UNIVERSITETI BUJQËSOR I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DHE AGROBIZNESIT DEPARTAMENTI I FINANCË KONTABILITETIT
TEMË DISERTACIONI IMPLEMENTIMI I STANDARDEVE KOMBËTARE TË KONTABILITETIT DHE TRAJTIMI I PROBLEMEVE TË TYRE NË NDËRMARRJET E VOGLA DHE TË MESME (SME) Në kërkim të gradës “Doktor i Shkencave”
Udhëheqës shkencor:
Doktoranti: Aurora HOXHA (TOMJA)
Prof. Dr. Flutura KALEMI
Tiranë, 2015
UNIVERSITETI BUJQËSOR I TIRANËS FAKULTETI I EKONOMISË DHE AGROBIZNESIT DEPARTAMENTI I FINANCË KONTABILITETIT
TEMË DISERTACIONI IMPLEMENTIMI I STANDARDEVE KOMBËTARE TË KONTABILITETIT DHE TRAJTIMI I PROBLEMEVE TË TYRE NË NDËRMARRJET E VOGLA DHE TË MESME (SME) Në kërkim të gradës “Doktor i Shkencave”
Udhëheqës shkencor:
Doktoranti: Aurora HOXHA (TOMJA)
Prof. Dr. Flutura KALEMI
MBROHET NË DATË _____/_____/2015 Anëtarët e jurisë: 1. 2. 3. 4. 5.
__________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________
Kryetar Oponent Oponent Anëtar Anëtar
_______________ _______________ _______________ _______________ _______________
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Tabela e përmbajtjes
Tabela e përmbajtjes ............................................................................................................. iii Lista e Tabelave....................................................................................................................... vi Lista e Figurave .................................................................................................................... viii Mirënjohje dhe Falenderime .................................................................................................. x Lista e Shkurtimeve ................................................................................................................ xi Abstrakt ..................................................................................................................................xii Abstract ................................................................................................................................. xiii PJESA E PARË KUADRI I PËRGJITHSHËM I PUNIMIT .......................................................................... 1 1.Hyrje ................................................................................................................................................ 1 2. Qëllimi dhe objektivat..................................................................................................................... 1 3. Ndërtimi i hipotezave ...................................................................................................................... 4 4.Rishikim literature ........................................................................................................................... 5 4.1. Rëndësia e standardeve kontabël për SME dhe problemet e zbatimit të tyre në botë .............. 6 4.2 Hartimi i SKK-ve dhe problemet e zbatimit të tyre në vendin tonë ........................................ 11 5. Burimi i të dhënave ....................................................................................................................... 14 6. Metodologjia e punimit ................................................................................................................. 15 7. Struktura e punimit ....................................................................................................................... 15 8. Gjetjet e punimit ........................................................................................................................... 17 9. Kufizimet e punimit ...................................................................................................................... 18
PJESA E DYTË KAPITULLI I: RËNDËSIA E NDËRMARRJEVE TË VOGLA DHE TË MESME (SME) DHE KONTRIBUTI I TYRE NË EKONOMI ....................................................... 19 1.Hyrje .............................................................................................................................................. 19 2. Vështrim i përgjithshëm i SME-ve në Europë dhe Ballkan .......................................................... 20 2.1. Vështrim i përgjithshëm i SME- ve në Europë ...................................................................... 20 2.2. Vështrim i përgjithshëm i SME- ve në Rajonin e Ballkanit ( Kosovë, Maqedoni ) ............... 21 3. Vështrim i përgjithshëm i SME- ve në Shqipëri ........................................................................... 25 3.1 Baza ligjore e SME-ve në Shqipëri ......................................................................................... 25 3.2 Rëndësia e SME-ve në Shqipëri.............................................................................................. 26 4.Përmbledhje ............................................................................................................................... 28
Msc.Aurora Hoxha
iii
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
KAPITULLI II: RREGULLIMET KONTABËL TË NDËRMARRJEVE TË VOGLA DHE TË MESME .................................................................................................................. 29 1.Hyrje .............................................................................................................................................. 29 2.Organizmat ndërkombëtar dhe kombëtar përgjegjes për rregullimet kontabël .............................. 29 2.1.Organizmat Ndërkombëtar ...................................................................................................... 29 2.2.Organizmat Kombëtar ............................................................................................................. 30 3. Standardet Ndërkombëtare të raportimit financiar (SNRF) për SME dhe Direktivat e Kontabilitetit ..................................................................................................................................... 32 3.1. SNRF-të për SME-të .............................................................................................................. 32 3.2.Direktivat e BE-së për kontabilitetin ...................................................................................... 36 4.Ligji për kontabilitetin dhe standardet kombëtare të kontabilitetit në Shqipëri ............................. 41 4.1.Regullimi Ligjor i Kontabilitetit ............................................................................................. 41 4.1.Standardet Kombëtare të Kontabilitetit ................................................................................... 42
PJESA E TRETË KAPITULLI III: NDIKIMI I LEGJISLACIONIT TATIMOR NË ZBATIMIN E STANDARDEVE KOMBËTARE TË KONTABILITETIT ............................................. 46 1.Hyrje .............................................................................................................................................. 46 2. Metodologjia e punimit ................................................................................................................. 47 3. Analiza krahasuese ndërmjet legjislacionit tatimor dhe standardeve kontabël (SKK 1 dhe SKK 5). ...................................................................................................................................................... 48 4.Analiza krahasuese ndërmjet legjisacionit tatimor dhe SKK-ve të tjera........................................ 56
KAPITULLI IV: PROBLEMET E ZBATIMIT TË SKK-VE SIPAS KËNDVËSHTRIMIT TË PËRDORUESVE TË PASQYRAVE FINANCIARE TË SME-ve .................................................................................................................................... 59 1.Hyrje .............................................................................................................................................. 59 2. Metodologjia e punimit ................................................................................................................. 60 2.1 Mbledhja e të dhënave ( intervistat e hapura dhe pyetësorët). ................................................ 60 2.2. Përpunimi i të dhënave........................................................................................................... 63 3. Rezultatet ...................................................................................................................................... 63 3.1. Intervistat e hapura ................................................................................................................. 63 3.2. Rezultatet e pyetësorëve......................................................................................................... 68
KAPITULLI V: PROBLEMET E ZBATIMIT TË SKK-VE SIPAS KËNDVËSHTRIMIT TË HARTUESVE TË PASQYRAVE FINANCIARE TË SME . 86 1.Hyrje .............................................................................................................................................. 86 2.Metodologjia .................................................................................................................................. 86 2.1.Të dhëna parësore ................................................................................................................... 87 2.2. Të dhënat dytësore ................................................................................................................. 88 2.3.Metodologjia e përpunimit të të dhënave ................................................................................ 89 3.Rezultatet ....................................................................................................................................... 96 3.1.Të dhënat dytësore .................................................................................................................. 96 3.2. Analiza e të dhënave primare ............................................................................................... 102
Msc.Aurora Hoxha
iv
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të 3.2.3.Rezultate përshkruese në lidhje me nivelin dhe problemet e zbatimit të SKK-ve. ............ 104 3.2.4.Rezultatet në lidhje me problemet e zbatimit të standardeve nëpërmjet analizës faktoriale dhe modeleve ekonometrike. ...................................................................................................... 108
PJESA E KATËRT KAPITULLI VI: PRITSHMËRITË NË LIDHJE ME PROBLEMET E IMPLEMENTIMIT TË STANDARDEVE TË PËRMIRËSUARA DHE ZBATIMI VULLNETAR I SNRF-VE PËR SME ............................................................................... 123 1.Hyrje ............................................................................................................................................ 123 2.Disktutime dhe Konkluzione ....................................................................................................... 125 2.1 Krahasimi i SKK-ve me SKK-të e përmirësuara .................................................................. 125 2.2. Problemet e pritshme në lidhje me zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. ............................ 130 3. Zbatimi vullnetar i SNRF-ve për SME-të dhe karakteristikat e SME-ve shqiptare ................ 136
KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ...................................................................... 141 8.1. Konkluzione ............................................................................................................................. 141 8.2 Rekomandime ........................................................................................................................... 145
Përmbledhje.......................................................................................................................... 147 Summary ............................................................................................................................... 153 Literatura.............................................................................................................................. 159 Anekse ................................................................................................................................... 166 Shtojcë ................................................................................................................................... 177 1.1.Pyetësori drejtuar hartuesve të pasqyrave financiare ................................................................ 177 1.2.Pyetësori drejtuar inspektorëve tatimor .................................................................................... 177
Curriculum Vitae ................................................................................................................. 213 Deklaratë mbi Origjinalitetin ............................................................................................. 216
Msc.Aurora Hoxha
v
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Lista e Tabelave Tabela 1. Ndërmarrjet e Regjistruara në Kosovë sipas Numrit të të Punësuarve – 2010 (ARBK) .................................................................................................................................... 22 Tabela 2. Qarkullimi vjetor sipas madhësisë së Ndërmarrjes dhe Pjesës së BPV-së, 2010 (ARBK) .................................................................................................................................... 23 Tabela 3. Klasifikimi i ndërmarrjeve në Republikën e Maqedonisë (Ligji për shoqëritë tregtare 2004) ........................................................................................................................... 23 Tabela 4. Numri i ndërmarrjeve sipas madhësisë të bizneseve (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja ) ............................ 24 Tabela 5. Numri i të punësuarve sipas madhësisë së bizneseve: (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja) ............................. 24 Tabela 6. Kontributi i Vlerës së Shtuar ( http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja ) ............................................................................................................ 24 Tabela 7. Kontributi i Vlerës së Shtuar (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja) ............................................................................................................. 27 Tabela 8. Numri i ndërmarrjeve sipas madhësisë të bizneseve (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja) ............................. 27 Tabela 9. Numri i të punësuarve sipas madhësisë së bizneseve (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja ) ............................ 28 Tabela 10. Implementimi i SNRF–ve për SME-të në disa vende të zhvilluara në Europë (
[email protected]./ (2013 ) përpunuar nga autorja) ....................................................... 34 Tabela 11. Implementimi i SNRF –ve për SME-të në disa vende në zhvillim në rajonin e Ballkanit (
[email protected]./(2013) / përpunuar nga autorja) ..................................... 35 Tabela 12. Shpërndarja e ndërmarrjeve sipas madhësisë në disa vende të BE-së (Eurostat 2012 /përpunuar nga autorja) ................................................................................................... 40 Tabela 13. Dallime mbi legjislacionin tatimor dhe ligjin për kontabiltetin/ SKK-ve ( autorja) .................................................................................................................................................. 49 Tabela 14. Dallime të legjislacionin tatimor dhe SKK1(autorja) ........................................... 50 Tabela 15. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK5 në “njohjen e AAM-ve” (autorja) .... 52 Tabela 16. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK5 në “rivlerësimin dhe llogaritjen e amortizimit” (autorja) .............................................................................................................. 53 Tabela 17. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK5 “Mbi metodat dhe normat e amortizimit të AAM-ve” (autorja) ........................................................................................... 54 Msc.Aurora Hoxha
vi
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Tabela 18. Dallimet të legjislacionit tatimor dhe SKK5 mbi “njohjen e AAJM-ve” (autorja) .................................................................................................................................................. 55 Tabela 19. Dallimet të legjislacionit tatimor dhe SKK5 mbi “rivlerësimet dhe zhvlerësimet e AAJM-ve” (autorja) ................................................................................................................. 55 Tabela 20. Dallimet të legjislacionit tatimor dhe SKK5 mbi “metodat dhe normat e amortizimit të AAJM-ve”(autorja) .......................................................................................... 56 Tabela 21. Rezultate të pyetjeve për kontrollin e njohurive ( autorja) ................................... 76 Tabela 22. Tabela e krostabulimit Njohuritë * Tipi ( autorja ) ............................................... 81 Tabela 23. Ndërtimi i variablave në modelin e parë “ Dobishmëria e informacionit të PF” (autorja) .................................................................................................................................... 92 Tabela 24. Ndërtimi i variablave në modelin e dytë “ Zbatimi i SKK-ve ” (autorja) ............. 94 Tabela 25. Pikët totale të ushtrimeve të grupuara sipas SKK-ve (autorja) ............................. 98 Tabela 26. Përqindja mesatare e pikëve sipas SKK-ve (autorja) .......................................... 101 Tabela 27. Të dhënat në lidhje me madhësinë e njësive ekonomike (autorja) ..................... 104 Tabela 28. Rezultatet e analizës faktoriale (metoda PCA).( autorja).................................... 110 Tabela 29. Rezultatet e modelimit mbi dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF të hartuara sipas SKK-ve ........................................................................................................... 112 Tabela 30. Rezultatet e modelimit mbi problemet e zbatimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit. .......................................................................................................................... 116 Tabela 31. Faktorët që ndikojnë në njohuritë e të anketuarve (hartuesve) ........................... 120 Tabela 32. Ndryshimet në terminologji të evidentura në SKK1 ndërmjet SKK-ve dhe SKKve të përmirësuara ( autorja) .................................................................................................. 125 Tabela 33. Ndryshimet e evidentura në SKK5 ndërmjet SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara ( autorja) ................................................................................................................................. 127 Tabela 34. Ndryshimet e evidentura në SKK5 ndërmjet SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara në lidhje me AAJM-të (autorja) ............................................................................................. 128 Tabela 35. Dallimet kryesore në SKK 1 dhe SKK5 ndërmjet paketave të standardeve dhe legjislacionit tatimor (autorja)................................................................................................ 132 Tabela 36. Tabela e korrelacioneve të faktorëve në zbatimin vullnetar të SNRF-ve ........... 139
Msc.Aurora Hoxha
vii
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Lista e Figurave Figura 1. Numri i SME-ve, punësimi në SME dhe vlera e shtuar e SME-ve (2008=100) ..... 21 Figura 2. Standardet e zbatura nga njësitë ekonomike sipas inspektorëve tatimor (autorja) .. 69 Figura 3. Përqindja e zbatimit të standardeve sipas inspektorëve tatimor (autorja) ............... 70 Figura 4. Standarde të zbatuara me probleme gjatë kontrolleve të PF nga inspektorët (autorja) .................................................................................................................................... 70 Figura 5. Problemet që ndikojnë në zbatimin e SKK dhe vlerësimi i rëndësisë nga inspektorët e kontrollit dhe vlerësimit (autorja)....................................................................... 72 Figura 6. Përqindja e bizneseve që nuk deklarojnë plotësisht të ardhurat (autorja) ............... 73 Figura 7. Përqindja e bizneseve që aplikojne çmime të ndryshme nga faturat tatimore (autorja) .................................................................................................................................... 74 Figura 8. Realiteti i vlerave të raportuara në PF sipas SKK-ve (autorja) ............................... 74 Figura 9. Ndikimi i pronarëve/drejtuesve në ndryshimin e informacionit financiar të PF (autorja) .................................................................................................................................... 75 Figura 10. Përgjigjet e inspektorëve tatimor në pyetjet e drejtuara për kontrollin e njohurive (autorja) .................................................................................................................................... 77 Figura 11. Vështirësitë e hasura nga inspektorët mbi paketën e SKK-ve (autorja) ................ 78 Figura 12. Shpeshtësia e trjanimit të inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit (autorja) ....... 79 Figura 13. Çështjet e trajnuara gjatë seancave të trajnimit (autorja) ...................................... 79 Figura 14. Materialet e përdorura për problemet e hasura për SKK-të nga inspektorët tatimor (autorja) .................................................................................................................................... 80 Figura 15. Pasqyrat financiare të hartuara nga SME-të sipas oficerëve të kredisë (autorja) .. 82 Figura 16. Rëndësia e përdorimit të PF në miratimin e një kredie (autorja) .......................... 83 Figura 17. Përqindja e të ardhurave të raportuara në PF të SME-ve (autorja) ....................... 83 Figura 18. Përqindja e vlerave reale të raportuara në PF të SME (autorja) ............................ 84 Figura 19. Ndikimi i pronarëve/drejtuesve në PF sipas oficerëve të kredisë (autorja) ........... 84 Figura 20. Përgjigjet e oficerëve të kredisë mbi kontrollin e njohurive (autorja) .................. 85 Figura 21. Pjesëmarrja e kandidatëve në provim sipas grupmoshave (autorja) ..................... 97 Figura 22. Pjesëmarrja e kandidatëve në provim sipas qyteteve (autorja) ............................. 97
Msc.Aurora Hoxha
viii
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Figura 23. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK4 (autorja) ...................... 98 Figura 24. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK5 (autorja) ...................... 98 Figura 25. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK6 (autorja) ...................... 99 Figura 26. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK7 (autorja) ...................... 99 Figura 27. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK8 (autorja) ...................... 99 Figura 28. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK10 (autorja) .................... 99 Figura 29. Përqindja e kandidatëve në varësi të pikëve dhe grupmoshës (autorja) .............. 101 Figura 30. Niveli i njohurive të kandidatëve sipas dy grupimeve të pikëve (autorja) .......... 102 Figura 31. Zbatimi i SKK-ve sipas hartuesve të PF (autorja) ............................................... 104 Figura 32. Përqindja e zbatimit të SKK-ve të zbatuara nga SME-të e anketuara (autorja) .. 105 Figura 33. Përqindja e zbatimit dhe vështirësitë gjatë zbatimit të SKK-ve nga hartuesit (autorja) .................................................................................................................................. 105 Figura 34. Vështirësitë në zbatimin dhe kuptimin e SKK-ve (autorja) ................................ 106 Figura 35. Format e raportimit financiar të SME-ve të anketuara (autorja) ......................... 106 Figura 36. Përqindja e paraqitjes së situatës së vërtetë financiare të SME-ve sipas hartuesve të PF (autorja) ........................................................................................................................ 107 Figura 37. Ndikimi në rezultatin ushtrimor nga drejtuesi/hartuesi i SME-së (autorja) ........ 108 Figura 38. Rezultatet e përgjigjeve të të anketuarve në lidhje me njohuritë për SKK-të (autorja) .................................................................................................................................. 119 Figura 39. Dobishmëria e materialeve trajnuese për hartuesit e PF (autorja)....................... 121 Figura 40. Njohja dhe trajnimi i inspektorëve të kontrollit për SKK-të e përmirësuara (autorja) .................................................................................................................................. 134 Figura 41. Njohuritë e hartuesve për SNRF-të për SME-të (autorja) ................................... 137 Figura 42. Unifikimi vullnetar i raportimit financiar (zbatimi vullnetar i SNRF-ve për SME)/ (autorja) .................................................................................................................................. 138
Msc.Aurora Hoxha
ix
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Mirënjohje dhe Falenderime Përfundimi i disertacionit tim ka qenë një rrugëtim i gjatë. Shumë prej miqve dhe kolegëve të mi kanë pyetur për kohën e përfundimit të tij, sikurse disa të tjerë e kanë vënë në dyshim përkushtimin tim për të. Disertacioni im ka qenë gjithmonë një prioritet, por si shumica prej jush e dinë, në jetën e një personi ka “disa” prioritete në kohë të ndryshme. E megjithatë, unë sot e përfundova atë, por jo e vetme. Unë nuk mund ta përfundoja me sukses këtë punim pa mbështetjen e çmuar të disa personave, të cilët dua ti falenderoj pafundësisht. Por, në veçanti, dua të përmënd disa prej tyre: Së pari, dua të falënderoj udhëheqësen time të disertacionit Prof.Dr. Flutura Kalemi. Durimi i saj, mbështetja dhe besimi i palëkundur në aftësitë dhe kapacitetet e mia gjatë punimit të disertacionit, më kanë dhënë forcë për të përfunduar me sukses këtë punim. Së dyti, dua të falenderoj kolegen time Dr. Elvina Merkaj, për të gjitha sygjerimet, angazhimin dhe kohën e harxhuar me mua. Ajo më ka ndihmuar pa kushte, për gjetjen e përgjigjeve të çdo pyetje të lindur apo gjetjen e zgjidhjeve pas çdo problemi të krijuar. Për këtë, unë nuk mund ta falenderoj atë mjaftueshëm. Unë i jam përgjithmonë mirënjohëse. Së treti, dua të falenderoj Prof.Dr. Hidajet Shehu, Prof.Dr.Lindida Lati, Prof.Dr Agim Binaj, znj.Elvira Hoxha dhe znj.Lirola Kerri. Materialet, idetë, sugjerimet, kritikat e tyre më ndihmuan në realizimin dhe përmirësimin e këtij punimi shkencor. Së katërti, falenderoj Prof. Dr. Drini Salko dhe të gjithë koleget e departamentit për mbështetjen e tyre. Së pesti, dua të falenderoj znj.Bojana Kuto, znj.Estela Duro dhe z.Rezart Shehu për intervistat e realizuara dhe ndihmesën e tyre në shpërndarjen dhe plotësimin e pyetësorëve. Së gjashti dua të falenderoj vëllain tim, z. Bledar Tomja për të gjitha sygjerimet, idetë dhe kontributin e tij praktik, të përfituara gjatë experiencës së tij profesionale në fushën e kontabilitetit.� Së fundi, nga renditja, por jo nga rëndësia, dua të falenderoj pafund mamanë time që nuk kurseu asnjë minut nga koha e saj, për të qënë pranë meje në angazhimet e mia familjare. Gjithashtu, dua të falenderoj bashkëshortin tim për mbështetjen e durimin e tij. Nuk mund të lë pa përmendur dhe miken time Albana Hadribeaj që tashmë është pjesë e familjes sime për mbështetjen dhe ndihmën e saj në realizimin e këtij punimi.
