ugmad sa walay hunong sukad pa kaniadto. Ug kung boot huna hunaun, wala kami hatagi og patas og insaktong proseso niana, diretso na lamang sila miingon nga ipanghatag na ang yuta nga among gi ugmad. Wala nila gidungog ang among bahin, og kami mangutana kanila, nga dili ba diay mamahimo nga e konsidera ang mga katungod namo isip mga Lumad o IP? Kay kung ila pa siguro kaming gihatagan og konsiderasyon, wala kini maing ani karun. Tinood man, nga kanang luna nga among gi okupar wala kana titulo, pero kanang yutaa wala gyud kana namo ibaligya kay lage kana kabilin kana sa among apohan nga gi ilang baylan og mananambal diha sa Adtuyon. Kanang yutaa kong boot huna hunaon, maguwang pa kana sa Barangay Adtuyon amo na kanang gi ugmad sulod sa pipila ka henerasyon nga bisan wala pa mahimugso ang Adtuyon. Makapangutana kami, ngano man ila man kanang hilabtan ang among yuta? Adunay yuta sa dato dinha ngano man ang among yuta man ang ilang unahon? Tungod ba Kay kami Lumad og pobre lamang? Kay tungod ba kami dili makahimog depensa sa among kaugalingon sa legal nga paagi? Tungod ba kay sa ilang isip ang mga lumad dali lang mailad og mutando sa kong unsay gusto nila? Ngano ihikaw man kanamo ang balaod? Matud pa sa RA 6657 o mao ang Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988, nahisulat sa Section 9 nga nagaingon bahin sa Ancestral Land nga “For purposes of this Act, ancestral lands of each indigenous cultural community shall include, but not be limited to, lands in the actual, continuous and open possession and occupation of the community and its members: provided, that the Torrens Systems shall be respected. The right of these communities to their ancestral lands shall be protected to ensure their economic, social and cultural well-being.n line with the principles of self-determination and autonomy, the systems of land ownership, land use, and the modes of settling land disputes of all these communities must be recognized and respected. Any provision of law to the contrary notwithstanding, the PARC may suspend the implementation of this Act with respect to ancestral lands for the purpose of identifying and delineating such lands: provided, that in the autonomous regions, the respective legislatures may enact their own laws on ancestral domain subject to the provisions of the Constitution and the principles enunciated in this Act and other national laws" Dili ba kami mamahimong protektahan nianang balaura? Og usab, basi sa balaod nga naga protekta kanatong mga Lumad o IP, ang RA 8371 o ang Indigenous Peoples Rights Act of 1997 nahisulat sa Section 3 (b), nga basi niini, ang Ancestral Lands mao ang "Subject to Section 56 hereof, refers to land occupied, possessed and utilized by individuals, families and clans who are members of the ICCs/IPs since time immemorial, by themselves or through their predecessors-in-interest, under claims of individual or traditional group ownership,continuously, to the present except when interrupted by war, force majeure or displacement by force, deceit, stealth, or as a consequence of government projects and other voluntary dealings entered into by government and private individuals/corporations, including, but not limited to, residential lots, rice terraces or paddies, private forests, swidden farms and tree lots" Maluluy-ong tagaprotekta kanamo, Sir, kami nagapanghinaot nga kami matabangan, aron mahatagan kamig patas nga proseso, aron among pa protektahan ang para kanamo, kay dili kami gusto nga mamahimong langyaw sa among yutang natawhan, sa among yutang kabilin.

Kami andam musunod sa proseso aron makakuha kami og Certificate of Ancestral Land Title arun dili na mahitabo pa sa umaabot nga kami basta basta na lamang paga tamas-tamasan ni bisan kinsa, og aron ma preserba ang among sagradong yuta og lugar Pamuhatan. Aron usab makalikay kita sa gubot sa umaabot kay kami andam makigbisog niini sa legal nga paagi pinaagi sa inyong tabang. Aduna pa usab kami mga pangutanang legal kaninyo: 1. Unsang ahensya sa gobyerno ang natahasan sa pag panghatag og luna balayanan o home lots? Ang DAR ba? Unsa man ang proseso nga ilang dapat himoon arun makuha ang us aka luna aron kini mahatag sa ubang tawo isip luna balayanan or home lot ilabi na kung ang us aka yuta dili bakante og gina okupar sa us aka tawo o pamilya? 2. Kung aduna man galing proseso niana, sama sa pagpasaka og kaso aron makuha o mailog sa gobyerno ang yuta aron kini ipanghatag isip home lots? Unsa man nga dokumento ang dapat ipakita sa tag-iya sa home lot nga nagasulti nga mupapahawa na sila sa yuta tungod kay sa gobyerno na kini og kini ipanghatag na? Aduna bay desisyon sa korte? Tungod kay wala kami makakita og dolumento o unsa mang desisyon nga nagasulti nga ang among yuta nga gi okupar iya kana sa gobyerno. Wala kami pakita-i og dokumento gikan sa unsa mang korte o unsa mang desisyon nga niagi og patas nga paghukom nga kung asa gidungog ang among mulo. 3. Isip Lumad o IP, dili ba mamahimong protektahan ang among yutang kabilin sa ginatawag nga Ancestral Land diha sa IPRA law? Og basi usab sa Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988? Kay kanang among yuta kaniadto pa kana sa panahon sa apohan sa among ginikanan, kami na ang nag ugmad og nag okupar niana og wala kana namo gibaligya tungod kay kana sagrado kanamo. 4. Unsa man ang angay namong buhaton aron mapaundang sila sa pag implementar o pag proseso sa pagpanghatag sa among luna? Samtang kami maga proseso sa pagkuha og Certificate of Ancestral Land Title sa NCIP? Kami nagalaum og nagasalig sa inyong tabang, aron walay gubot nga muabot dinha kon ugaling man sudlon gayud nila kana among luna. Kami andam kini depensahan og andam kami makigbisog sa bisan asang korte sa legal nga paagi aron ihatag ang among katungod nga pugos nga gi hikaw kanamo. Kami andam man musunod sa balaod, dili man kami mga gubot nga tawo, pero kon ugaling ihikaw kanamo ang para kanamo, kami andam usab mubarog niini ilabi na kong kami anaa sa kamatuoran. Og unsa ba diay ang gipangita sa DAR? Gusto ba nila mag rally pa kami ngadto sa ilang opisina aron ilang ilhon ang among katungod? Dili kami gusto og gubot, maong muhangyo kami kaninyo, isip ahensya sa gobyerno nga natahasan sa pag protekta kanamong mga Lumad og sa among mga kabtangan. Kami wala magdahom nga ing ani lang diay nila kadali tamakan ang among katungod. Ing ani lang diay kadali paga tamastamasan ang among katungod nga bisan ang balaod mi ila niini. Hapit na kami mawad-an og paglaom sa pakigbisog niini, apan kami nasayod nga kami adunay gamayng tsansa sa kadaogan, labi na og kong kamo anaa sa among kiliran makigbisog sa sama namong mga lumad. Mao nga kami naka hunahuna nga karun na ang igong panahon aron kuhaan og title ang among yutang kabilin. Ang among kadaogan, kadaogan sa tanang Lumad nga gi tamas-tamasan og amo kining pagatan-awon nga utang kabubut-on kaninyo kay ang among kadaogan inyo usab kining kadaugan.

Kaninyo Matinahuron,

MANHULAD CLAN Lumad/IP Adtuyon, Pangantucan, Bukidnon