Një dedikim i veçantë në këtë punim shkon për dy fëmijët e mi Esli dhe Medis, pasuritë e mëdha të shpirtit tim dhe për babain tim që do të mbetet shumë i shtrenjtë dhe i paharruar për mua.
Msc.Aurora Hoxha
x
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Lista e Shkurtimeve AAJM
Aktive Afatgjata Jomateriale
AAM
Aktive Afatgjata Materiale
BE
Bashkimi Europian
BSNK
Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit
EFRAG
Grupi Këshillimor Europian i Raportimit Financiar
EKR
Ekspert Kontabël
EUROSTAT
Insituti i Statistikave Europiane
GAAP
Parimet e Përgjithshme të Pranuara të Kontabilitetit
IEKA
Insituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar
IFAC
Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve
INSTAT
Insituri i Statistikave
KKK
Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit
KM
Kontabël i Miratuar
PF
Pasqyra Financiare
PKP
Plani i Përgjithshëm Kontabël
SKK
Standarde Kombëtare të Kontabilitetit
SME
Ndërmarrje të vogla dhe të mesme
SNK
Standarde Ndërkombëtare të Kontabilitetit
SNRF
Standarde Ndërkombëtare të Raportimit Financiar
Msc.Aurora Hoxha
xi
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Abstrakt Në vendin tonë, dy dekadat e fundit janë shoqëruar me ndryshime të rëndësishme në aspektin ligjor dhe institucional, në kuadër të përmirësimit të legjislacionit me Be-në. Një rëndësi e veçantë i është kushtuar edhe fushës së kontabilitetit. Procesi i standardizimit të kontabilitetit, edhe pse vlerësohet një sukses drejt rrugës Europiane për vendin tonë, u shoqërua dhe vazhdon të shoqërohet me probleme, të cilat evidentohen edhe në shumë vende të tjera të rajonit. Problemet e raportimit ndjehen më tepër në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME), të cilat shpesh herë kanë mangësi në burimet e tyre për financimin dhe përshtatjen me ndryshimet e reja. Për më tepër, këto probleme janë edhe më të mëdha për SME-të që operojnë në vendin tonë, pasi janë relativisht të vogla krahasuar me homologet e tyre jashtë Shqipërisë. Studimi i problemeve të raportimit financiar për SME-të është i rëndësishëm për kontributin e tyre në ekonominë shqiptare, pasi mbi 99% e ndërmarrjeve aktive në vendin tonë janë SME, (Instat 2014). Objektivi kryesor i këtij studimi është matja e shkallës së zbatimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit dhe trajtimi i problemeve të krijuara gjatë zbatimit të tyre në SME. Gjithashtu, objektiv tjetër i studimit është diskutimi mbi mundësitë, që këto probleme të shoqërojnë zbatimin e SKK-ve të përmirësuara, të cilat kanë nisur të zbatohen nga SME-të. Metodat e përdorura në këtë punim konsistojnë në analiza përshkruese ( një format gjërësisht i përdorur në fushën e kontabilitetit) dhe në analiza empirike, duke sjellë një risi në këtë drejtim. Të dhënat e përdorura në punim janë siguruar kryesisht nëpërmjet pyetësorëve (parësore), por gjithashtu janë analizuar edhe të dhëna dytësore të siguruara nga insitucione të rëndësishme vendase dhe të huaja. Të dhënat parësore të siguruara nëpërmjet pyetësorëve iu drejtuan si hartuesve të pasqyrave financiare, ashtu edhe përdoruesve të tyre (inspektor tatimor, oficer kredie), me qëllim kryerjen e analizës në dy këndvështrime. Rezultate të rëndësishme të arritura në këtë studim evidentojnë se standardet kombëtare të kontabilitetit nuk zbatohen plotësisht, por pjesërisht në nivelet 60-70%. Ndër problemet më të rëndësishme që identifikohen si nga përdoruesit ashtu edhe nga hartuesit për moszbatimin e plotë të SKK-ve janë kryesisht dobishmëria e informacionit për drejtuesit/pronarët, divergjenca tatimore, njohuritë e hartuesve dhe madhësia e njësive ekonomike. Nga ana tjetër pyetësorët zbuluan tendencën që këto probleme mund të shoqërojnë edhe zbatimin e SKK-ve të përmirësuara, të cilat aktualisht zbatohen nga SME-të prej datës 1 Janar 2015. Gjithashtu, në kuadër të standartizimit ndërkombëtar të raportimit financiar (SNRF), rezultatet e punimit evidentuan se disa prej SME-ve të anketuara janë të gatshme të nisin zbatimin vullnetar të tyre. Ky punim kontribuon me të dhëna konkrete në zgjerimin e literaturës në fushën e kontabilitetit. Gjithashtu ai paraqet konkluzione dhe rekomandime që mund të shërbejnë për përmirësime të nevojshme në të ardhmen, në drejtim të zgjidhjes së problemeve të zbatimit të standardeve kontabël në vendin tonë.
Msc.Aurora Hoxha
xii
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Abstract In our country, the last two decades have been accompanied with many important changes in the legal and institutional frameworks in relation with improving the legislation with that of EU. A special importance was drawn in accounting area as well. The process of accounting standardisation, even though is assessed to be a success towards the road to Europe for our country, was accompanied and still continues to be accompanied with many problems, which are identified also in other countries of the region. The reporting problems are mainly seen in small and medium enterprises (SMEs), which most of the time have deficiencies in their finances and lack of adoptability with change. Moreover these problems are bigger for SMEs that operate in our country because these business units are relatively smaller when compared with their homologous units outside of Albania. Studying the issues on financial reporting of SME is important for the contribution they have in the Albanian economy, because more than 99% of the active status companies in Albania belong to the SMEs category (Instat 2014). The main objective of this study is to measure the scale of implementation of the national accounting standards and resolving the issues created during its implementation in small and medium enterprises. Thus in this study there are identified and resolved issues in drafting and financial reporting of the SMEs by the financial statement drafters and their users, bringing in the same time recommendations in improving the financial reporting based on the accounting standards for Albanian SMEs. The methodology used in this study consist in using descriptive methods (a widely used format in accounting), and empirical analysis bringing an innovation in this direction. The information used in this study mainly comes from questionnaires (primary data), but also by analysing secondary data secured from important domestic and foreign institutions. The primary data secured through questionnaires were directed to the drafters of the financial statements but also to their users (tax officers, credit officers) in order to make the analysis based on two different points of view. Important results achieved in this report show that the national standards of accounting are not fully implemented. These standards are implemented partially, thus in 60-70% of the cases. Some of the main issues identified from users and drafters on incomplete implementation of NSAs are usefulness of the information for managers/owners, tax divergence, knowledge of drafters and size of business units. On the other hand, what resulted as concerning was the tendency that the same issues would still continue to accompany the implementation of the amended version of NSAs that has already started to be implemented as off 1st of January 2015. Also, related to the international financial reporting standardization (IFRS), the results of this study found that a significant part of SMEs respondents are ready to initiate this implementation voluntarily. This study contributes with tangible data in expanding the literature in the area of accounting. Also this study presents conclusions and recommendations that could serve for necessary improvements in the future, in relation to resolving issues in implementing the accounting standards in our country.
Msc.Aurora Hoxha
xiii
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
KUADRI I PËRGJITHSHËM I PUNIMIT
1.Hyrje Raportimi financiar për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme është një temë e rëndësishme për studimet e kontabilitetit për shkak të rëndësisë së tyre në zhvillimin ekonomik si edhe rritjen e konkurencës dhe punësimit në çdo vend. SME-të konsiderohen si motori i zhvillimit dhe rritjes ekonomike, si dhe aktori kryesor në rritjen e punësimit(UNCTAD2000a). Sipas, Sir David Tweedie, drejtor i BSNK (IASCF, 2008a;38), 98% e ndërmarrjeve të çdo vendi përfshirë dhe vendet e zhvillura, janë ndërmarje të vogla dhe të mesme (SME). Edhe pse në pamje të parë nevoja për raportim financiar sipas standardeve kontabël mund të mos vlerësohet si mundësi për të inkurajuar rritjen ekonomike në një vend në zhvillim, duhet theksuar se raportimi i një informacioni të besueshëm, transparent i 98% të ndërmarrjeve të atij vendi është shtyllë e rëndësishme për zhvillimin strategjik dhe të qëndrueshëm të tij. Kjo për faktin se, një raportim financiar efektiv, përbën një element shumë të rëndësishëm për të siguruar një klimë të shëndetshme biznesi. Në këtë mënyrë u sigurohet pronarëve një situatë e qartë e gjendjes financiare të biznesit të tyre për vendimarrje, por edhe mundësi investimi për të gjithë investitorët. Gjithashtu, proçesi i integrimit në BE të shumë vendeve në zhvillim si dhe globalizimi i tregjeve të kapitalit janë të lidhura shumë ngushtë me nevojën e harmonizimit të kontabilitetit në nivel ndërkombëtar. Në vendin tonë, dy dekadat e fundit janë shoqëruar me ndryshime të rëndësishme në aspektin ligjor dhe institucional, në kuadër të përmirësimit të legjislacionit me Be-në. Një rëndësi e veçantë i është kushtuar edhe fushës së kontabilitetit. Aktualisht, kontabiliteti dhe raportimi financiar janë të rregulluara në ligjin Nr.9228 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” i hartuar nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit dhe miratuar nga parlamenti datë 29.04.2004. Ky ligj përcakton përdorimin e dy lloj standardesh ( kombëtare dhe ndërkombëtare) si dhe kriteret e klasifikimit të njësive ekonomike për zbatimin e këtyre standardeve. Prej 6 vitesh, të gjithë njësitë ekonomike që ushtrojnë aktivitetin në vendin tonë, zbatojnë këto standarde për rregullimet e tyre kontabël. Proçesi i standartizimit të kontabilitetit dhe raportimit financiar konsiderohet një sukses drejt rrugës europiane. Por, pavarësisht suksesit, si në çdo vend të botës edhe në Shqipëri procesi i standartizimit të kontabilitetit u shoqërua dhe vazhdon të shoqërohet me probleme të ndryshme. Këto probleme janë me evidente në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, të cilat shpesh herë kanë mangësi në burimet e tyre për financimin dhe përshtatjen me ndryshimet e reja. Për më tepër, këto probleme janë edhe më të mëdha për SME-të që operojnë në vendin tonë, pasi janë relativisht të vogla krahasuar me homologet e tyre jashtë Shqipërisë.
2. Qëllimi dhe objektivat Zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit dhe harmonizimi i tyre me standardet ndërkombëtare të kontabilitetit kanë qenë objekt studimesh të shumë studiuesve shqiptar. Por,
Msc.Aurora Hoxha
1
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
këto studime janë përqëndruar në trajtimin në tërësi të proçesit të implementimit të SKK-ve ( Miti M.2013, KKK2014) dhe jo në veçanti në problemet e zbatimit të tyre. Për më tepër, nëse vëmendjen e kthejmë tek problemet e zbatimit të rregullave kontabël tek ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, ato thellohen edhe më tej. Kjo për shkak se kapacitetet e tyre financuese në këtë drejtim janë më të vogla krahasuar me ndërmarrjet e mëdha. Gjithashtu, e pa trajtuar më parë nga studiuesit vendas, është përcaktimi i shkallës së zbatimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Me shkallë të zbatimit të standardeve nënkuptoj, jo faktin nëse një standard zbatohet ose jo, por nëse ai standard zbatohet plotësisht apo pjesërisht nga njësia ekonomike. Nga ana tjetër, për të trajtuar në hollësi problemet e zbatimit të SKK-ve, është e vështirë të realizohet një trajtim tërësor për të gjithë paketën e plotë të SKK-ve në një punim shkencor. Në këtë mënyrë, u mendua që fokusi i studimit, për të trajtuar hollësisht problemet e zbatimit të SKK-ve të mbështetet në dy standarde kontabël SKK1(Kuadri i përgjithshëm i përgatitjes së pasqyrave financiare) dhe SKK5 (Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale). Duke gjetur këto hapësira në studimet vendase, në lidhje me shkallën e zbatimit të standardeve si dhe problemet e zbatimit të tyre për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, u mendua zgjedhja e kësaj teme studimi. Evidentimi i këtyre problemeve, në mënyrë specifike për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme do të përbëjnë objektin kryesor të këtij punimi. Pra: Qëllimi kryesor i këtij studimi kërkimor, është matja e shkallës së implementimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit, si dhe trajtimi i problemeve që kanë ndikuar në zbatimin e tyre nga ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME). Nga ana tjetër, problemet e zbatimit të standardeve të kontabilitetit kryesisht janë studiuar nga këndvështrimi i profesionistëve kontabël, ku target grupi përfaqësohej nga kontabilistë të miratuar, ekspert kontabël dhe akademikë. Ndërsa, në këtë studim target grupi nuk do të përbëhet vetëm nga profesionistë kontabël (kontabël të miratuar dhe ekspert kontabël), por edhe nga kontabilistë me përvojë, por pa tituj kontabël ose kontabilistë të rinj në profesion. Përzgjedhja e target grupit u bë, për të mundësuar evidentimin e problemeve sipas këndvështrimit të të gjithë pjesmarrësve (hartuesve) në hartimin e pjesshëm apo të plotë të pasqyrave financiare, të cilët konsiderohen njohës së standardeve. Gjithashtu, studimet vendase në lidhje me problemet e standardeve të kontabilitetit kanë trajtuar kryesisht pikëpamjen e hartuesve të PF dhe jo të përdoruesve të tyre. Përjashtim në këtë drejtim, bën një studim i kryer nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit në vitin 2014, i cili trajton edhe këndvështrimin e oficerëve të kredisë. Në këtë studim, target grupi në lidhje me përdoruesit e informacionit kontabël përbëhet jo vetëm nga oficerët e kredisë, por edhe nga inspektorët tatimor, të cilët përfaqësojnë pjesën më të madhe të të anketuarve në këtë target grup. Pothuaj të gjithë studimet, të cilat kanë trajtuar çështje kontabël në literaturën vendase, por jo vetëm, kanë përdorur pyetesorët si burimin kryesor në sigurimin e të dhënave. Edhe në këtë punim, pyetësorët shërbejnë si burimi kryesor i të dhënave. Ajo çfarë ky studim trajton ndryshe nga studimet e tjera, është metodologjia e përpunimit të të dhënave. Kryesisht, në
Msc.Aurora Hoxha
2
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
literaturën e studiuar, të dhënat janë përpunuar duke dhënë rezultate përshkruese të çështjeve apo problemeve që trajtojnë. Në këtë studim, të dhënat raportojnë rezultate përshkruese vetëm për pyetësorët drejtuar përdoruesve të pasqyrave financiare. Ndërsa, të dhënat, që sigurohen nga pyetësori i hartuesve të PF, përpunohen kryesisht nëpërmjet përdorimit të modeleve ekonometrike. Pra, shikohen ndërvarësitë e variablave ( problemeve) dhe ndikimet e tyre në zbatimin e standardeve për SME, mbështetur në metoda statistikore. Së fundi, meqënëse periudha e sigurimit të të dhënave nëpërmjet pyetësorëve është viti 2014, kohë e cila përkon me një periudhë mbi 5 vjet të zbatimit të standardeve, rezulatet e këtij studimi do të jenë një kontribut i rëndësishëm. Kjo, pasi efektet e zbatimit të SKK-ve analizohen pas një periudhe afatmesme, duke nënkuptuar një proçes pothuaj të konsoliduar. Pra, në mënyrë të përmbledhur të rejat e këtij studimi mbi problemet e zbatimit të SKK-ve janë: përcaktimi i shkallës së zbatimit të standardeve më në thellësi, dhe problemeve të zbatimit të tyre, duke u fokusuar tek dy standarde kryesore që zbatohen nga mbi 90% e SME në vendin tonë, konkretisht SKK1 dhe SKK5, përcaktimi i problemeve të zbatimit të standardeve nga ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, trajtimi i problemeve të zbatimit të SKK-ve, jo vetëm nga këndvështrimi i hartuesve të pasqyrave financiare, por edhe nga këndvështrimi i përdoruesve të tyre, ku ndër përdoruesit më të rëndësishem përcaktohen organet tatimore, trajtimi i efekteve dhe problemeve të zbatimit të standardeve pas një periudhe afatmesme zbatimi në vendin tonë, përpunimi i të dhënave, duke përdorur modele statistikore. Gjithashtu, që prej 1 janarit 2015, të gjithë ndërmarrjet e vogla dhe të mesme që operojnë në vendin tonë, kanë nisur të zbatojnë SKK-të e përmirësuara. Meqënëse periudha e këtij studimi përkon me nisjen e zbatimit të SKK-ve të përmirësura, nuk mund të mos trajtoja një diskutim mbi pritshmëritë e problemeve të zbatimit të tyre nga këto njësi. Nga ana tjetër, përmirësimet e SKK-ve janë kryer në përputhje me SNRF-të për SME. Sipas specialistëve të fushës së kontabilitetit jemi një hap larg zbatimit të plotë të SNRF-të për SME-të edhe në vendin tonë. Në këtë këndvështrim, gjykova të trajtoj edhe mundësitë e zbatimit në mënyrë vullnetare të SNRF-ve për SME-të, si një praktikë tashmë e përdorur në shumë vende europiane. Pra, shkurtimisht dy objektiva të tjera në lidhje me SKK-të e përmirësuara dhe SNRF-të për SME-të janë: pritshmëritë për problemet e zbatimit të SKK-ve të përmirësuara karakteristikat e SME-ve që mund të zbatojnë në mënyrë vullnetare SNRF-të për SME-të.
Msc.Aurora Hoxha
3
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
3. Ndërtimi i hipotezave Objektivi kryesor në këtë punim, është trajtimi i problemeve të zbatimit të SKK-ve për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Nga studimi i literaturës së huaj, rezultoi se problemet kryesore të standardeve fokusohen kryesisht në zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME-të, ndër të cilat veçojnë dobishmërinë e informacionit, divergjencat tatimore etj. Ndërsa në vendin tonë, janë trajtuar në tërësi edhe disa probleme të tjera të zbatimit të standardeve kombëtare kontabël. Trajtimi i hollësishëm i të gjithë problemeve do të ishte e pamunduar të realizohej në një studim të tillë, kështu që në këtë punim fokusohemi në disa prej tyre; Së pari, një nga problemet më të rëndësishme mbi zbatimin e standardeve, lidhet me vërtetësinë, besueshmërinë dhe dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF për përdoruesit e tyre. Nëse i referohemi SKK1 “Objektivi i pasqyrave financiare është të japë një paraqitje të vërtetë e të drejtë të pozicionit financiar, performancës financiare dhe fluksit të parasë të njësisë ekonomike raportuese”. Pasi përgatiten për të informuar një grup të gjerë përdoruesish (përfshirë këtu aksionerët dhe kreditorët, punonjësit, partnerët në biznes, publikun në përgjithësi, institucionet shtetërore dhe të tjerët). Për të mundësuar një paraqitje të vërtetë të informacionit, gjatë hartimit të tyre duhet të plotësohen katër karakteristika kryesore cilësore, ndër të cilat dy trajtohen për qëllime të këtij studimi: Rëndësia: PF paraqesin të gjithë informacionin material që ndikon në situatën financiare. Besueshmëria: Për të qenë i dobishëm, informacioni duhet të jetë i besueshëm. Informacioni mbart cilësinë e besueshmërisë kur plotëson disa parime bazë: - Parimi i paraqitjes me besnikëri: Që të jetë i besueshëm informacioni, duhet të paraqesë me besnikëri transaksionet dhe ngjarjet e tjera, të cilat ai mundohet ose pritet që t’i paraqesë. - Paanshmëria: Që të jetë i besueshëm informacioni i paraqitur në pasqyrat financiare, duhet të jetë i paanshëm, që do të thotë i painfluencuar. - Parimi i plotësisë: Informacioni i raportuar duhet të jetë i plotë. Pasqyrat financiare duhet të japin të gjithë informacionin e nevojshëm për të paraqitur një pamje të vërtetë e të drejtë të pozicionit financiar, performancës financiare dhe flukseve të parasë të njësisë ekonomike raportuese. Gjithashtu, sipas SKK1, zbatimi me korrektësi i të gjitha Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit në përgatitjen e pasqyrave financiare, në përgjithësi jep një pamje të vërtetë e të besueshme të pozicionit financiar, performancës financiare dhe fluksit së parasë të njësisë ekonomike raportuese. Nëse të gjithë parimet dhe rregullat e përmendura në SKK 1, një pjesë e të cilave u cituan më lart, do të zbatoheshin me korrektësi, nuk do të kishte vend të diskutohej për probleme të vërtetësisë dhe dobishmërisë së informacionit financiar. Pra, raportimi i informacionit nga njësitë ekonomike, por në veçanti nga SME-të, duhet të shfaqë mangësira në zbatimin e këtyre rregullave, të cilat do të investigohen nëpërmjet hipotezës së parë të këtij punimi: Hipoteza 1: Pasqyrat financiare të ndërtuara sipas standardeve kombëtare të kontabilitetit shkelin parime të rëndësishme të hartimit të tyre, pasi raportojnë informacion :
Msc.Aurora Hoxha
4
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
a) pjesërisht të besueshëm b) pjesërisht të dobishëm Së dyti, një problem tjetër i diskutuar nga specialistë në fushën e kontabilitetit është fakti që hartuesit dhe përdoruesit e pasqyrave financiare nuk zotërojnë njohuritë e duhura në lidhje me standardet kontabël. Kjo shpesh herë ka shkaktuar probleme gjatë hartimit të pasqyrave financiare, duke raportuar informacion jo të saktë për përdoruesit e tij. Nga ana tjetër, mungesa e njohurive të përdoruesve ka evidentuar probleme në lidhje me interpretimin e drejtë të informacionit të raportuar në këto pasqyra financiare. Por, ajo çfarë më shtyu të ngre këtë hipotezë, ishte fakti që disa studime të autorëve shqiptar të viteve të fundit, kanë arritur të kundërshtojnë këto probleme në lidhje më njohuritë. Ndërkohë që shumica e studiuesve të tjerë shqiptar, vazhdojnë të mbështesin prezencën e problemeve me njohuritë. Për më tepër, problemet e njohurive për SKK-të janë analizuar vetëm për hartuesit e pasqyrave financiare dhe jo për përdorusit e tyre. Për të kundërshtuar apo mbështetuar, për sa u sqarua më lart u ndërtua hipoteza e dytë e këtij studimi: Hipoteza 2: Hartuesit dhe përdoruesit e pasqyrave financiare të SME-ve shfaqin mangësi në njohuritë e tyre për paketën e plotë të SKK-ve si rrjedhojë e cilësisë së trajnimeve. Së treti, një çështje tjetër shumë e rëndësishme në lidhje me problemet e zbatimit të standardeve të kontabilitetit, është egzistenca e një lidhjeje të ngushtë ndërmjet tyre dhe legjislacionit fiskal. Mungesa e parimit të neutralitetit fiskal, që do të thotë se ligji i kontabilitetit dominon raportimin financiar, përveç nëse ligji fiskal parashikon shprehimisht ndryshe, është themeli i krijimit të problemeve në marrëdhëniet midis raportimit financiar dhe tatimet (Jorissen dhe Maes, 1996). Megjithatë, neutraliteti shpesh nuk arrihet për aq kohë sa qeveritë përdorin ligjin fiskal për të stimuluar aktivitetin ekonomik të ndërmarrjeve por dhe të ekonomisë në tërësi (Van Huwe, 1981; Haustraete, 1991). Për më tepër, ligjet e tilla kërkojnë regjistrimin kontabël të aktiveve ose pasiveve të vlerësuara sipas ligjeve tatimore në fuqi, në vend që të vlerësohen nga shfrytëzimi real ekonomik, duke raportuar pasqyra financiare që nuk japin një pamje të vërtetë dhe të drejtë të kërkuar nga standardet kontabël. I njëjti problem egziston edhe në vendin tonë, madje në atë nivel sa shpesh herë jo vetëm ka krijuar hapësira ligjore për keq-interpretime, por njëkohësisht edhe mos-përpuethshmëri aplikimi ndërmjet tyre. Pikërisht për të analizuar këto probleme u ndërtua hipoteza e tretë e këtij studimi: Hipoteza 3: Legjislacioni fiskal në shumë raste bie ndesh me rregullimet kontabël (SKK-të) duke ndikuar negativisht në implementimin e tyre nga SME-të. Investigimi i problemeve të ngritura në hipoteza, mbështetet fillimisht në trajtime të diskutuara gjatë studimit të literaturës.
4.Rishikim literature Shumë studiues janë të mendimit se harmonizimi i raportimit financiar të SME-ve evidenton nevojën e një standardi të veçantë ose thjeshtimin e paketës së plotë të SNRF-ve. Kjo për më
Msc.Aurora Hoxha
5
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
tepër kërkon një vëmendje të veçantë të BSNK1, duke u nisur nga roli mjaft i madh që SMEtë kanë në ekonominë e çdo vendi. (Mandilas, A., et.al 2010; Bertoni, M., & De Rosa, B. 2011). Madje sipas Coetze (2007), nevoja për një paketë të thjeshtuar standardesh për SMEtë, nuk duhej injoruar për shumë kohë. Në Korrik 2009, BSNK publikoi IFRS për SME-të pas një proçesi të gjatë konsultimesh që prej vitit 2004 (IFRS 2009). Qëllimi i këtij standardi ishte sigurimi i një pakete të plotë rregullash kontabël ndërkombëtare për kompanitë që nuk kanë përgjegjësi publike dhe që publikojnë pasqyra financiare për përdorues të jashtëm (IFRS 2009). Megjithatë, edhe pse vendosja e një pakete rregullash kontabël siguron transparencë dhe krahasueshmëri në pasqyrat financiare ndërmjet kompanive, implementimi i tyre nga SME-të nuk shikohet si një detyrë e lehtë (Mandilas, A., et.al 2010). 4.1. Rëndësia e standardeve kontabël për SME dhe problemet e zbatimit të tyre në botë 4.1.1 Standardet Ndërkombëtare Kontabël Globalizimi i bizneseve dhe rritja e shpejtë në tregjet e kapitalit shkaktoi nevojën për një kuadër të raportimit financiar të pranuar globalisht (Hussain, F. F., et.al. 2012). Pikërisht për të harmonizuar këtë sistem të raportimit financiar ndërmjet vendeve (Peng, S., et.al. 2008, Lutilsky, I. D, & Percevic, H), Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit zhvilloi një paketë cilësore standardesh kontabël. Kjo paketë përbëhet nga 41 Standarde Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe 7 Standarde Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF). Sipas, (Sacho, Z. Y., & Oberholster, J. G. I. 2008) qëllimi kryesor i hartimit të SNK, ishte përcaktimi i rregullave ndërkombëtare për mbajtjen dhe përgatitjen e pasqyrave financiare. Ndërsa qëllimi kryesor i hartimit të SNRF-ve ishte përcaktimi i rregullave të përbashkëta ndërkombëtare për raportimin e informacionit financiar për të gjitha subjektet raportuese. Në mbështetje të këtyre qëllimeve BSNK promovoi që SNK-të dhe SNRF-të të konvergojnë me standardet kombëtare të kontabilitetit (Peng, S., et.al. 2008, Hanefah, H. M. M., & Singh, J). Edhe pse përgjatë dekadës së fundit bota ka dëshmuar se e ka nisur këtë marshim, të ngadaltë, por të qëndrueshëm drejt konvergjencës dhe implementimit të standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit (Ray, K. 2010), autorë të ndryshëm (Hofstede, G. 1987; Nobes & Parker 2004; Marars 2003; Chan, W M., et.al. 2010.) kanë arritur në konkluzionin se proçesi i implementimit të SNRF-ve u ndikua dhe do të vazhdojë të ndikohet nga faktorë të tillë si diferencat kulturore, kompleksiteti i SNRF-ve, rregullat dhe ligjet e vendeve etj. Ndërsa Judge, w., et.al (2010) parë nga këndvështrimi i perspektivës institucionale evidentoi faktorë të tjerë me një ndikim të rëndësishëm në proçesin e implementimit të SNRF-ve. Sipas tyre “teoria institucionale mund të jetë një sistem i dobishëm për parashikimin e implementimit të standardeve të kontabilitetit” duke përcaktuar tre izomorfizma: “coercive” ose detyruese, që nënkupton prezencën ose mungesën institucionale në ndikimin me forcë tek aktorët ekonomik në zbatimin e standardeve. “mimetic” ose imituese, ka të bëjë me tendencën e aktorëve social për të imituar aktorë të tjerë dhe “normativ” ose normative lidhet me vlerat kolektive të cilat mund të sjellin konformitet të mendimeve dhe veprimeve. Më tej në studim sqarohet se vendet relativisht të vogla dhe të varfra janë më tepër të prirura drejt zbatimit të standardeve, se vendet e mëdha 1
BSNK, Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit është një bord i pavarur i themelimit të standardeve të kontabilitetit i fondacionit IFRS. Ai është përgjegjës për zhvillimin dhe publikimin e SNRF, përfshi dhe SNRF për NVM-të.
Msc.Aurora Hoxha
6
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
dhe të zhvilluara, pasi ndikohen nga organizma jo qeveritar ndërkombëtar, të cilat sjellin ndryshime në ekonomitë e vendeve nëpërmjet ndihmave të huaja si psh FMN ( coercive izomorfizëm). Gjithashtu, njësitë ekonomike vendase janë të prirura të imitojnë njësitë ekonomike ndërkombëtare (që zakonisht kanë implementuar IFRS) për të arritur suksesin e tyre ndërkombëtar (mimetic izomorfizëm). Për më tepër, ata arritën në konkluzionin se sa më i lartë niveli arsimor i një vendi dhe njohuritë teknike profesionale (normativ izomorfizëm) aq më i prirur është ai vend për të implementuar dhe zbatuar drejt standardet ndërkombëtare të kontabilitetit. 4.1.2 Nevoja për standarde ndërkombëtare të raportimit financiar për SME Autorë të tjerë (Deaconu.A.& Popa I.2009; Hatting 2001; Coetzee 2007; Carini, C at al 2013; Van Wyk, H. A., & Rossouë, J. 2009; IFRS 2007; Hepp and MCRea 1982; Albu et.al 2013a; Nobes & Parker 2008 ) analizuan rëndësinë e hartimit dhe implementimit të SNRF-ve nga njësitë ekonomike jo me përgjegjësi publike2 ose të njohura si ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME). Sipas tyre meqënëse SNRF-të merren me një gamë të gjerë çështjesh të raportimit financiar, ato u shërbejnë kryesisht nevojave të informimit të investitorëve të kapitalit në tregjet publike të kapitalit dhe janë të përshtatshme për kompanitë e mëdha të listuara publikisht dhe jo për kompanitë e vogla të palistuara për shumë arsye. Disa nga arsyet që përmenden prej tyre, janë kompleksiteti, madhësia, plotësimi i nevojave të përdoruesit etj. Në këtë mënyrë nevoja e thjeshtimit të SNRF -ve ose hartimi i një standardi të veçantë për këto njësi ishte e domosdoshme. (Deaconu.A.& Popa I.2009) thekson se, për aq kohë sa “objektivat e e kontabilitetit dhe nevojat e palëve të interesuara për informacion” të SME-ve janë të ndryshme nga ato të ndërmarrjeve të mëdha, SNRF-të duhet të thjeshtohen. Në studim theksohet se SME-të udhëhiqen më tepër nga nevoja për të mbijetuar në një ekonomi tregu dhe më pak nga maksimizimi i fitimit për një ose disa aksionerë. Gjithashtu interesat e palëve nuk përfaqësohen nga një masë e gjerë popullsie, por zakonisht nga aksioneri (i cili zakonisht është dhe drejtuesi i njësisë), shteti, bankat dhe disa kreditorë. Autorë të tjerë (Hatting 2001, Coetzee 2007, Carini, C at al 2013, Van Wyk, H. A., & Rossouw, J. 2009) mbështetin nevojën e thjeshtimit të SNRF-ve për SME-të pasi ata mendojnë se SNRF-të e plota nuk arrijnë t’i përgjigjen nevojave të përdoruesve për informacion, pra të përmbushin sipas (IASB 2002) objektivin e SNRF-ve. Ato theksojnë se pasqyrat financiare të ndërtuara sipas SNRF-ve më së shumti nuk i drejtohen përdoruesve profesional (ekspertëve), por përdoruesve të thjeshtë që shpesh herë nuk arrijnë të kuptojnë edhe terminologjinë e përdorur në to. Po sipas tyre, pjesa më e madhe e kompanive të pa listuara përgatisin pasqyra financiare për tre grupe përdoruesish, pronarët, bankat dhe autoritët tatimorë. Ato janë të mendimit se, për aq kohë sa këto përdorues janë në kushtet që mund të sigurojnë informacion shtesë financiar, nevoja për një raportim financiar kompleks nuk është pozitive për këto njësi. Nga ana tjetër ka autorë (Dugdale, Hussey&Jarvis 1997) që theksojnë së nevoja e thjeshtimit të SNRF duhet të nisë së pari me përcaktimin e përdoruesve real të pasqyrave financiare dhe më pas me plotësimin e nevojave të tyre në përputhje me objektivin e SNRF-ve. Ata mendojnë se “egziston një hendek i madh në lidhje me evidentimin e përdoruesve real të pasqyrave fianaciare të SME-ve dhe nevojave të tyre për 2
Përgjegjësi ose jo publike ose ndryshe njësi të listuara ose jo në tregjet e kapitalit përbëjnë kriteret bazë që BSNK përdor për të klasifikuar njësitë ekonomike në përdorimin e SNRF të plota ose SNRF për NVM
Msc.Aurora Hoxha
7
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
informacion”. Po sipas tyre, nevojat e përdoruesve të pasqyrave financiare duhet të jenë përcaktuese të objektivave të raportimit financiar, por për aq kohë sa përdoruesit nuk i shikojnë pasqyrat financiare në formë dhe përmbajtje si të dobishme dhe të besueshme objektivi i SNRF vihet në pikëpyetje. Ndërsa (Van Wyk, H. A., & Rossouw, J. 2009, Mc Aleese 2001, Willson 1995) mendojnë se përveç identifikimit të përdoruesve real dhe nevojave të tyre është e domosdoshme një ndërthurje e këtyre nevojave me praktikat kontabël që këto njësi përballen çdo ditë. Nga ana tjetër, autorë të tjerë (Hepp and MCRea 1982, Albu et.al 2013a, Nobes & Parker 2008, Carini, C at al 2013) mbështesin nevojën e thjeshtimit të SNRF –ve për SME-të, pasi analizojnë kostot e implementimit krahasuar me përfitimet reale që përdoruesit sigurojnë nga ky informacion. Ata janë të mendimit se kostot e implementimit të SNRF-ve, si psh kostot për kualifikimin e stafit, kostot e infrastrukturës teknologjike etj. janë tepër të larta për SME-të, krahasuar me përfitimet e përdoruesve të pasqyrave financiare. Të bindur se “përfitimet e standardeve globale të raportimit financiar nuk janë të limituara vetëm për kompanitë me përgjegjësi publike” (IFRS për SME), BSNK publikoi SNRF-të për SME-të, të cilat janë një format i thjeshtuar i SNRF –ve të plota. Gjithashtu në hartimin e tyre BSNK mori në konsideratë edhe në mënyrë të veçantë raportin kosto – përfitim të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (SNRF 2009). 4.1.3 Problemet e zbatimit të SNRF-ve për SME-të Pas publikimit të tyre, dy çështje të rëndësishme si përfitueshmeria dhe dobishmëria e raportimit financiar për SME-të, u bënë objekt diskutimi nga studiues të fushës së kontabilitetit (Eierle, B., & Helduser, C. 2013). Kritika më e madhe për BSNK në lidhje me hartimin e SNRF-ve për SME-të, ishte përdorimi i një përkufizimi mjaft të gjerë në lidhje me SME-të ( njësi jo me përgjegjesi publike), duke krijuar në këtë mënyrë vështirësi në sigurimin e dobishmërisë nga një paketë e vetme standardesh. (Eierle, B., & Helduser, C. 2013. Edhe (EFRAG 2007) 3 nuk mbështet përdorimin e “përgjegjësisë publike” si faktor përcaktues i madhësisë së njësive ekonomike për implementimin e SNRF-ve. Pasi ndërmarrjet me përgjegjësi publike mund të jenë të vogla, të mesme, të mëdha ose shumë të mëdha. Gjithashtu në letrën për diskutim të paraqitur në vitin 2007 nga EFRAG theksohet fakti se korniza e raportimit financiar të SME-ve duhet të jetë brenda kuadrit të SNRF- së plotë. Nga ana tjetër, duhet të përshtatet edhe me nevojat e përdoruesve të cilat janë të ndryshme nga nevojat e përdoruesve të pasqyrave financiare të ndërmarrjeve të mëdha. Duke qenë se përfitueshmëria nga implementimi i SNRF-ve është disi i paqartë (EFRAG 2010), Komisioni Europian nuk ka vendosur në mënyrë të detyruar implementimin e tyre në vendet e BE-së. Për më tepër (EFRAG 2010) evidenton se ka gjithashtu një mospërputhje ndërmjet SNRF-ve për SME –të dhe Direktivave të kontabilitetit. Në këtë këndvështrim, studiuesit kanë fokusuar studimet e tyre në dy spekte kryesore. Disa prej tyre, (André, at al. 2012, Bassemir, M. 2012, Eierle, B., & Helduser, C. 2013) janë përqëndruar në analizat empirike të zbatimit në mënyrë vullnetare të SNRF-të për SME-të, si dhe identifikimin e faktorëve të ndryshëm që shtyjnë këto njësi në zbatimin e SNRF-të për SME-të në mënyrë vullnetare. Ata përmendin se implementimi i SNRF –ve për SME në mënyrë vullnetare është ndikuar nga: 3
EFRAG - Grupi Këshillues i Raportimit Financiar Evropian është themeluar në vitin 2001 me nxitjen e Komisionit Europian për të ofruar kontribut në zhvillimin e SNRF të lëshuara nga BSNK dhe për të siguruar Komisionin Europian me ekspertizë teknike dhe këshillave për çështje të kontabilitetit.
Msc.Aurora Hoxha
8
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
ndërkombëtarizimi, nevojat për fonde, madhësia e biznesit, struktura e kapitalit etj. Ndërsa autorë të tjerë (Mandilas, A., Nikolaidis, M., Valsamidis, S., & Nikolaidis, A. 2010, Hussain, et.al,. 2012 Lutilsky, I. D., & Percevic, H) janë fokusuar kryesisht në problemet e implementimit të SNRF –ve për SME-të, ose standardeve kombëtare të konverguara nga SNK/SNRF –të, që aktualisht zbatohen nga kompanitë e pa listuara në tregjet e kapitalit. Ato janë të mendimit se problemet kryesore të implementimit të SNRF –ve nga SME-të, ndikohen nga faktorë të tillë si nevojat e përdoruesve, kostot e hartimit dhe raportimit financiar, mungesa e njohurive të stafit etj. Nga ana tjetër, (Van Wyk, H. A., & Rossouë, J. 2009 ) nëpërmjet një pyetësori arriti në konkluzionin se problemi kryesor qëndron tek praktikuesit e kontabilitetit (hartues/përdorues) të cilët shikojnë me skeptiçizëm reduktimin e barrës së raportimit financiar për SME-të. Ndërsa (Quagli, A., & Paoloni, P. 2012) në analizën e pyetësorit për konsultim publik të SNRF-së për SME-të, të promovuar nga Komisioni Europian, evidentuan se problemet e hasura gjatë zbatimit të SNRF-ve për SME-të nga vendet e BE-së kanë qenë më të mëdha se përfitimet. Po sipas tyre, problemet kryesore lidhen me rregullat tatimore dhe përcaktimin e dividentit. Edhe Freedman J.2004 thekson se “egzistojnë dallime thelbësore në objektivat e raportimit për qëllime tatimore dhe raportimit financiar”, të cilat vërehen qartësisht në marrëdhënien e pashmangshme ndërmjet fitimit të tatueshëm dhe atij tregtar. Ndikimi i standardeve të kontabilitetit në sistemin tatimor komplikon më shumë zbatimin e tyre, në atë nivel sa kjo marrëdhënie po jep rezultat ndërveprimi të vazhdueshëm. Nga ana tjetër, për SME italiane sipas (Carini, C at.al 2013, Bertoni, M., & De Rosa, B. 2011) ndikimi i sistemit tatimor në implementimin e SNRF-ve për SME-të po krijon kosto shtesë, pasi ato duhet të ndërtojne dy pasqyra financiare, një për raportim tatimor dhe një për raportim të brendshëm sipas SNRF-ve. Gjithashtu edhe në Republiken Ceke, sipas ( Bartůňková, L. 2012) ndikimi i sistemit tatimor në implementimin e SNRF-ve për SME-të, po krijon kosto të panevojshme për to, si rezultat i raportimit të dyfishtë. Zbatimi i SNRF-ve për SME-të do të jetë tërheqës për këto njësi vetëm nëse do të krijohet një lidhje ndërmjet SNRF-ve dhe legjislacionit tatimor. Për më tepër theksohet se në republikën Ҫeke përcaktimi i tatimit mbi të ardhurat llogaritet mbi të ardhurat tatimore ( e llogaritur në pasqyrat financiare për raportim tatimor) dhe jo nga të ardhurat e llogaritura në pasqyrat financiare sipas SNRF-ve. Në këtë mënyrë, njësitë detyrohen të ndërtojne dy pasqyra financiare duke rritur barrën administrative për to. Edhe në Kroaci, i njëjti opinion në lidhje me ndikimin e sistemit tatimor në zbatimin e SNRF –ve pë SME-të shprehet nga (Lutilsky, I. D., & Percevic, H). Përveç ndikimit të rëndësishëm të legjislacionit tatimor në implementimin e SNRF-ve për SME-të, një tjetër faktor i diskutuar nga shumë autorë në vende të ndryshme është mungesa e njohurive të hartuesve dhe përdoruesve të pasqyrave financiare. Kjo vjen për shkak të nivelit të ulët të trajnimeve kryesisht nga mungesa e fondeve. Në Itali, sipas (Carini, C at.al 2013), mungesa e njohurive të hartuesve/përdorueve të pasqyrave financiare si: punonjësit e bankave, financierët, audituesit, shpesh herë ka çuar në mospërgatitjen ose mosinterpretimin siç duhet të pasqyrave financiare sipas SNRF-ve. Po ashtu edhe në Francë (Evraert, S., & des Robert, J. F. 2007) thekson se, një pjesë e vogël e profesionistëve në raport me totalin e profesionistëve kontabël, janë trajnuar në lidhje me SNRF-të për SME. Në këtë mënyrë është evidente mungesa e njohurive për SNRF-të nga shumica e profesionistëve. Në Greqi, sipas (Mandilas, A., et.al. 2010), “SME-të po vëzhgohen gjatë implementimit të SNRF- ve për Msc.Aurora Hoxha
9
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
shkak të burimeve të kufizuara dhe mungesës së njohurive”. Gjithashtu në këtë, studim theksohet fakti që mungesa e njohurive të stafit për SNRF-të kërkon domosdoshmërisht nevojën e hartimit të një manuali specifik për të drejtuar profesionistët në implementimin e SNRF-ve për SME-të. Edhe në Rumani mungesa e aftësive profesionale në lidhje me SNRFtë është evidente (Albu et.al 2013a). I njëjti mendim mbështetet edhe në Republikën Çeke dhe Turqi sipas (Bartůňková, L. 2012 dhe Arsoy, A. P et.al. 2007). Nga ana tjetër, (Hussain, et.al 2012) në Fixhi, duke intervistuar drejtpërdrejtë hartuesit e pasqyrave financiare ka arritur në konkluzionin se mungesa e njohurive të hartuesve të pasqyrave financiare të SME vjen më së shumti nga mungesa e fondeve për të trajnuar stafin. Ndërkohë kompanitë e mëdha përgjithësisht kanë një staf më të kualifikuar pasi ata investojnë për trajnimin dhe përgatitjen e stafit të tyre. Gjithashtu, ata evidentojnë se një tjetër problem me të cilin përballen profesionistët kontabël janë ndryshimet e vazhdueshme në nevojat për informacion të përdoruesve të pasqyrave financiare si dhe rritjen e përdorimit të vlerës së drejtë. Së fundi edhe pse në këtë studim shprehet një opinion pozitiv për sa i përket implementimit të SNRFve, pasi në një të ardhme të afërt raportimi financiar do të jetë i njëjtë dhe transparent për të gjithë. Nga ana tjetër, theksohet se kostot e implementimit të tyre si: ndryshimet në sistemet kontabël, trajnimi i stafit dhe pagesat e audituesve, mund të jenë më të mëdha se këto përfitime për disa vite me radhë. Ndërsa (Gray, S. J. 1988. Hofstede, G. 1987, Deaconu.A.& Popa I.2009, Bartůňková, L. 2012) vënë theksin tek diferencat kulturore ndërmjet vendeve si një faktor pengues në implementimin e SNRF–ve, jo vetëm për kompanitë e palistuara SME-të, por dhe nga kompanitë e listuara në tregjet e kapitalit. Nga ana tjetër, (Francis, J. R., Khurana, I. K., Martin, X., & Pereira, R. (2008), Van Wyk,H.A.&Rossouw, J. 2009, Jahnke et.al 2007, Eierle, B., & Helduser, C. 2013, Bassemir 2012, Andre et al., 2012) trajtojnë faktorë të tjerë si zhvillimi ekonomik dhe politik, madhësia e bizneseve, ndërkombëtarizimi, struktura e kapitalit, etj. Sipas tyre, këta faktorë kanë patur ndikim negativ në implementimin e SNRF-ve për SME-të. Gjithashtu, edhe pse i fundit në radhë, por jo më pak i rëndësishëm dhe i diskutueshëm ndërmjet studiuesve, është niveli i përpuethshmërisë me direktivën katër dhe shtatë të BE-së.( Pascu, A. M., & Vasiliu, A. 2011). Përballë këtyre problemeve në implementimin e SNRF-ve për SME-të, duhet theksuar se nuk vërehet i njëjti qëndrim nga vendet e zhvilluara në raport me vendet në zhvillim. Kështu, vende të zhvilluara me kapacitete të fuqishme ekonomiko-politike si Anglia, Irlanda, Kanadaja, Australia dhe Franca mbështesin implementimin e një pakete të thjeshtuar të SNRF-ve për SME-të (të modifikuar) për të lehtësuar barrën e raportimit për to. ( IFRS 2014, Hepp, G. W., & McRae, T. W. 1982; Carsberg, B., et.al 1985, Lutilsky, I. D., & Percevic, H.). Ndërsa, Gjermania aktualisht zbaton planin e përgjithshëm kontabël egzistues (GAAP kombëtar –kodi tregtar gjerman) për SME-të, edhe pse ka vendosur të konvergojë parimet kombëtare të kontabilitetit drejt SNRF-ve. (Eierle, B., & Helduser, C. 2013). Ndërsa Anglia sipas (UK Financial Reporting Council, 2012) priret drejt raportimit financiar në përputhje me SNRF-të, por ndërkohë është dakord në implementimin e SNRF- ve për SME-të vetëm me disa ndryshime. Për sa i përket vendeve në zhvillim, ato janë të prirura të standartizojnë raportimin financiar nëpërmjet implementimit të standardeve kombëtare të konverguara nga SNRF-të ndërkombëtare, edhe pse mund të konsiderohet një barrë e rëndë për to. (Ram, R.
Msc.Aurora Hoxha
10
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
2012). Kjo përpjekje për standartizimin e raportimit financiar nga shumë vende po shtyhet në një farë mënyre me “force” nga institucionet ndërkombëtare (Sacho, Z.Y.&Oberholster, J. G. I. 2008). Kjo veçanërisht është vërejtur në ato vende në zhvillim që historikisht nuk kanë patur standardet e tyre të kontabilitetit të zhvilluara në shkallë kombëtare. Gjithashtu fakti që, nuk janë marrë parasysh variabla të ndryshme ekonomiko-shoqëror, në këto vende ka krijuar vështirësi në implementimin e SNRF-ve, shpesh herë në atë masë sa rezultatet janë të ndryshme nga ato të destinuara nga përcaktuesit e standardeve. Për më tepër kultura të ndryshme, me prejardhje të ndryshme të kontabilitetit dhe kërkesave legjislative, natyrshëm implementojnë dhe interpretojnë parimet themelore të modelit anglo-sakson të kontabilitetit të tanishëm në mënyra të ndryshme. Vende në zhvillim si Maqedonia, Bosnje Hercegovina, Turqia po zbatojnë paketën e plotë të SNRF-ve për SME-të në detyrim të plotësimit të kërkesave të aderimit në BE (IFRS 2014). Ndërsa vende të tjera në zhvillim si Kroaci, Ҫeki, Rumani Shqipëri, pas ndryshimit të regjimit komunist hartuan standardet kombëtare të kontabilitetit mbështetur në direktivat e BE-së dhe SNK/SNRF, si parakushte për aderimin e tyre në BE (Lutilsky, I. D., & Percevic, H, Albu, et.al (2010). Bollano J. 2010). Në përfundim mund të konkludojmë se: Domosdoshmëria për një paketë të thjeshtuar standardesh për SME-të ishte e nevojshme për vetë rëndësinë që ato kanë në zhvillimin ekonomik (Van Wyk, H. A., & Rossouw, J. 2009, Coetzee 2007, Albu et.al 2013a, Carini, C at.al 2013, IASB 2007 Arsoy, A. P.et al. 2007, Evraert, S., & des Robert, J. F. 2007), por gjithashtu për të rritur krahasueshmërinë e këtij raportimi ndërmjet vendeve (Neag, R., Masca, E., & Pascan, I. 2009.). Nga ana tjetër implementimi i plotë ose konvergjenca e tyre në standarde kombëtare, edhe pse mund të konsiderohet një sukses (Alver, L., Alver, J., & Talpas, L. 2014, ) është shoqëruar dhe do të shoqërohet me probleme, për aq kohë sa janë shumë faktorë ekonomiko-politik që influencojnë në zbatimin e tyre (Göransson, W. 2008. Mandilas, A., et.al. 2010 ). 4.2 Hartimi i SKK-ve dhe problemet e zbatimit të tyre në vendin tonë Edhe vendi ynë si shumë vende në zhvillim (Naco, M., & Gaxha V.2008), pas rënies së regjimit komunist kaloi një periudhë të vështirë tranzicioni. Kjo periudhë u shoqërua me ndryshime dhe reforma rrënjësore në fushën e kontabilitetit. Proçesi i realizimit të këtyre reformave mund të ndahet në dy periudha kohore (Bollano J. 2010, Dhamo S. 2007). Periudha e parë përfshin vitet 1992-2004. Gjatë kësaj periudhe krijohet infrastruktura institucionale dhe ligjore, duke shënuar reformën kryesore të kalimit nga një sistem i centralizuar në një ekonomi tregu. Fillimisht u hartua ligji nr 7638 datë 19.11.1992 “Për shoqëritë tregtare” dhe më pas ligji Nr 7661 dt 19.01.1993 “Për kontabilitetin” i ndërtuar sipas modelit Francez, i udhëhequr nga Plani i Përgjithshëm Kontabël (PPK). Ai përfshinte të gjithë rregullat dhe proçedurat kontabël për përgatitjen dhe raportimin financiar të gjithë njësive ekonomike, panvarësisht aktivitetit apo pronësisë (Miti M. 2013; Naco, M., & Gaxha V. 2008, Bollano J. 2010). Ndërsa sipas (Ziu M.& Haxhi L. 2007) ai shërbeu si një manual për të gjithë profesionistët në punën e tyre për hartimin e pasqyrave financiare prej afro 15 vitesh. Periudha e dytë ( Bollano J. 2010, Dhamo S. 2007) përkon me zhvillimet ekonomike të ndodhura në vendin tonë, për më tepër me nevojën e globalizimit të standardeve të kontabilitetit. Ajo nisi me miratimin nga Kuvendi i Shqipërisë të Ligjit nr 9928 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” në prill 2004, i cili hyri në fuqi në janar të vitit 2006. Msc.Aurora Hoxha
11
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Në këtë ligj përveç trajtimit të shumë mangësive të mëparshme të kërkesave të kontabilitetit, u vendos dhe zbatimi i standardeve kontabël nga të gjithë njësistë ekonomike. Në këtë periudhë nisi përgatitja dhe hartimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit, e cila përfundoi me publikimin në fund të vitit 2006 të paketës prej 14 standardesh kombëtare të kontabilitetit të përgatitura në koherencë ( të konverguara ) me standardet ndërkombëtare të kontabilitetit. Gjatë viteve 2007-2008, shumë autorë shqiptar (Dhuci O & Kalemi.F 2007: Ylli D. & Cela H. 2007: Pelinku B. Cela H. 2007: Cela H. 2008: Zalla S. 2008) në studimet e tyre, u fokusuan në prezantimin dhe njohjen e standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit, evidentimin e ndryshimeve midis planit të përgjithshëm kontabël dhe standardeve kombëtare. Ndërsa, Dhamo S. në vitin 2007 parashikoi se çelësi i suksesit në zbatimin me korrektësi të SKK-ve dhe SNRF-ve për të siguruar një raportim financiar cilësor, do të jetë trajnimi i vazhdueshëm i profesionistëve kontabël. Ai vuri theksin në nevojën e trajnimit të vazhdueshëm, pasi ishte i mendimit se profesionistët kontabël në Shqipëri “nuk i kushtojnë kujdesin e duhur përgatitjes së tyre profesionale në fushën e kontabilitetit dhe menaxhimit”. Në përputhje me ligjin për kontabilitetin në vendin tonë nga 1 Janari 2008 (Bollano J. 2010; KKK 2008) nisën të zbatohen në mënyrë të detyrueshme standardet kombëtare, nga të gjithë njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme. Ndërsa institucionet financiare dhe të gjithë njësitë ekonomike që tejkalonin të ardhurat vjetore 1,250,000,000 lekë dhe numrin e punonjësve mbi 100, nisën të zbatojnë standardet ndërkombëtare të raportimit financiar. Më pas në vitin 2009 hartohet dhe miratohet për zbatim standardi Nr 15, në të cilën u përcaktuan rregullat e kontabilitetit dhe raportimit financiar për mikronjësitë. Natyrshëm, pas implementimit të standardeve shumë autorë shqiptarë (Naco, M., & Gaxha V.2008; Bollano J. 2010; Miti, M., & Shkurti, R. 2012: Miti M. 2013, Dhamo. S & Naqellari J. 2008; Rezarta, S. P., & Brikena, L. G. 2010) kthyen vëmendjen tek evidentimi i arritjeve dhe problemeve të implementimit. Shumica prej tyre, janë të mendimit se implementimi i standardeve nga njëra anë mund të konsiderohet risi për Shqipërinë (Miti M. 2013; Bollano J.2010), por nga ana tjetër është shoqëruar me mjaft probleme për shkak të ndikimit të shumë faktorëve si: zhvillimi ekonomik, madhësia dhe karakteristikat e njësive ekonomike, mungesa e njohurive të profesionistëve, ndikimi i legjislacionit tatimor, etj. Ndërsa sipas Dhamo S.(2007), “aplikimi i standardeve të BE për SME-të nuk mund të jetë plotësisht i saktë për Shqipërinë” pasi shumica e njësive ekonomike në Shqipëri janë shumë të vogla, kanë një numër të kufizuar punonjësish dhe janë të karakterit familjar. Edhe në vitin 2010 Dhamo S. nuk shprehet me tone pozitive, pasi sipas tij implementimi i rregullave të reja kontabël kërkon të paktën një periudhë afatmesme. Ndërsa (Naco, M., & Gaxha V. 2008) janë fokusuar në njohuritë e hartuesve për SKK-të. Nëpërmjet pyetësorëve drejtuar profesionistëve, ato kanë arritur në konkluzionin se hartuesit zotërojnë njohuritë bazë për SKK-të, por nga ana tjetër niveli i njohurive është më i lartë tek standardet që kanë sjellë pak ndryshime si psh SKK4- inventaret dhe më i ulët tek standardet që konsiderohen terësisht të reja si psh SKK 9 – Kombinimi i bizneseve. Gjithashtu, në studim theksohet se mungesa e njohurive në lidhje me SKK-të rritet me zvogëlimin e kualifikimit profesional (nga ekspertët kontabël/kontabilistë të miratuar tek kontabilistët e Msc.Aurora Hoxha
12
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
punësuar në SME, ose operatorët e thjeshtë). Sipas tyre, mungesa e njohurive vjen si rezultat i trajtimit të shumë çështjeve teorike gjatë seancave të trajnimit të profesionistëve. Njëkohësisht kjo vjen edhe nga një prezencë e ulët e profesionistëve për shkak të kostove të larta. Edhe në vitin 2010 Naco M. në bashkëpunim me 2 autorë të tjerë Spahiu a. dhe Husi B. kanë arritur në konkluzionin se implementimi i SKK-ve kërkon jo vëtëm vullnetin e mirë të profesionistëve por dhe nevojën e njohurive. Për më tepër, në këtë studim është arritur në konkluzionin se “kontabilistët e punësuar në SME nuk janë në gjendje të përmbushin kërkesat e SKK-ve, pra identifikojnë një faktor tjetër siç është madhësia e biznesit. Nga ana tjetër (Miti M.2013) po nëpërmjet pyetësorëve drejtuar profesionistëve ka arritur në konkluzionin se SKK “njihen mirë ose shumë mirë” nga profesionistët dhe njohuritë e tyre nuk varen nga mosha, profesioni apo çështjet e trajtuara në trajnime por vetëm nga kohëzgjatja e trajnimeve. Autorë të tjerë (Binaj A. Kalemi F.2010; Dhamo.S 2007) theksojnë së njohuritë e profesionistëve duhet të nisin që nga auditoret e universiteteve, jo vetëm nëpërmjet përmirësimit të programeve, por dhe nevojës së një ndërthurjeje të kontabilitetit teorik me atë aplikativ ose të zbatueshëm. Një analizë tjetër në lidhje me implementimin e SKK-ve, parë nga këndvështrimi i autorëve të tjerë shqiptarë ( Lito G & Rrumbullaku O.2010; Duhanxhiu, I., & Kapllani, V. 2012; Naco, M., & Gaxha V. 2008: Jupe A. & Fejzo E. 2011; Qurku R.2013, Miti M. 2013) është kryer në lidhje me dallimet e legjislacionit tatimor dhe SKK-ve si dhe ndikimin e tij në raportimin financiar të njësive ekonomike. Sipas Duhanxhiu, I., & Kapllani, V. 2012 në Shqipëri raportohet fillimisht për plotësimin e kërkesave të autoriteteve tatimore për informacion kontabël dhe më pas për aktorë të tjerë si kreditorët, investitorët etj. Gjithashtu, në studim theksohet se mundësia për të arritur një lidhje potenciale nëpërmjet raportimit tatimor dhe atij financiar është e vështirë përderisa këto dy raportime udhëhiqen nga objektiva të ndryshëm. Por, nga ana tjetër në studim sugjerohet se mund të arrihet një përmirësim ndërmjet dy raportimeve, nëse do të ketë një manual të qartë për llogaritjen e të ardhurës tatimore, trajnim të vazhdueshëm të stafit kontabël e tatimor. Edhe sipas (Jupe A. & Fejzo E. 2011), mospërputhja ndërmjet kërkesave të organeve tatimore dhe përdoruesve të tjerë të informacionit kontabël ekziston dhe do të ekzistojë për aq kohë sa legjislacioni kontabël nuk shkon në koherencë me legjislacionin tatimor. Të njëjtin mendim shpreh edhe në studimin e saj Qurku R.2013 sipas së cilës shmangia e dualitetit të raportimit financiar mund të arrihet nga një bashkëpunim i mirë ndërmjet organeve kompetente për të harmonizuar diferencat ndërmjet raportimit financiar dhe atij tatimor. Pra shumë autorë kanë analizuar rëndësinë dhe problemet kontabël duke dhënë rekomandimet për të forcuar standartet e kontabilitetit si dhe për të konsoliduar procesin e implemetimit të tyre. Në këtë drjetim, ato theksojnë rëndësinë e përmirësimit dhe zbatimit të standardeve për hartuesit e pasqyrave financiare dhe përdoruesit, duke përbërë një nga sfidat për këtë periudhë të zhvillimit të ekonomisë ndërkombëtare, por jo vetëm, edhe Shqipëria nuk mund të përbejë kurrsesi përjashtim. Kjo pasi, hartimi dhe zbatimi i standardeve të kontabilitetit gjeneron informacion kontabël që mund të konsiderohet një instrument jetik për një funksionim sa më të mirë të tregut të brendshëm, efiçencës së invenstimeve, menaxhimin e cilësisë, konkurueshmërisë etj. (Lati L.2012)
Msc.Aurora Hoxha
13
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
5. Burimi i të dhënave Në këtë studim janë analizuar të dhëna parësore të siguruara nëpërmjet pyetësorëve dhe të dhëna dytësore të siguruara nga institucione të rëndësishme në fushën e kontabilitetit. Për qëllime të këtij studimi, u hartuan tre pyetësorë, dy prej të cilëve iu dërguan përdoruesve të informacionit të PF sipas SKK-ve. Konkretisht, këto pyetësorë iu dërguan inspektorëve të kontrollit dhe oficerëve të kredisë të punësuar në bankat e nivelit të dytë. Qëllimi i hartimit të dy pyetësoreve ishte investigimi i problemeve të zbatimit të standardeve sipas këndvështrimit të përdoruesve të PF. Gjithashtu, u hartua edhe një pyetësor i tretë, i cili iu dërgua hartuesve të PF që merren me përgatitjen e plotë ose të pjesshme të pasqyrave financiare të punësuar në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Pyetësorët u organizuan kryesisht me pyetje të mbylluara (zgjedhje të alternativave ) dhe shumë pak pyetje të hapura (të lirë të shprehin mendimet). Kjo zgjedhje u bë pasi, gjatë testimit të pyetësorëve shumica e pyetjeve të hapura, rezultuan pa përgjigje. Për më tepër, edhe në literaturë, sugjerohet përdorimi i pyetjeve të mbyllura për të siguruar indormacion më të plotë. Sipas Leung, W. C. (2001) pyetjet e mbyllura janë të pëlqyeshme në pyetësorë, pasi plotësohen shpejt dhe i kursejnë kohë të anketuarit në dhënien e përgjigjeve. Gjithashtu pyetësoret nuk përfshijnë pyetje, të cilat identifikojnë të anketuarin ose subjektin ku janë të punësuar, pasi sipas (Tourangeau, R., & Yan, T. 2007) shmangia e identifikimit tenton drejt përgjigjeve më të besueshme dhe reale, sidomos kur bëhet fjalë për pyetje të ndjeshme ose informacion konfidencial. Pyetësorët janë struktuar në disa seksione: (pyetësorët gjenden në aneks). Pyetësori drejtuar hartuesve të PF është i ndërtuar në 6 seksione ndërsa dy pyetësorët që i drejtohen përdoruesve, kanë një strukturë më të thjeshtuar të organizuar në 3 seksione. Pyetjet e hartuara në pyetësor kanë për qëllim të sigurojnë informacion në lidhje me karakteristikat cilësore të të anketuarve, shkallën e zbatimit të standardeve, njohuritë dhe nivelin e trajnimit për SKK-të, si dhe besueshmërinë e informacionit që raportohet në pasqyrat financiare të SME-ve. Pyetësorët janë shpërndarë nëpërmjet adresave të e-mail–ve, informacion i cili u sigurua nga KKK dhe IEKA si dhe njohjet personale. Iu dërguan e-maile ekspertëve kontabël, profesionistëve me titull kontabël të miratuar dhe kontabilistëve të punësuar në njësitë ekonomike në Tiranë, Fier, Mallakastër, Lezhë, Peshkopi. Duke qënë se përgjigjet ishin relativisht të pakta në numër, u përdorën edhe kontaktet e drejtpërdrejta në vendet e punës, duke mundësuar plotësimin e pjesës më të madhe të tyre. Periudha e plotësimit të pyetësorëve përkon me muajt Korrik - Tetor 2014. Gjithashtu, një burim tjetër të dhënash parësore të përpunuara në këtë studim, janë intervistat e hapura me specialistë të sistemit tatimor dhe specialistë të fushës së huadhënies në sistemin bankar. Në mbështetje të hipotezës së dytë të këtij punimi janë përdorur gjithashtu të dhëna dytësore, të marra nga insituti i ekspërteve kontabël të autorizuar IEKA. Këto të dhëna i përkasin rezultateve të provimit të zhvilluar nga ky institucion dhe autoriteti i çertifikimit. Të dhënat i përkasin rezultateve të provimit për “Kontabël të Miratuar” dhe “Ekspert Kontabël të Regjistruar” të zhvilluar në vitin 2013. Bazuar në këto të dhëna është kryer një analizë mbi njohuritë e profesionistëve të fushës së kontabilitetit që kanë marrë pjesë në provim.
Msc.Aurora Hoxha
14
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Së fundi, për qëllime të këtij studimi u studiua literaturë e huaj dhe shqiptare në fushën e kontabilitetit dhe kryesisht me fokus standardet kombëtare dhe ndërkombëtare të raportimit financiar në lidhje me ndërmarrjet e vogla dhe të mesme SME-ve. Gjithashtu është studiuar legjislacioni kontabël vendas e i huaj (direktivat), dhe legjislacioni tatimor me ndryshimet e fundit. Në këtë mënyrë u krijua baza teorike e cila shërbeu për organizmin e pyetësorëve, analizën e të dhënave si dhe shkrimin e këtij punimi shkencor.
6. Metodologjia e punimit Të dhënat e grumbulluara nga pyetësorët dhe të dhënat dytësore, u analizuan duke përdorur sofwar-in e analizës statistikore Statical Package for the Social Sciences (SPSS) versioni 20. Të dhënat e dy pyetësorëve drejtuar përdoruesve të PF, iu nënshtruan një analize të karakterit përshkrues, por gjithashtu u kontrollua për lidhje ndërmjet disa çështjeve të rëndësishme të këtij studimi (variabla). Konkretisht, për testimin e varësisë ndërmjet variablave u përdor Testi Pearson Chi-Square Test (χ²) 4 - testi i pavarësisë, i cili është një test statistikor që aplikohet në variabla kategorike për të vlerësuar se sa të ngjarë ka të egzistojnë varësi apo lidhje mes grupeve të variablave të vrojtuara në mënyrë rastësore. Testi mbështet në një tabelë krostabulimi, me raste të klasifikuara sipas kategorive në çdo variabël. Gjithashtu, testohen edhe varësitë ndërmjet disa variablave cilësorë dhe sasiorë, duke përdorur koefiçentët e korrelacionit R² ose korelacioni Pearson, i cili shpreh fortësinë dhe drejtimin e bashkëshoqërimit linear të dy variablave. Ndërsa të dhënat e pyetësorit të hartuesve të PF iu nënshtruan një analize të karakterit përshkrues, kryesisht lidhur me përcaktimin e karakteristikave kryesore të të anketuarve dhe njësive ekonomike ku të anketuarit punojnë. Të dhëna të tjera të pyetësorit shërbyen për ndërtimin e modeleve ekonometrike. Këto modele janë përdorur për të testuar varësinë e disa faktorëve apo variablave të varur mbi një variabël të varur. Modelet5 e përdorura në këtë kapitull janë shumë-faktoriale, të përbërë nga variabla të përzier si variabla sasior (mosha, vjetërsia në profesion, jetëgjatësia e kompanisë) dhe variabla cilësore dhe dami (binary) (gjinia, zbatueshmëria, njohuritë etj.). Një pjesë e variablave të përdorur në modele janë formuar nga mbledhja e disa variablave dami (binary). Gjithashtu, në modele janë përdorur variabla të krijuara nëpërmjet pyetjeve të drejtpërdrejta si psh, madhësia, dobishmëria etj. Së fundi, meqënëse, pjesë e rëndësishme e pyetësorit janë pyetjet në lidhje me perceptimin e hartuesve mbi vlerësimin e rëndësisë së disa problemeve të zbatimit të standardeve, u përdor analiza faktoriale, metoda e analizës së komponentëve kryesor 6, për grupimin e tyre. Kjo metodë mundëson 'reduktimin' e një grupi variablash, duke i përmbledhur në një grup të vogël faktorësh ose komponentësh. Kjo arrihet duke kërkuar për 'clumps' ose grupe nëpërmjet interkorrelacionit të një grupi variablash.
7. Struktura e punimit Punimi është menduar të organizohet në 4 pjesë kryesore, në të cilën përfshihen 8 kapituj. Në këtë mënyrë mundësohet një shpërndarje e qartë e informacionit që përcillet nëpërmjet tij. 4
Andy Field 2009, Discovering statistics ussing SPSS Osmani M. 2013 Metodat e ekonometrisë 6 Andy Field 2009, Discovering Statistics Using SPSS 5
Msc.Aurora Hoxha
15
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Në pjesën e parë paraqitet një informacionin mbi studimin e problemeve të implementimit të SKK-ve nga literatura e studiuar dhe objektivat e këtij studimi. Në këtë pjesë përfshihet kuadri i pergjithshem i punimit, i cili më qartësisht trajton mënyrën e organizimit dhe realizimit të këtij punimi, për të krijuar një pamje të përgjithshme të çështjeve kryesore të tij. Në këtë kapitull fillimisht prezantohen arsyet e zgjedhjes së këtij studimi, çfarë mendohet të sillet ndryshe në këtë punim krahasuar me punimet e tjera në fushën e kontabilitetit, të ndërthurura këto me objektivat kryesore të tij. Gjithashtu, në këtë kapitull paraqiten hipotezat e studimit dhe arsyet e ngritjes së tyre, burimet e të dhënave që përdoren për testimin e hipotezave, metodologjia e përpunimit, gjetjet më të rëndësishme të këtij studimi si dhe kufizimet e tij. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është rishikimi i literaturës së studiuar në funksion të realizimit të qëllimit të këtij punimi. Nëpërmjet rishikimit të literaturës analizohen faktorët që udhëhoqën institucionet ndërkombëtare në domosdoshmërinë e thjeshtimit të raportimit financiar për SME-të, si dhe arsyet e standartizimit të kontabilitetit në vendin tonë. Gjithashtu, trajtohen problemet që shoqërojnë zbatimin e standardeve në vende të ndryshme si dhe në vendin tonë. Në pjesën e dytë, të këtij studimi trajtohet rëndësia e SME-ve në Europë dhe vendet e rajonit. Kjo mundësohet nëpërmjet trajtimit të disa treguesve të rëndësishëm sasior. Gjithashu, në pjesën e dytë të studimit trajtohen rregullat dhe ligjet kontabël në vendet e rajonit dhe në vendin tonë. Në këtë pjesë përfshihen dy kapituj, të cilët trajtojnë më gjërësisht: Kapitulli i parë, paraqet kuadrin ligjor dhe analizën e disa treguesve ekonomik të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme që operojnë në Europë, në disa vende fqinje dhe në vendin tonë, duke mundësuar edhe një krahasim ndërmjet tyre. Kapitalli i dytë, paraqet kuadrin konceptual dhe teorik mbi standardet e kontabilitetit (SNRF & SKK). Analizohen shkurtimisht pyetësori i organizuar nga BSNK, për të përcaktuar disa nga vendet e rajonit që aktualisht zbatojnë ose jo standardet ndërkombëtare të raportimit finanaciar. Gjithashtu, trajtohen rregullimet dhe ndryshimet e fundit ligjore në direktivat europiane të kontabilitetit. Pjesë e këtij kapitulli janë trajtimi i rëndësisë së disa organizmave ndërkombëtar dhe kombëtar përgjegjës për hartimin e implementimin e standardeve kontabël. Në pjesën e tretë të këtij studimi trajtohen problemet e zbatimit të SKK-ve, parë nga dy këndvështrime (hartues/përdorues) dhe njëkohësisht ndikimi i legjislacionit tatimor mbi rregullat kontabël. Në këtë pjesë përfshihen 3 kapituj, që trajtojnë më hollësisht: Kapitulli i tretë, evidenton krahasueshmërinë e legjislacionit tatimor dhe kontabël në raport me SKK-të. Në këtë mënyrë, përcaktohet ndikimi i legjislacionit tatimor në implementimin e standardeve të kontabilitetit. Shkurtimisht, paraqiten në formën e konkluzioneve rezultatet e këtij kapitulli. Kapitulli i katërt paraqet një analizë e të dhënave të dy pyetësorëve drejtuar përdoruesve të pasqyrave fiananciare (inspektorëve të kontrollit dhe oficerëve të kredisë) të anketuar. Gjithashtu, paraqiten shkurtimisht rezultatet specifike të arritura nga dy intervista të hapura të realizuara me specialistët në këto dy fusha. Pjesë e rëndësishme e këtij kapitulli është
Msc.Aurora Hoxha
16
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
mbështetja e tre hipotezave të ngritura në këtë studim nga këndvështrimi i përdoruesve të informacionit financiar të anketuar. Kapitulli i pestë analizon të dhënat e pyetësorit drejtuar hartuesve të pasqyrave financiare të punësuar në SME-të. Edhe ky kapitull ka për qëllim të vijë në mbështetje të tre hipotezave por sipas këndvështrimit të hartuesve të pasqyrave financiare të anketuar. Në këtë kapitull testimi i hipotezave kryhet nëpërmjet modeleve statistikore. Gjithashtu, pjesë e rëndësishme e tij, është analiza e të dhënave dytësore, në lidhje me provimin e zhvilluar për marrjen e titujve profesional në fushën e kontabilitetit, të zhvilluar në vitin 2013. Pjesa e katërt e këtij punimi përfshin trajtime dhe diskutime në lidhje me pritshmëritë e problemeve të zbatimit të SKK-ve të përmirësuara si dhe mundësia e implementimit vullnetar të SNRF-ve për SME-të. Kapitulli i gjashtë, analizon fillimisht dallimet kryesore ndërmjet dy paketave të SKK-ve, të cilat më pas krahasohen edhe me ndryshimet në legjislacionin tatimor. Më pas trajtohen, njohuritë dhe niveli i trajnimeve të të anketuarve për SKK-të e përmirësuara. Në këtë mënyrë diskutohet për problemet e pritshme të implementimit të SKK-ve të përmirësuara. Pjesë e këtij kapitulli janë rezultatet për mundësinë e zbatimit vullnetar të SNRF-ve nga SME-të në vendin tonë. Gjithashtu, diskutohet mbi disa karakteristika të SME-ve që kanë tendencë të zbatojnë në mënyrë vullnetare SNRF-të për SME-të, mbështetur në perceptimin e hartuesve të anketuar. Në fund të punimit, prezantohen gjetjet kryesore të studimit, të cilët prezantohen nëpërmjet konkluzioneve. Më pas, shpjegohet kontributi që ky studim pritet të japë në fushën e kontabilitetit në vendin tonë. Së fundi, paraqiten edhe disa rekomandime, në drejtim të përmirësimit të zbatimit të standardeve të kontabilitetit.
8. Gjetjet e punimit Problemet e zbatimit të standardeve kontabël nga të gjithë njësitë ekonomike, janë trajtuar nga disa autorë shqiptar, por nuk ka një studim që fokuson trajtimit e këtyre problemeve vetëm për SME-të. Pra kontributi më i rëndësishëm i këtij studimi është evidentimi i problemeve të zbatimit të SKK-ve nga SME. Në këtë këndvështrim ndër gjetjet më të rëndësishme të këtij studimi janë: Shkalla ose përqindja e zbatimit të SKK-ve (zbatimi plotësisht apo pjesërisht i standardit të zbatuar) rezultoi mesatarisht 58-70%. Kjo do të thotë se standardet e kontabilitetit nuk zbatohen plotësisht dhe me korrektësi nga SME-të e anketuara. Informacioni i raportuar në PF sipas SKK-ve të SME ku janë të punësuar hartuesit e anketuar, rezulton të jetë pjesërisht i besueshëm dhe i dobishëm për përdoruesit e tij. Kjo pasi, informacioni pasqyron mesatarisht 70-90% të gjëndjes së vërtetë financiare të njësisë dhe në mbi 60% të rasteve ai është i influencuar nga drejtuesit/pronarët. Këto rezultate janë pranuar nga hartuesit e pasqyrave financiare.
Msc.Aurora Hoxha
17
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Të njëjtat rezultate në lidhje me besueshmërinë e informacionit janë pranuar edhe nga përdoruesit kryesorë të tij, të cilët janë inspektorët tatimor dhe oficerët e kredisë të anketuar për qëllime të këtij studimi. Dobishmëria e informacionit të PF sipas SKK-ve ka tendencë të ndikohet nga zbatimi me korrektësi i SKK-ve, përqindja apo niveli i gjëndjes së vërtetë financiare të raportuar, niveli i ndikimit apo influencimit të informacionit nga drejtuesit/pronarët dhe madhësia e njësive ekonomike. Hartuesit e PF dhe përdoruesit e informacionit të PF rezultojnë të kenë njohuri të pjesshme për SKK-të. Mbi 60% e të anketuarve, dhe hartuesve pjesmarrës në provimin për tituj profesional të zhvilluar nga IEKA në vitin 2013, rezultojnë të kenë njohuri të pjesshme për SKK-të. Problemet e zbatimit të SKK-ve të matur statistikisht rezultuan të jenë, divergjenca tatimore, niveli i njohurive të hartuesve, dobishmëria e informacionit dhe madhësia e njësisë ekonomike. Problemet e zbatimit te SKK-ve kanë tendencën të shoqërojnë edhe zbatimin e SKKve të përmirësuara
9. Kufizimet e punimit Meqënëse burimi kryesor i të dhënave janë pyetësorët, mund të pranoj se ky përbën edhe kufizimin kryesor të këtij punimi pasi: -
-
Së pari numri i pyetësorëve të plotësuar është i kufizuar për një analizë të plotë statistikore pasi janë arritur të plotësohen vetëm 85 pyetësorë. Së dyti, disa prej pyetjeve të pyetësorit janë sensitive dhe konfidenciale, si psh të ardhurat vjetore të kompanisë, vlera totale e aktiveve etj, në këtë mënyrë rezultatet për madhësinë mund të pranohen me “rezerva”. Pjesa më e madhe e tyre është shpërndarë në rrethin e Tiranës, duke siguruar në ketë mënyrë një informacion të përqëndruar në kryeqytet. Analiza e krahasueshmërisë së standardeve me legjislacionin tatimor nuk është kryer për të gjithë standardet kombëtare të kontabilitetit, por tek ato që janë vlerësuar si më të rëndësishme. E njëjta procedurë është ndjekur edhe për standardet e kontabilitetit të përmirësuara.
Msc.Aurora Hoxha
18
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
KAPITULLI I PARË RËNDËSIA E NDËRMARRJEVE TË VOGLA DHE TË MESME (SME) DHE KONTRIBUTI I TYRE NË EKONOMI
1.Hyrje “Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme janë motorri i ekonomisë së një vendi. Ato janë një burim esencial për krijimin e vendeve të punës, krijimin e frymës sipërmarrëse e novacionit dhe janë jetësore për rritjen e konkurueshmërisë dhe punësimit”. (Günter Verheugen7). Të nisësh një biznes në mjedisin e sotëm do të thotë të përballesh me mundësitë dhe sfidat. Për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme (SME) sfida është edhe më e madhe. Në mënyrë tipike, më pak se gjysma e tyre mbijeton më shumë se pesë vjet dhe vetëm një përqindje e vogël arrijnë të konsolidohen në kompani të mëdha. Sipërmarrjet dhe zhvillimi i ndërmarrjeve janë elementë të rëndësishëm në krijimin e dinamikave ekonomike të tregut. SME-të janë një burim jetësor i vendeve të reja të punës, eksporteve dhe kontributit ekonomik në vende të ndryshme. Në këtë këndvështrim, ky kapitull trajton shkurtimisht rëndësinë e SME-ve në ekonominë europiane dhe ekonominë e disa vendeve të rajonit të Ballkanit përfshi edhe vendin tonë. Performanca dhe rëndësia e SME-ve, matet nëpërmjet disa treguesve ekonomik, të realizuar prej tyre në ekonominë Europiane, Kosovare, Maqedonase dhe vendase. Këto tregues janë “vlera e shtuar” e cila njihet si kontributi i një prodhuesi në PBB dhe përkufizohet si diferencë e shitjes së produkteve dhe blerjes së produkteve nga prodhues të tjerë. Ndryshimi qëndron në shmangien e taksimit indirekt dhe çmimit të materialeve që përdoren. Vlera e shtuar është e rëndësishme për vlerësimin e mbarëvajtjes së prodhimit ose produktivitetit të ndërmarrjes. Një tjetër tregues i rëndësishëm është “numri i ndërmarrjeve” i cili evidenton ritmin e ndryshimeve të ndërmarrjeve të reja dhe atyre të mbylluara në një periudhë të caktuar. Ndërsa treguesi i tretë, i cili është “numri i punonjësve” paraqet numrin e të punësuarve në SME. Në këtë mënyrë evidentohet rëndësia dhe performanca e SME-ve ndërmjet këtyre vendeve. Të dhënat në lidhje me treguesit ekonomik të trajtuar në këtë kapitull i përkasin periudhave 2008- 2013, ndërsa për SME-të Kosovare ato janë të vitit 2010. (vështirësi në sigurimin e këtyre të dhënave). Gjatë mbledhjes së të dhënave për SME-të shqiptare u hasën vështirësi për shkak të përkufizimeve të ndryshme që përdoren për to nga Insituti i Statistikave, SKK-të dhe Ligji për Ndërmarrjet e Vogla e të Mesme dhe të dhënat e raportuara në BE. Meqënëse për qëllime të këtij studimi është parë me vend përdorimi i përkufizimit ligjor për ndermarrjet e vogla dhe të mesme, në klasifikimin e SME-ve, burimi i vetëm i sigurimit të tyre ishte në faqen zyrtare të internetit të Komisionit Europian. Megjithëse, duhet theksuar se ka studime të tjera shqiptare që trajtojnë SME-te (Xhepa S. 2010, Ministria e Ekonomisë 2013, etj): ato nuk përfshijnë të dhëna të plota për periudhën e analizuar në këtë studim. 7
Member of the European Commision
Msc.Aurora Hoxha
19
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
2. Vështrim i përgjithshëm i SME-ve në Europë dhe Ballkan 2.1. Vështrim i përgjithshëm i SME- ve në Europë Sipas Official Journal of the European Union L 124/39 Article 2 në kategorinë e ndërmarrjeve mikro, të vogla dhe të mesme (SME) përfshihen ndërmarrjet që punësojnë më pak se 250 persona, dhe që kanë një qarkullim vjetor jo më tepër se 50 milionë euro, dhe /ose një bilanc vjetor total që nuk e kalon vlerën 43 milionë euro. Në kategorinë e SME-ve, një ndërmarrje e mesme është përcaktuar si një ndërmarrje, e cila punëson më pak se 50 persona dhe realizon një qarkullim vjetor dhe/ose bilanc vjetor total, i cili nuk tejkalon 10 milionë euro. Në kategorinë e SME-ve, një sipërmarrje e vogël është përcaktuar si një ndërmarrje e cila punëson më pak se 10 persona dhe që realizon një qarkullim vjetor dhe/ose bilanci vjetor total, i cili nuk tejkalon 2 milion euro. Pra, shkurtimisht faktorët kryesorë që përcaktojnë nëse një kompani është një SME janë : Numri i punonjësve Qarkullimi vjetor dhe /ose bilanci total Kategoritë e ndërmarrjeve Ndërmarrje të mesme ( medium -size) Ndërmarrje të vogla (small ) Mikrondërmarrjet ( mikro )
Nr. i punonjësve < 250 < 50 < 10
Qarkullimi Vjetor ≤ 50 mil euro ≤ 10 mil euro ≤ 2 mil euro
Bilanci total ≤ 43 mil euro ≤ 10 mil euro ≤ 2 mil euro
Burimi: Komisioni Europian http://ec.europa.eu/ SME-definition
Sipas Komisonit Europian8, BE u ballafaqua me kushte sfiduese ekonomike në vitin 2011/12, me një krizë të intensifikuar të borxhit në zonën euro, spektër i dyfishtë i reçesionit për disa vende dhe një rritje e dobët edhe në vendet me performancë të mirë ekonomike. Pavarësisht rënies, SME-të janë përkufizuar si shtylla kurrizore e ekonomisë europiane, me 20.7 milion ndërmarrje të cilat përfaqësojnë më shumë se 98 për qind të të gjitha ndërmarrjeve aktive. Pjesa dërrmuese (92.2 për qind) janë mikro-ndërmarrje, të përcaktuara si ato me më pak se dhjetë të punësuar, 6.5 përqind e SME-ve në BE klasifikohen si ndërmarrje të vogla (të punësuar nga 10 dhe 49 persona) dhe 1.1 përqind janë të mesme (50-249 punonjës). Ndërsa bizneset e mëdha, me më shumë se 250 të punësuar, llogariten të jenë vetëm 0.2 përqind e ndërmarrjeve në sektorin jo-financiar të BE-së. Performanca e SME-ve në BE matet me ndihmën e tre treguesve kryesorë: numri i ndërmarrjeve, prodhimet e tyre me anë të vlerës së shtuar bruto (GVA) dhe numri i punonjësve në listat e pagave. Këto tre tregues tregojnë një foto të përzier të situatës së SME-ve europiane gjatë periudhës 2008-2013.
8
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/supportingdocuments/2012/annual-report-smes-2012_en.pdf
Msc.Aurora Hoxha
20
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Figura 1. Numri i SME-ve, punësimi në SME dhe vlera e shtuar e SME-ve (2008=100) ( ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis)
Duket qartë se (referohu Figura 1) SME-të janë goditur rëndë nga kriza ekonomike dhe financiare e vitit 2008 Nga njëri vit në tjetrin vërehen përkeqësime të tre treguesve. Ritmi i rimëkëmbjes së SME-ve i nisur pas vitit 2009-2010, është ngadalësuar në tre vitet e fundit. Edhe pse ka disa arsye për optimizëm, kushtet e rimëkëmbjes mbeten jashtëzakonisht të vështira për SME-të. Aktualisht evidentohet e rëndësishme dhe e nevojshme mbështetja e mëtejshme për të siguruar një rritje të qëndrueshme të SME-ve, ndërsa rritja e tyre vlerësohet ende e pjesshme dhe e brishtë. Në nivelin e BE-së, deri në vitin 2013, SME-të arritën nivelet e para krizës vetëm në aspektin e vlerës së shtuar, ndërsa punësimi në vitin 2013 ishte ende 2.6% nën nivelet e regjistruara në vitin 2008. Në vitin 2013, për SME-të në sektorin jofinanciar të biznesit, vlera e shtuar është rritur me 1,1%, ndërsa punësimi është ulur me 0,5% dhe numri i ndërmarrjeve me 0,9%.
2.2. Vështrim i përgjithshëm i SME- ve në Rajonin e Ballkanit ( Kosovë, Maqedoni ) 2.2.1 Rëndësia e SME-ve në Rajonin e Kosovës Madhësia e SME-ve në Kosovë i referohet Ligjit nr. 2005/02-L5 dhe Ligjit nr. 03/L-031 për mbështetjen e e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (Krasniqi D. 2014). Numri i të punësuarve është kriteri i vetëm që përdoret për klasifikimin e ndërmarrjeve sipas madhësisë në Kosovë. Kjo paraqet dallimin me vendet e BEsë, ku përveç numrit të punëtorëve, merret parasysh edhe qarkullimi vjetor. Ekonomia e Kosovës që nga viti 1999 ka qenë kryesisht e shtyrë nga ndihma ndërkombëtare, sektori publik dhe remitancat (BB, 2010). Roli i sektorit privat, e posaçërisht i SME-ve ka qenë relativisht i dobët. Pavarësisht kësaj, Kosova është ende në fazën e tranzicionit ku ndërmarrjet dhe krijimi i bizneseve të vogla pritet të luajë rol thelbësor në rrugën drejt një ekonomie moderne të tregut të lirë dhe si rrjedhim edhe drejt zhvillimit dhe rritjes ekonomike. Kosova vuan nga mosbilanci i pagesave ku importet dominojnë dukshëm eksportet. Kjo është kryesisht për shkak të faktit që SME-të në Kosovë nuk janë konkurrente në nivel ndërkombëtar. SME-të eksportuese tё dobëta, pengojnë kontributin e mëtejshëm të Msc.Aurora Hoxha
21
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
SME-ve në BPV, krijim të vendeve të punës dhe në rritje ekonomike. Eksportet dominohen nga metalet dhe mineralet bazë të prodhuara nga kompanitë e mëdha. Mbi 50% e të gjitha SME-ve operojnë në sektorin tregtar që karakterizohet me investime të vogla dhe joproduktive. Në kuptim të zhvillimit të politikave, raporti “Indeksi i Politikave për SME 2009" tregon se Kosova për disa arsye të ndryshme, ende është në fazën e kompletimit të kërkesave themelore institucionale, ligjore dhe rregullative që kanë të bëjnë me politikat e SME-ve. Strategjia e zhvillimit të SME-ve është fuqimisht e bazuar në Aktin Europian për Biznese të Vogla. ABV-ja është dokument politik kyç për zhvillimin e SME-ve në Evropë. Kosova sillet në përpuethshmëni me direktivat dhe rregullativat e BE-së që nga viti 2002, kur është krijuar Departamenti për Zhvillimin e Sektorit Privat. Që nga themelimi i AMSME-ve në vitin 2006, Kosova është inkuadruar zyrtarisht në Kartën Europiane për SME-të që ka qenë e bazuar në po të njëjtin dokument të vitit 2000. Suksesi i Kartës Europiane për SME-të ka rezultuar në Aktin Europian për Biznese të Vogla, që i ka vënë politikat e SME-ve në qendër të vendimmarrjes ekonomike dhe administrative të Bashkimit Evropian, dhe është një sukses i jashtëzakonshëm për BE-në dhe SME-të në Evropë. Në të vërtet kjo strategji është një mjet i rëndësishëm për të implementuar Aktin për Biznese të Vogla dhe të udhëheqë proçesin reformues të ekonomisë së Kosovës dhe të vendosë politikat e SME-ve në qendër të vendimmarrjes ekonomike dhe administrative në Kosovë. SME-të janë dhe do të jenë motori i zhvillimit ekonomik që do të sigurojë vende të reja të punës rritje dhe prosperitet ekonomik nën kushtin e një kornize të përshtatshme ekonomike. Strategjia e SME-ve është një mjet për të siguruar se kjo me të vërtet do të ndodhë. Në këtë strategji të gjitha principet e ABV-së janë inkorporuar në Strategjinë për SME-të dhe gjithashtu janë të referuara në shtatë Qëllimet Strategjike. Sipas ARBK-së, numri i SME-ve të regjistruara më 31 dhjetor 20109 ishte më i madh se 100.000, të cilat punësojnë 216.799 punëtorë, ose 79.59% të totalit të të punësuarve në sektorin privat dhe 62.24% të totalit të punësuarve në Kosovë. Në tabelën 1 dhe 2 paraqiten numri i ndërmarrjeve të regjistruara në Kosovë në bazë të numrit të punëtorëve dhe qarkullimit vjetor. Klasifikimi sipas madhësisë Mikrondërmarrjet Ndërmarrje të vogla Ndërmarrje të mesme Ndërmarrje të mëdha Gjithsej
Nr i punëtorëve 1 deri 9 10 deri 49 50 deri 249 250 dhe më shumë
Nr. i ndërmarrjeve 102,070 1,406 221 58
Përqindja në total 98.37% 1.35% 0.22% 0.06%
103,755
100.00%
Tabela 1. Ndërmarrjet e Regjistruara në Kosovë sipas Numrit të të Punësuarve – 2010 (ARBK)
9
Të dhënat e vetme që arritën të sigurohen mbështetur në trajtimet e ketij studimi për SME-te në Kosove i përkasin periudhës 2010.
Msc.Aurora Hoxha
22
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të Madhësia e Ndërmarrjes Mikro Të vogla Të mesme Të mëdha Gjithsej
Numri Ndërmarrjve
Shifra e afarizmit(€)
Pjesa e BPV-së (%)
656,885,164.3 667,585,914.8 369,455,655.2 528,558,359.8 2,222,485,094.2
16.79 17.07 9.44 13.51 56.81
14,968.0 1,210.0 185.0 58.0 16,421.0
Tabela 2. Qarkullimi vjetor sipas madhësisë së Ndërmarrjes dhe Pjesës së BPV-së, 2010 (ARBK)
Nga 103.755 ndërmarrje gjithsej: 102.070 (ose 98.37%) janë mikro-ndërmarrje; 1.40(1.35%) janë të vogla; 221 (0.22%) janë të mesme SME dhe vetëm 58 (0.06%) klasifikohen si të mëdha. Mbizotërimi i madh i mikro-ndërmarrjeve ka implikime për Strategjinë për SME. Bazuar në të dhënat e Administratës Tatimore në Kosovë (ATK), të paraqitura në tabelën 3 më poshtë, totali i qarkullimit të SME-ve në vitin 2010 ishte 1.693.926.734,31 euro ose 43.30% e BPV-së. Qarkullimi total i të gjitha bizneseve ishte 2.222.485.094,15 (56.81% e BPV-së). 2.2.2. Rëndësia e SME-ve në Rajonin e Maqedonisë Në Maqedoni SME-të janë të përkufizuara në ligjin tregtar të vitit 2004. Edhe pse është një përkufizim i huazuar, përsëri ai nuk është plotësisht i njëjtë me pëkufizimin e SME-ve në EU. Numri i punonjësve Mikro ndërmarrjet
< 10
Ndërmarrjet e vogla Ndërmarrjet e mesme
< 50 < 250
Qarkullimi vjetor/ euro < 50,000
< 2 milion <10 milion
Totali i aktiveve Më shumë së 80% e të ardhurës bruto duhet të vijë nga një klient < 2 milion < 11 milion
Tabela 3. Klasifikimi i ndërmarrjeve në Republikën e Maqedonisë (Ligji për shoqëritë tregtare 2004)
Në Maqedoni, SME-të janë zakonisht të organizuara si DOO (kompani me përgjegjësi të kufizuar) ose DOOEL (shoqëri me përgjegjësi të kufizuar-personi i vetëm) si një formë hibride e kompanive që përmbajnë elementë personal dhe elementë të kompanisë së kapitalit. (Marjanova Jovanov, T.,&Conevska, B. 2011) Përdorimi i shpeshtë i kësaj forme të organizimit të SME-ve në Maqedoni është për shkak të mundësisë së ofruar nga kjo formë e rregullimit autonom të një numri të çështjeve dhe marrëdhënieve që janë me rëndësi të veçantë për zhvillimin e ndërmarrjes. Pozicioni i sektorit të SME-ve në Republikën e Maqedonisë (Dimovska, E. 2013) është e ngjashme me BE-në: pjesa më e madhe e ndërmarrjeve aktive në Republikën e Maqedonisë, ose 99, 8%, është e SME-të. Ndërsa vetëm 2% e ndërmarrjeve aktive ne Maqedoni përgjatë viteve 2008-2012 janë ndërmarrje të mëdha. Edhe në Maqedoni vihet re se mbi 92% e ndërmarrjeve në sektorin e SME-ve janë mikro ndërmarrje. Kjo shifër mbetet e qëndrueshme gjatë periudhës 5 vjeçare 2008-2012. Msc.Aurora Hoxha
23
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Madhësia
2008
2009
2010
2011
2012
Vlerë
%
Vlerë
%
Vlerë
%
Vlerë
%
Vlerë
%
0-9
48,764
92.1%
51,457
92.7%
51,766
92.1%
48,454
91.2%
48,580
91.1%
10 - 49
3,411
6.4%
3,281
5.9%
3,678
6.5%
3,852
7.3%
3,937
7.4%
50 - 249
644
1.2%
646
1.2%
613
1%
678
1.3%
707
1.3%
99.8% 0.2%
55,384
SME 250 + Totali
52,819 121 52,940
100%
99.8% 56,057 99.8% 52,984 99.8% 53,224 99.8% 0.2% 0.2% 0.2% 0.2% 128 119 121 129 55,512 100% 56,176 100% 53,105 100% 53,353 100%
Tabela 4. Numri i ndërmarrjeve sipas madhësisë të bizneseve (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja )
Sipas Eurostat, sektori i SME-ve në Maqedoni ka të punësuar 76-77% të totalit të personave të punësuar në vend. Gjatë viteve 2008-2012 vërehet një luhatje e lehtë në këtë tregues nga 75.7% në vitin 2009, e cila shpjegohet me efektet e krizës, në 76.6 % në vitin 2012. Kryesisht pesha më e madhe e kontributit të këtij treguesi vjen nga mikrondërmarrjet, të cilat punësojnë mbi 100,000 punonjës gjatë viteve 2009-2012. Nga ana tjetër, ndërmarrjet e mëdha punësojnë mesatarisht rreth 23% të totalit të personave të punësuar. Gjithashtu, vërehet një rënie në këtë tregues gjatë viteve 2010-2011 dhe një peëmirësim i lehtë i tij në vitin 2012. Madhësia
2008
2009
Vlerë
%
2010
Vlerë
%
2011
Vlerë
%
2012
Vlerë
%
Vlerë
%
0-9
99,638
33.0%
108,206
34.5%
112,037
35.5%
109,989
33.6%
111,288
33.4%
10 - 49
63,957
21.2%
62,942
20.1%
69,975
22.2%
72,828
22.3%
73,252
22.0%
66,105
21.9%
66,453
21.2%
63,034
20%
70,033
21.4%
70,623
21.2%
SME 250 +
229,700
237,601
74,456
77.3% 22.7%
255,163
70,,507
77.7% 22.3%
252,849
76,100
75.7% 24.3%
245,046
72,488
76.0% 24.0%
77,782
76.6% 23.4%
Totali
302,189
100%
313,701
100%
315,553
100%
327,305
100%
332,945
100%
50 - 249
Tabela 5. Numri i të punësuarve sipas madhësisë së bizneseve: (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja)
Indikatori i Vlerës së Shtuar tregon që kontributi i mikrondërmarrjeve ka pësuar një zbritje 3% nga viti 2008 në vitin 2009, duke i rifituar këto zbritje në vitin 2010. Ndërkohë e njëjta tendencë vërehet në këtë tregues edhe nga ndërmarrjet e mëdha. Madhësia
2008 Vlerë
2009 %
Vlerë
2010 %
Vlerë
2011 %
Vlerë
2012 %
Vlerë
%
0-9
789
24.9%
862
25.7%
869
23.9%
801
23.5%
794
24.9%
10 - 49
656
20.7%
683
20.4%
739
20.3%
761
22.4%
686
21.5%
50 - 249
615
19.4%
558
16.6%
793
22%
680
20.0%
609
19.1%
SME 250 +
2,060
2,102
1,162
65.9% 34.1%
2,089
1,239
66.0% 34.0%
2,242
1,251
62.7% 37.3%
2,401
1,107
65.0% 35.0%
1,095
65.6% 34.4%
Totali
3,167
100%
3,354
100%
3,640
100%
3,404
100%
3,184
100%
Tabela 6. Kontributi i Vlerës së Shtuar ( http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja )
Msc.Aurora Hoxha
24
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Kontributi i SME-ve në krijimin e PBB-së në Maqedoni në 2012 është rreth 64%. (Enti Shtetëror Statistikor, 2013) Këto të dhëna ofrojnë dëshmi për rëndësinë e SME-ve për të gjithë ekonominë e vendit.
3. Vështrim i përgjithshëm i SME- ve në Shqipëri 3.1 Baza ligjore e SME-ve në Shqipëri Që nga fundi i viteve ’90, qeveria shqiptare ka ndërmarrë një sërë reformash strukturore, duke përfshirë reformën e tokës, tregun financiar dhe privatizimin. Gjatë kësaj kohe, pothuajse të gjitha Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme (SME), janë privatizuar dhe ka pasur një progres mjaft domethënës në privatizimin e sektorëve strategjikë si telekomunikacionet dhe sistemi bankar. Sektori bankar gradualisht ka mundësuar sigurimin e më shumë shërbimeve financiare për SME-të dhe ka përmirësuar treguesit e kredisë. Ndërkohë, qeveria në tetor 2002, aprovoi Ligjin i ri për SME-të, e ndjekur nga një strategji më e gjerë për SMEtë në qershor 2003 duke krijuar Agjencinë për Zhvillimin e SME-ve. Ajo u krijua sipas modeleve më të suksesshme të Agjencive të SME-ve në Europë. ASME-ja përpiqet ti paraprijë, identifikojë dhe adresojë nevojat e 99% të numrit total të bizneseve private në Shqipëri. Duke pasur parasysh numrin e personave të punësuar në një ndërmarrje, Ligji shqiptar nr 8957 ”Bizneset e vogla dhe të mesme”, datë 17.10.2002 përdori kriteret e mëposhtme për klasifikimin e SME-ve: Mikrondërmarrje: deri në 5 të punësuar; Ndërmarrje të vogla: 6-20 të punësuar; Ndërmarrje të meSME: 21-80 të punësuar; Ndërmarrje të mëdha: mbi 80 të punësuar; Implementimi i Kartës Europiane për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme përbën një nga marrëveshjet më të rëndësishme të axhendës së Komisionit Europian për Ballkanin Perëndimor, dhe në këtë kuadër edhe në vendin tonë. Në koherencë me të vijnë edhe përmirësimet në ligjin Nr.8957, datë 17.10.2002 “Për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme “ me ligjin nr.10 042, datë 22.12.2008. Ky ligj shërben si bazë ligjore duke rregulluar masat dhe politikat shtetërore për klasifikimin, nxitjen e krijimit dhe zhvillimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Qëllimi i këtij ligji është të ndihmojë ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, nëpërmjet krijimit të një kuadri institucional, rregullator dhe financiar. Në kuadër të këtij ligji ndërmarrjet klasifikohen në: mikrondërmarrje, ndërmarrje të vogla dhe ndërmarrje të mesme. Kategoria e mikrondërmarrjeve dhe ndërmarrjeve të vogla e të mesme (SME) përfshin ato ndërmarrje, ku punësohen më pak se 250 veta dhe që realizojnë një shifër afarizmi dhe/ose një bilanc total vjetor jo më të madh se 250 milionë lekë. Ndërmarrje e vogël quhet një ndërmarrje, ku punësohen më pak se 50 persona dhe e cila ka një shifër afarizmi dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 50 milionë lekë. Mikrondërmarrje quhet një ndërmarrje, ku punësohen më pak se 10 persona dhe e cila ka një shifër afarizmi dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 10 milionë lekë.
Msc.Aurora Hoxha
25
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Për qëllime statistikore ndërmarrjet do të klasifikohen në: mikrondërmarrje: 0 deri 9 persona, ku brenda këtij grupimi të detajohen në 0-1 persona dhe 2-9 persona; ndërmarrje të vogla: 10 deri 49 persona; ndërmarrje të meSME: 50 deri 249 persona. Të dhënat, që zbatohen për numrin e të punësuarve dhe shumat financiare janë ato që lidhen me periudhën e fundit të llogarive të miratuara dhe që llogariten në baza vjetore. Ato merren parasysh nga data e mbylljes së llogarive. Shuma e caktuar për të ardhurat llogaritet duke përjashtuar tatimin mbi vlerën e shtuar (TVSH) dhe taksat e tjera indirekte. Kur në datën e mbylljes së llogarive ndërmarrja zbulon se, në bazë vjetore, ka tejkaluar ose ka rënë poshtë numrit të të punësuarve apo tavanit financiar, të përcaktuar ajo nuk e përfton ose e humb statusin e ndërmarrjes së vogël, ndërmarrjes së mesme apo të mikrondërmarrjes, me përjashtim të rastit kur këto tavane tejkalohen për dy periudha llogaritjeje të njëpasnjëshme. Në rastin e ndërmarrjeve të reja, llogaritë e të cilave nuk janë miratuar ende, të dhënat për t’u zbatuar duhet të përftohen nga një vlerësim, në mirëbesim, i bërë gjatë vitit financiar në vazhdim. 3.2 Rëndësia e SME-ve në Shqipëri Edhe në Shqipëri, SME-të konsiderohen të jenë forca lëvizëse prapa prosperitetit ekonomik si edhe në ekonomitë e tjera në tranzicion ( Ministria e Ekonomisë,2013). Ato sigurojnë punësim të një numri të madh të njerëzve në zonat urbane dhe rurale, duke kontribuar në mirëqenien sociale. Edhe sipas Insitutit të Statistikave INSTAT 2013 10 mikrondërmarrjet, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME) dominojnë ekonominë e Shqipërisë, duke përfaqësuar 99,6% të të gjitha bizneseve të regjistruara. Ndikimi i sektorit të SME-ve në GDP është në nivelin 72.9%, dhe sektori punëson 71,4% të gjithë fuqisë punëtore. SME-të në Shqipëri përqëndrohen në tregjet lokale dhe kanë mungesa të theksuara në konkurrencën e eksportit. Më pak se 1.3% e ndërmarrjeve të vogla dhe më pak se 5.3% e kompanive të mesme në Shqipëri kanë ndërmarrë inisiativa të përbashkëta me partner të huaj gjatë viteve të fundit. Megjithatë, shumica e këtyre ndërmarrjeve kanë problemet e tyre, dhe më e rëndësishme, krahasuar me ndërmarrjet e mëdha, performanca e tyre është e ndryshme. Për këto arsye SME-të duhet të monitorojnë me kujdes punët dhe të matin faktorët që ndikojnë në veprimtarinë e tyre, pasi është shumë e rëndësishme për ta. Analiza e zhvillimit të tyre bazohet në një grup indikatorësh kryesorë, të cilët llogariten në përputhje me sistemet e pranuara ndërkombëtare. Indikatorët e përzgjedhur janë ato indikatorë që analizohen në pjesën e parë të këtij kapittulli, për vendet e BE-së dhe rajonit. Indikatorët sasiorë përdoren jo vetëm për të vëzhguar mbarëvajtjen e SME-ve dhe ndikimin e tyre në rritjen ekonomike, por dhe për të mundësuar një krahasueshmëri ndërmjet vendeve të analizuara. Ata janë vlerësuar për secilën klasë madhësie të ndërmarrjeve si më poshtë: Indikatori i vlerës së shtuar tregon që kontributi i mikrondërmarrjeve ka pësuar një zbritje 6% nga viti 2009 në vitin 2010, duke u pësuar një rritje të lehtë në vitin 2011 dhe një rënie në 10
http://www.instat.gov.al/al/themes/informacioni-ekonomik-p%C3%ABr-nd%C3%ABrmarrjet.aspx
Msc.Aurora Hoxha
26
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
vitin 2012 me 5.9%. Pjesa e kontributit të ndërmarrjeve të vogla ka pësuar një rënie gjatë viteve 2008-2009 duke u shoqëruar me një ritje prej 6.1% në vitin 2010. Pas një luhatje në rënie gjatë vitit 2011, ky tregues përmirësohet në vitin 2012. E njëjta tendencë në këtë tregues vërehet edhe në ndërmarrjet e mesme. Një tendencë në rritje vërehet në këtë tregues për të gjithë sektorin e SME-ve, ndërsa një rënie vërehet nga kontributi në këtë tregues i ndërmarrjeve të mëdha. Madhësia
2008
2009
Vlerë
%
2010
Vlerë
2011
2012
%
Vlere
%
Vlere
%
Vlere
%
0-9
536
24.4%
606
30.4%
596
24.3%
602
26.8%
650
23.2%
10 - 49
408
18.5%
448
22.4%
608
24.8%
578
25.7%
787
28.1%
50 - 249
303
13.8%
298
15.0%
347
14%
350
15.6%
508
18.1%
SME 250 +
1,248 954
56.7% 43.3%
1,352
67.8% 32.2%
1,551
716
68.1% 31.9%
1,946
901
63.2% 36.8%
1,530
642
854
69.5% 30.5%
Totali
2,202
100%
1,994
100%
2,452
100%
2,246
100%
2,800
100%
Tabela 7: Kontributi i Vlerës së Shtuar (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja)
Numri i ndërmarrjeve tregon se gjatë periudhës 2008-2012 ritmi i rritjes vërehet për mikrondërmarrjet, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme duke theksuar në këtë mënyrë peshën që zënë SME-të në ekonominë e vendit tonë. Nga ana tjetër, ruhen të njëjtat raporte ndërmjet përqindjes së SME-të dhe ndërmarrjeve të mëdha në 99.9% dhe 0.10%. Edhe pse numri i ndërmarrjeve ka ardhur duke u rritur në mënyrë të vazhdueshme, gjatë periudhës 2008-2012, pesha totale e kontributit të tyre në ekonominë e vendit ka pësuar rënie të ndjeshme. Në vitin 2008, ndërmarrjet me 1-9 punonjës përbënin rreth 95.8% % të numrit total të ndërmarrjeve në sektorin e SME-ve, ndërsa në vitin 2012 ky grup ndërmarrjesh pësoi një rënie të lehtë me 0.1% në numrit total të ndërmarrjeve në sektorin e SME-ve. Nga ana tjetër, ka patur një rritje në vitin 2010 në njësitë e mesme me 0.4% krahasuar vitit 2008 dhe 2009. Më pas ky tregues pëson përsëri ulje gjatë viteve 2011-2012. Madhësia
2008 Vlerë
0-9 10 - 49 50 - 249
2009 %
Vlerë
2010 %
Vlerë
2011 %
Vlerë
2012 %
Vlerë
%
63,897
95.8%
67,886
95.8%
69,109
95.3%
71,797
95.4%
73,748
95.6%
2,350
3.5%
2,524
3.6%
2,820
3.9%
2,850
3.8%
2,839
3.7%
419
0.6%
425
0.6%
493
1%
493
0.7%
503
0.7%
SME 250 +
66,666 52
99.9% 0.1%
70,835
72,421
88
99.9% 0.1%
77,090
65
99.9% 0.1%
75,139
56
99.9% 0.1%
89
99.9% 0.1%
Totali
66,718
100%
70,890
100%
72,487
100%
75,227
100%
77,179
100%
Tabela 8: Numri i ndërmarrjeve sipas madhësisë të bizneseve (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja)
Numri i punonjësve: ka ardhur duke u rritur në mënyrë të vazhdueshme, gjatë periudhës 2008-2012. Ndërmarrjet me 1-9 punonjës përbënin dhe ndërmarrjet që kanë numrin më të madh të të punësuarve jo vetëm në sektorin e SME-ve, por ndaj numrit total të të punësuarve në vendin tonë. Rreth 82-83% të numrit total të fuqisë punëtore është e punësuar në sektorin e SME, krahasuar me numrin total të fuqisë punëtore në vend. Mund të vihet re një ndryshim i vogël në uljen e kontributit për vende të reja pune nga ndërmarrjet e vogla, në vitin 2012, pas
Msc.Aurora Hoxha
27
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
rritjes së qëndrueshme gjatë viteve 2009-2011. Ndërkohë vërehen luhatje në numrin e të punësuarve nga ndërmarrjet e mëdha gjatë viteve 2008-2012. Madhësia
2008 Vlerë
0-9
2009 %
Vlerë
2010 %
Vlerë
2011 %
Vlerë
2012 %
Vlerë
%
106,902
45.8%
113,940
46.6%
119,081
45.5%
121,998
44.8%
130,929
45.6%
10 - 49
44,982
19.3%
48,911
20.0%
54,210
20.7%
55,059
20.2%
55,307
19.3%
50 - 249
39,009
16.7%
39,392
16.1%
45,569
17%
44,266
16.2%
47,677
16.6%
SME 250 +
190,894 42,426
81.8% 18.2%
202,242 42,286
82.7% 17.3%
218,860 42,686
83.7% 16.3%
221,323 51,092
81.2% 18.8%
233,913 53,278
81.4% 18.6%
Totali
233,320
100%
244,528
100%
261,546
100%
272,415
100%
287,191
100%
Tabela 9: Numri i të punësuarve sipas madhësisë së bizneseve (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts, përpunuar nga autorja )
4.Përmbledhje Mbështetur në trajtimet e mësipëme rezulton se zhvillimi i SME-ve në Shqipëri është nën mesataren e rajonit. Sfida kryesore mbetet relativisht klima e varfër e investimeve, mungesa e aftësive menaxhuese dhe infrastruktura e dobët. Në një formë sintetike përfundimet më kryesore, ku evidentohet qartësisht rëndësia dhe ecuria e treguesve kryesor të marrë në shqyrtim për këto ndërmarrje paraqiten si vijon: SME-të në Shqipëri përbëjnë mbi 99% të ndërmarrjeve aktive në vend. Shifra pothuaj të njëjta vërehen edhe nga shumica e vendeve të zhvilluara në Europë ku 98% e ndërmarrjeve aktive janë SME. Edhe në vendet fqinje në Ballkan, Kosovë dhe Maqedoni mbi 99% e ndërmarrjeve aktive janë SME. Në kategorinë e SME peshën më të madhe të ndërmarrjeve, të vendeve të marra në analizë e zënë mikrondërmarrjet që kanë të punësuar deri në 10 punonjës. SME-të në Shqipëri punësojne mbi 80% të të punësuarve gjithsej në vend. Ndërkohë në vendet e BE-së kontributi i SME-ve në punësim varion nga 59 % në vitin 2009 deri 67 % në vitin 2012. Shifra të ngjashme vërehen në BE përgjatë viteve 2010-2012 në këtë tregues. Ndërsa në Kosovë SME-të kontribuojnë në 79 % të punësimit në sektorin privat dhe 58 % të gjithë nivelit të punësimit në vend. Në lidhje me Maqedoninë SME-të kontribuojnë në punësimin e mbi 65 % të totalit punonjësve aktiv në punë. Kjo shifër është luhatur rreth niveleve 66-67 % gjatë viteve 2010-2012. Mbarëvajtja e SME-ve në vendet e analizuara ka ardhur duke u përkeqësuar, veçanërisht pas vitit 2008, si rezultat i krizës financiare. Ndërsa, gjatë viteve 2010-2011 vërehet një përmirësim, duke u shoqëruar me një rënie të lehtë gjatë vitit 2012, kryesisht në Maqedoni dhe Shqipëri. Vetëm ndërrmarrjet e mesme tregojnë se kanë pasur një ecuri më të mirë. SME-të mund të ofrojnë në të ardhmen më shumë vende pune për tregun e punës në Shqipëri, sepse janë tipi më dinamik i ndërmarrjeve, krahasuar me strukturën tjetër të ndërmarrjeve (të voglat dhe të mëdhatë).
Msc.Aurora Hoxha
28
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
KAPITULLI I DYTË RREGULLIMET KONTABËL TË NDËRMARRJEVE TË VOGLA DHE TË MESME
1.Hyrje Nën presionin e zgjerimit dhe zhvillimit të tregjeve të kapitalit, nevoja për raportim të unifikuar ndërkombëtar u bë e domosdoshme. (Albu, C. N., Albu, N., & Fekete, S. 2010). Hartimi i një pakete të plotë standardesh ndërkombëtare dhe implementimi i tyre nga kompani pjesëmarrëse në këto tregje u bënë objekt kryesor i disa organizmave ndërkombëtar në fushën e kontabilitetit. Trajtimi i rregullimeve kontabël si dhe rëndësia e raportimit financiar të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në disa vende të Europës dhe Ballkanit janë fokusi kryesor i trajtimeve të këtij kapitulli. Fillimisht, përmenden disa nga organizmat përgjegjës për rregullimet kontabël në Europë dhe në botë. Gjithashtu, trajtohen edhe disa nga organizmat përgjegjës në fushën e kontabilitetit që operojnë në Shqipëri. Në këtë pjesë të studimit trajtohet kuptimi dhe rëndësia e Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF) për SME-të, të miratuara nga BSNK në vitin 2009, si një domosdoshmëri për një raportim të thjeshtuar për këto njësi ekonomike. Aspekti ligjor në fushën e kontabilitetit ose Direktivat e Kontabilitetit të BE-së, janë një pjesë tjetër e rëndësishme në këtë kapitull. Qëllimi i trajtimit të direktivave është paraqitja e disa ndryshimeve të Direktivave Katër dhe Shtatë me SNRF-të për SME-të dhe rëndësia e hartimit dhe miratimit të Direktivës së re të kontabilitetit 2013/34/EU nga Komisioni Europian. Shkurtimisht do të paraqiten çështje të reja që kjo direktivë trajton. Së fundi, në këtë kapitull trajtohen rregullimet kontabël të SME-ve në vendin tonë nëpërmjet trajtimit të hapësirës ligjore dhe standardeve kombëtare të kontabilitetit. Gjithashtu, trajtohet kuptimi dhe objektivat kryesore të paketës së plotë prej 15 standardesh që zbatohen në vendin tonë.
2.Organizmat ndërkombëtar dhe kombëtar përgjegjes për rregullimet kontabël 2.1.Organizmat Ndërkombëtar Në kuadër të zhvillimit të standardeve (harmonizimit) u krijuan organizma ndërkombëtar profesional, të cilët janë përgjegjës për hartimin dhe implementimin e standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit. Një nga organizmat më të rëndësishëm në këtë drejtim është Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (IASB). 11 Ai është një organizëm i pavarur privat, që ka për objektiv unifikimin e parimeve kontabël që përdoren nga biznese dhe organizma të ndryshëm në të gjithë botën. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të
11
http://www.ifrs.org/About-us/Pages/IFRS-Foundation-and-IASB.aspx
Msc.Aurora Hoxha
29
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Kontabilitetit (BSNK), u krijua në vitin 2001 si pjesë e Fondacionit të Komitetit të Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (Shehu H.2010). Objektivat e BSNK janë: Të zhvillojë, në interes të publikut, një grup të vetëm standardesh ndërkombëtare të kontabilitetit, të një cilësie të lartë, të kuptueshme dhe të zbatueshme që kërkojnë informacion cilësor, transparent dhe krahasues në pasqyrat financiare; Të nxisë përdorimin e një zbatimi rigoroz të këtyre standardeve; Të punojë në mënyrë aktive me hartuesit vendas të standardeve, për të arritur konvergjencë të standardeve të kontabilitetit në botë. Një tjetër organizëm i rëndësishëm është Organizata Ndërkombëtare e Kontabilistëve (IAFC)12, e cila ka për qëllim ti shërbejë interesit publik duke: kontribuar në zhvillimin e standardeve dhe udhëzimeve cilësore kontabël; lehtësuar miratimin dhe zbatimin e standardeve dhe udhëzimeve cilësore kontabël; kontribuar në zhvillimin e organizatave profesionale të kontabilitetit, firmave të kontabilitetit si dhe praktikave me cilësi të lartë nga kontabilistët profesionistë, promovimin e vlerave të kontabilistëve profesionistë në mbarë botën; folur për çështje me interes publik. Gjithashtu në Amerikë janë aktive edhe katër organizata që merren me zhvillimin e kontabilitetit financiar GAAP13: Komisioni i Sigurimeve dhe shkëmbimeve valutore (SEC) Instituti Amerikan i kontabilistëve Publik të Miratuar (AICPA) Bordi i standardeve të Kontabilitetit Financiar (FASB) Bordi Qeveritar i Standardeve të Kontabilitetit (GASP) 2.2.Organizmat Kombëtar Organizma shqiptar të rëndësishëm në fushën e kontabilitetit janë: Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK), Insituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA) dhe Shoqatat e Kontabilitetit. Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK) është një organizëm profesional publik i pavarur me personalitet juridik. Ai u krijua në vitin 2005 me vendim të Këshillit të Ministrave nr 142, në mbështejtje të nenit 100 të Kushtetutës dhe të neneve 20 e 24 të ligjit, nr. 9228, datë 29.04.2004, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”. Në këtë vendim të këshillit të ministarve u mandatuan antarët e KKK-së si dhe ambjentet e punës. Detyrat kryesore të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit janë14 : hartimi i standardeve kontabël kombëtare, në përputhje me kërkesat e ligjit Nr 9228 dhe në koherencë me Standardet Kontabël Ndërkombëtare. Nëse për arsye të 12
http://www.ifac.org/about-ifac/organization-overview Binaj A. & Kalemi F (2013): GAAP (Generally accepted accounting principles – parime kontabël të vendosura nga një institucion autoritar politikbërës i kontabilitetit ose praktikë kontabël e pranuar gjerësisht për shkak të aplikimit universal të tij. 14 http://www.kkk.gov.al/faqe.php?id=3&l2=97&gj=sh 13
Msc.Aurora Hoxha
30
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
legjislacionit dhe të praktikave kontabël brenda vendit, Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit e shikon të nevojshme që të shmanget nga zbatimi i disa standardeve, ai e ka autoritetin që të bëjë një gjë të tillë, vetëm pasi të shpjegojë dhe të justifikojë arsyet e këtij veprimi; të përpunojë një sistem kontabël, ku përveç standardeve kontabël kombëtare të kontabilitetit, listën e llogarive dhe përdorimin e tyre, si dhe formatet për pasqyrat financiare; të evidentojë nevojat dhe të propozojë zgjidhjet për përmirësimin e metodave kontabël për mbajtjen e kontabilitetit dhe kualifikimet; të interpretojë dhe të përgjithësojë problemet që dalin nga praktika dhe standardet kontabël, të cilat i paraqet në formën e udhëzimeve kontabël; të shqyrtojë dhe të japë mendime për të gjitha projektligjet dhe projektaktet nënligjore, rregulluese, të cilat përmbajnë dispozita për kontabilitetin, për përgatitjen e llogarive, që lidhen me njësitë ekonomike, subjekte të këtij ligji, si dhe me profesionet bazë kontabilitetin; të vendosë marrëdhënie me organizata profesionale vendase e të huaja dhe të marrë pjesë në veprimtaritë kombëtare dhe ndërkombëtare për kontabilitetin. Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA)15, u krijua më 24 Nëntor 1997, me statusin e një shoqate profesionale jo fitimprurëse. Ajo grupon profesionistët kontabël të pajisur me titullin "ekspert kontabël i autorizuar", të cilët ushtrojnë profesionin e tyre në praktikën publike në mënyrë të pavarur, ose në përbërje të shoqërive të ekspertëve kontabël të autorizuar. Në vitin 1997, IEKA numëronte 56 audituesit e saj të parë, ndërsa sot IEKA ka 213 anëtarë persona fizikë dhe 54 shoqëri auditimi. Institutiti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA) rregullon organizimin e profesionit të "Ekspertit Kontabël të Regjistruar" dhe auditimin ligjor të pasqyrave financiare vjetore individuale dhe të konsoliduara të shoqërive tregtare në zbatim të ligjit Nr. 10 091, datë 05.03.2009 " Për auditimin ligjor, organizmin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe të kontabilistit të miratuar". Objektivat kryesorë për përmirësimin e vazhdueshëm dhe realizimin e misionit të IEKA-s janë: Të sigurojë ushtrimin e profesionit "Ekspertit Kontabël të Regjistruar" në përputhje me ligjin. Të mbrojë nderin dhe pavarësinë e "Ekspertëve Kontabël të Regjistruar", anëtarë të IEKA-s. Të garantojë mbikëqyrjen e formimit profesional të "Ekspertit Kontabël të Regjistruar". Të rritë njohjen dhe zbatimin në praktikë të standarteve me cilësi të lartë në të njëjtën linjë me zhvillimet ndërkombëtare. Të përmirësojë në vijimësi shërbimet në interes të publikut.
15
http://www.ieka.al/content/page/id/23/historiku-aktiviteti
Msc.Aurora Hoxha
31
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Që nga viti 2008, Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar është anëtar me të drejta të plota (full member) në IFAC (Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve). Shoqatat e kontabilitetit, njihen si organizma përgjegjëse në rregullimin e profesionit të pavarur të kontabilistit. Aktualisht, në Shqipëri operojnë dy shoqata: Insituti i Kontabilistëve të Miratuar (IKM) dhe Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve të Shqipërisë (SHKFSH ). Misioni kryesor i tyre, është ofrimi i trajnimeve në fushat e “Standarteve Kombëtare të Kontabilitetit”, të IFRS-ve, të auditimit, të legjislacionit fiskal, të hartimit të planeve të biznesit, të teknologjisë së informacionit, etj. për përfitimin e titujve profesional. Gjithashtu ato sigurojnë asistencë dhe konsulencë për Standardet Kombëare të Kontabilitetit (SKK) dhe Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) në tërësi dhe për standarde të veçanta. Njëkohësisht, ofrojnë asistencë për problemet, të cilat dalin nga zbatimi i Ligjit “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”.
3. Standardet Ndërkombëtare të raportimit financiar(SNRF) për SME dhe Direktivat e Kontabilitetit 3.1. SNRF-të për SME-të Sipas BSNK, organizmit më të rëndësishëm për hartimin e standardeve, kontabiliteti i ofron kompanive, investitorëve, rregullatorëve dhe të tjerëve një mënyrë të standardizuar për të përshkruar performancën financiare të një njësie ekonomike. Standardet e Kontabilitetit i paraqesin hartuesve të pasqyrave financiare një sërë rregullash, mbi të cilën duhet të mbështeten, për të përgatitur llogaritë e njësisë ekonomike. Paketa e standardeve kontabël përbëhet nga 41 Standarde Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) dhe 7 Standarde Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF). Qëllimi kryesor i hartimit të SNK-ve, është përcaktimi i rregullave ndërkombëtare për mbajtjen dhe përgatitjen e pasqyrave financiare. SNRF janë PPPK 16 ndërkombëtare kryesore. Ato përdoren dhe janë pranuar gjerësisht si një bazë për përgatitjen e pasqyrave financiare në shumë juridiksione (Shehu H. 2010). Qëllimi kryesor i hartimit të SNRF-ve është përcaktimi i rregullave të përbashkëta ndërkombëtare për raportimin e informacionit financiar për të gjitha subjektet raportuese. Në këtë mënyrë standardet ju ofrojnë investitorëve dhe përdoruesve të tjerë të pasqyrave financiare, mundësinë e krahasimit të performancës financiare të kompanive të listuara publikisht. Kështu, kompanitë e listuara në bursat publike janë të detyruara ligjërisht të publikojnë pasqyrat financiare në përputhje me standardet përkatëse të kontabilitetit (BSNK 2005). Ndërsa për sa i përket kompanive të palistuara në bursë, ose kompanive pa përgjegjësi publike apo SME-të, në vende të ndryshme nuk aplikohet një detyrim ligjor për raportimin e informacionit sipas Standardeve Kontabël. Panvarësisht se, për këto kompani është hartuar një standard i thjeshtuar kontabël i quajtur SNRF për SME 17 --të. Ai është një standard i veçantë, i dizenjuar për të përmbushur nevojat dhe aftësitë e subjekteve të vogla dhe të mesme (SME), të cilat janë vlerësuar sipas BSNK-së, të përbëjnë mbi 95% të të gjitha 16
PPPK (Parimet Përgjithësisht të Pranuara të Kontabilitetit) është një term i përgjithshëm për një grup standardesh të kontabilitetit financiar dhe udhëzimeve të raportimit që përdoren për përgatitjen e llogarive në një mjedis të dhënë.( Shehu H. 2010) 17 http://www.ifrs.org/IFRS-for-SMEs
Msc.Aurora Hoxha
32
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
kompanive në të gjithë botën. Pavarësisht rëndësisë dhe kontributit të SME-ve në ekonomitë e vendeve, duhet pranuar se, nuk ka një përkufizim të qartë për këto njësi ekonomike. Sipas European Union L 124/39 Article 2, klasifikimi dhe njohja e ndërmarrjeve në SME, kushtëzohet nga 3 faktorë kryesorë sasior, të cilat janë: numri i punonjësve, qarkullimi vjetor dhe vlera totale e aktiveve të njësisë. Shpesh herë, ky term përdoret për të nënkuptuar njësi ekonomike të vogla pavarësisht nëse publikojnë pasqyra financiare për qëllime të përgjithshme për përdoruesit e jashtëm. Ndërsa sipas BSNK18 standardet ndërkombëtare të raportimit financiar për SME-të janë të përshtashme për njësi ekonomike që nuk kanë përgjegjësi publike19. Në vende të tjera kryesisht në Amerikën e Veriut përdoret termi “njësi ekonomike private”20 për njësitë ekonomike që plotësojnë përkufizimin e BSNK-së për SMEtë. Në këtë mënyrë, shpesh herë krijohet konfuzion në përcaktimin e njësive ekonomike, që duhet të zbatojnë standardet ndërkombëtare të raportimit financiar. Kritika më e madhe për BSNK-në, në lidhje me hartimin e SNRF-ve për SME-të, ishte pikërisht përdorimi i një përkufizimi mjaft të gjerë për SME-të (njësi jo me përgjegjësi publike). Kjo ka krijuar vështirësi në sigurimin e dobishmërisë së një pakete të vetme standardesh (Eierle, B., & Helduser, C. 2013). Por, panvarësisht kritikave të përkufizimit të SME, sipas BSNK, hartimi i një pakete të thjeshtuar të standardeve kontabël ishte e nevojshme për disa arsye kryesore: Shpesh herë institucionet financiare japin hua përtej kufijve dhe veprojnë në shumë vende. Në shumicën e vendeve më tepër se gjysma e SME-të kane marrë hua nga institucionet financiare. Shitësit duan të vlerësojnë shëndetin financiar të blerësve në vendet e tjera para se t’u shesin mallra, produkte ose shërbime me kredi. Shumë njësi ekonomike të vogla dhe të mesme, kanë furnitorë të huaj dhe përdorin pasqyrat financiare të furnitorit për të lëvizur ecurinë e një marrëdhënie biznesi në periudha afatgjata. Shoqëritë me kapital të përbashkët ofrojnë financime për SME-të përtej kufijve. Pra objektivi i SNRF-ve për SME është sigurimi i një kornize, për të gjeneruar informacion të besueshëm dhe të dobishëm, karakteristikë për një grup standardesh me cilësi të lartë, të cilat do të kuptohen lehtë dhe do të zbatohen në SME -të (Grosu dhe Bostan, 2010, f.2) . Në këtë mënyrë, BSNK mbështet nevojën e hartimit dhe implementimit të SNRF-ve për SME-të. Nga ana tjetër (EFRAG 2010) konfirmon se përfitueshmëria nga implementimi i SNRF-ve për SME-të është akoma disi i paqartë. Në këto rrethana, Komisioni Europian nuk ka vendosur në mënyrë të detyruar implementimin e tyre në vendet e BE-së. Kompanitë në këto vende janë të lira të zgjedhin të zbatojnë në mënyrë vullnetare standardet ndërkombëtare të raportimit financiar (SNRF) ose parimet e përgjithshme kontabël kombëtare GAAP (Generally accepted accounting principles). Ky fakt mbështetet edhe në rezultatet e anketimit të zhvilluar nga BSNK në vitin 2013, ku pjesa më e madhe e vendeve të anketura nuk pranojnë se zbatojnë SNRF-të për SME-të. Një përmbledhje e rezultateve për disa vende të rajonit të Ballkanit dhe të Europës paraqitet në tabelën 10 dhe 11 në vijim: 18
SNRF për NVM, BK 56 fq 18 SNRF për NVM, BK 56:Një njësi ekonomike ka përgjegjësi publike nëse: borxhi ose instrumentat e saj të kapitalit tregtohen në një treg publik dhe mban aktive si garanci për një grup të gjerë palësh të jashtme, 20 SNRF për NVM, BK79 (b) 19
Msc.Aurora Hoxha
33
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Itali
Greqi
Angli
Gjermani
Keni miratuar implementimin e SNRF për SME-të për të paktën disa SME?
Jo
Jo
Po/ nga 1 Janari 2015
Jo
Nëse jo, është miratimi i SNRF për SME-të në shqyrtim?
Jo
Jo
Nuk aplikohet
Jo
A keni bere ndonjë ndryshim në SNRF për SME-të?
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Po
Nuk aplikohet
Nëse Po, çfarë modifikimesh?
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
11 Ndryshime
Nuk aplikohet
Cilat SME përdorin SNRF për SME-të në vendin tuaj, dhe ju kërkohet ose ju lejohet SME për ta bërë këtë?
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Të gjitha njësitë që nuk ju kërkohet zbatim SNRF plotë
Nuk aplikohet
Për ato SME-të që nuk përdorin SNRF për SME-të, çfarë kuadri tjetër kontabiliteti përdorni?
Nuk aplikohet
SNRF-të angleze, SNRF angleze për mikronjësi
GAAP Gjerman / kodi tregtar ose SNRF e plota
Komente të tjera në lidhje me përdorimin e SNRF-ve për SME-të?
Asnjë
SNRF-të e plota/auditim të çertifikuar ose SKK Greke Asnjë
Asnjë
Politikë e vendit
Tabela 10. Implementimi i SNRF–ve për SME-të në disa vende të zhvilluara në Europë (
[email protected]./ (2013 ) përpunuar nga autorja)
Msc.Aurora Hoxha
34
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Shqipëria
Kosova
Maqedonia
Rumania
Keni miratuar implementimin e SNRF për SME-të për të paktën disa SME?
Jo
Jo
Po, zbaton SNRF /SME
Jo
Nëse jo, është miratimi i SNRF për SME-të në shqyrtim?
Po
Po
Nuk aplikohet
Jo
A keni bere ndonjë ndryshim në SNRF për SME-të?
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Jo
Nuk aplikohet
Nëse Po, çfarë modifikimesh?
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Cilat SME përdorin SNRF për SME-të në vendin tuaj, dhe ju kërkohet ose ju lejohet SME për ta bërë këtë?
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Nuk aplikohet
Për ato SME-të që nuk përdorin SNRF për SME-të, çfarë kuadri tjeter kontabiliteti përdorni?
SKK
Nuk aplikohet
Të gjitha SME-të, përveç atyre që përdorin SNRF-në e plotë Nuk aplikohet
Komente të tjera në lidhje me përdorimin e SNRF-ve për SME-të?
SNRF për SME-të janë nën shqyrtim.
Asnjë
Asnjë
Ka dy nivele të SKK-ve të ndryshme me SNRF / SME Asnjë
Tabela 11. Implementimi i SNRF –ve për SME-të në disa vende në zhvillim në rajonin e Ballkanit (
[email protected]./(2013) / përpunuar nga autorja)
Msc.Aurora Hoxha
35
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Në tabelën 10, vërehet se vende kryesore europiane si Italia, Greqia dhe Gjermania kanë pranuar se nuk zbatojnë SNRF-të për SME-të, por se zbatojnë rregullat vendase (GAAP/standarde). Për më tepër, në këto vende vërehet se implementimi i SNRF-ve për SME-të nuk është akoma në shqyrtim. Përjashtim në vendet e përzgjedhura në këtë studim bën Anglia, e cila jo vetëm ka marrë në shqyrtim implementimin e SNRF-ve, por ka vendosur implementimin e tyre nga 1 Janar 2015. Megjitahtë, Anglia ka pranuar zbatimin e SNRF-ve të plota për SME-të me disa ndryshime të rëndësishme në përputhje me legjislacionin vendas. Ndërsa, në disa vende në zhvillim, në rajonin e Ballkanit (referohu tabelës 11), vërehet se Maqedonia është i vetmi vend që zbaton plotësisht dhe pa ndryshime SNRF-të për SME-të. Ndërkohë, asnjë nga vendet e tjera të trajtuara në këtë pjesë të studimit, nuk pohon të zbatojë e SNRF-të për SME-të. Rumania dhe Shqipëria aktualisht zbatojnë Standardet Kombëtare për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Ndërkohë që, Kosova dhe Shqipëria kanë marrë në shqyrtim implementimin në periudha të ardhshme të SNRF-ve për SME, Rumania nuk ka pranuar diçka të tillë. 3.2.Direktivat e BE-së për kontabilitetin Një tjetër arsye (Pascu, A. M., & Vasiliu, A. 2011) që, Komisioni Europian nuk ka vendosur në mënyrë të detyruar implementimin e SNRF-ve për SME-të në vendet e BE-së, është mospërputhja e tyre me Direktivat Europiane të Kontabilitetit. Kjo u evidentua nga EFRAG në vitin 2010. Çështja e pajtueshmërisë së këtyre standardeve me Direktivat e Kontabilitetit të Këshillit Europian konkretisht direktivës katër dhe shtatë, vërehet në mundësinë e zgjedhjes ose jo të implementimit të SNRF për SME-të. Direktiva e katërt (78/660/EEC) e botuar në vitin 1978 në lidhje me pasqyrat financiare të kompanive publike dhe private si dhe bankat dhe kompanitë e sigurimit ka një mision të dyfishtë: për të plotësuar nevojat për informacion të ndërmarrjeve europiane dhe për të siguruar krahasueshmërinë e informacionit të publikuar nga këto kompani (Belkaoui, 2000, cituar nga Pascu, A. M., & Vasiliu, A. 2011). Direktiva e Shtatë, ( 83/349/EEC) botuar në vitin 1983, ka të bëjë me pasqyrat financiare të konsoliduara. Komisioni Europian ngarkoi EFRAG per evidentimin e dallimeve më të rëndësishhme ndërmjet Direktivave të BE-së dhe SNRF-së për SME-të, 5 prej tyre trajtohen shkurtimisht në vijim: Vlera e drejtë e Instrumenteve financiarë: Sipas SNRF-ve për SME-të, në fund të periudhës raportuese, të gjitha instrumentet financiarë të përmendura në nenin 12 duhet të vlerësohen duke përdorur vlerën e drejtë (BSNK-së, 2009a, art.12.2) dhe të gjitha modifikimet e tyre duhet të njihen në pasqyrën e të ardhurave të përgjithshme. Ka disa përjashtime në lidhje me instrumentat e kapitalit dhe disa kontrata të lidhura me instrumente të tilla. Ndërsa sipas direktivës katër, zgjidhet çmimi i blerjes me vlerën e një artikulli në fund të periudhës raportuese (Direktiva katërt e BE, art. 32). Jeta e dobishme e emrit të mirë: Sipas SNRF-ve për SME-të, emri i mirë duhet të njihet dhe të matet në nivelin e kostos, minus amortizimin e akumuluar dhe humbje të tjera të akumuluara nga zhvlerësimi. Gjithashtu, në qoftë se kompania nuk ka një metodë racionale për përcaktimin e jetës së dobishme të emrit të mirë, ajo duhet të përllogaritet 10 vjet (BSNKsë, 2009a, art. 19,23). Ndërsa direktivat e BE-së, duke iu referuar emrit të mirë si një ndryshim pozitiv të konsoliduar, udhëzojnë se ai duhet të zbritet menjëherë nga rezervat
Msc. Aurora Hoxha
36
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
(Direktiva shtatë e BE art. 30 art. 34) duke përcaktuar një jetë të dobishme 5 vjeçare për emrin e mirë (Direktiva e shtatë e BE art. 34). Zërat e jashtëzakonshëm: të ardhurat ose shpenzimet: Sipas SNRF-ve për SME-të, në pasqyrën e të ardhurave nuk është lejuar paraqitja ose përshkrimi i çdo zëri të të ardhurave ose të shpenzimeve të jashtëzakonshme (BSNK-së, 2009a, arti 5.10). Ndërsa direktivat i klasifikojnë aktivitetet e një shoqërie si të zakonshme ose jo. Nëse gjatë një periudhe fiskale ka të ardhura ose shpenzime që nuk mund të klasifikohen si të zakonshme, atëherë këto zëra do të përcaktohen si të ardhura të jashtëzakonshme ose shpenzime të jashtëzakonshme (Direktiva e katërt e BE art. 29.1). Paraqitja e kapitalit të papaguar si një kompensim në kapitalin e vet: Sipas SNRF-së për SME-të, "shuma e arkëtueshme prej instrumentave të kapitalit neto, e lëshuar para se njësia ekonomike të marr burimet e para të gatshme ose burime të tjera, paraqitet si një kompensim në kapitalin e vet dhe jo si një aktiv" (BSNK, 2009a, art. .22.7 (a)). Ndërsa sipas direktivës, kapitali i nënshkruar i papaguar paraqitet si pasuri (Direktiva katërt e BE art. 9). Rimarrje e humbjes nga zhvlerësime të njohura për emrin e mirë: Sipas SNRF-së për SMEtë, "një humbje nga zhvlerësimi e njohur për emrin e mirë, nuk do të kthehet në një periudhë të mëvonshme" (BSNK, 2009a, art. 27,28). Ndërsa sipas direktivës, është i nevojshëm kthimi i humbjeve nga zhvlerësimi i emrit të mirë në qoftë se arsyet për të cilat këto humbje u njohën nuk aplikohen më. (Direktiva e katërt e BE, art. 35). Përpos, këtyre mospërputhjeve të SNRF për SME-të dhe Direktivave të kontabilitetit të BEsë, Komisioni Europian propozoi Direktivën e re për të zëvendësuar dhe modernizuar direktivat kontabël ekzistuese 78/660 / EEC dhe 83/349 / EEC. KE deklaroi se: "Propozimi i ri duhet të thjeshtojë kërkesat e kontabilitetit për kompanitë e vogla dhe të përmirësojnë transparencën dhe krahasueshmërinë në pasqyrat financiare të shoqërive brenda Bashkimit Europian”. Këto zgjedhje politike do të reduktojnë sasinë e informacionit në dispozicion për përdoruesit e pasqyrave financiare të kompanive të vogla dhe të mesme, duke përfshirë informacion, i cili është në dispozicion të publikut "(Komisioni Europian, 2011b). Në qershor të vitit 2013, Komisioni Europian miratoi direktivën e re 2013/34/EU për pasqyrat vjetore financiare, pasqyrat financiare të konsoliduara dhe raportet që kanë të bëjnë me tipe të caktuara ndërmarrjesh, për ndryshime në Direktivën 2006/4/EC të Parlamentit Europian. Gjithashtu, shfuqizoi Direktivën e Këshillit Europian 78/660/EEC (direktiva katër) dhe 83/349/ EEC 21 (direktiva shtatë). Direktiva e re, zbaton një propozim të Parlamentit dhe Këshillit Europian në vitin 2009, për një direktivë që ndryshon Direktivën 78/660 / EEC mbi llogaritë vjetore të llojeve të caktuara të kompanive. Në këtë propozim u sugjeruara futja e një kategorie të re të ndërmarrjeve kryesisht mikro-ndërmarrjet (EC, 2009). Direktiva e propozuar rekomandon disa përjashtime nga kërkesat e Direktivës 78/660 / EEC për mikrondërmarrjet që përcaktohen si ndërmarrje që nuk kalojnë dy nga tre pragjet të mëposhtme: • bilanci total më pak se 500,000 euro; 21
Fletorja zyrtare e Komisionit Europian, datë 26 Qershor 2013
Msc. Aurora Hoxha
L182 : Direktiva 2013/34/EU e Parlamentit dhe Këshillit Europian
37
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
• •
xhiro vjetore më pak se 1,000,000 euro; numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më pak se 10
Kjo direktivë u diktua gjithashtu nga komunikimi i Komisionit Europian të aktit të titulluar "Akti i Tregut të vetëm", miratuar në prill të vitit 2011. Në këtë akt u propozua lehtësimi i Direktivës së katërt 78/660/EEC dhe direktivës së shtatë 83/349/EEC të Këshillit Europian (Direktivat e kontabilitetit). Lehtësimet konsistuan në zvogëlimin e detyrimeve të raportimit të informacionit financiar dhe uljen e pengesave administrative, veçanërisht për SME-të. Ajo gjithashtu zbaton kërkesat e veçanta për subjektet e vogla të futura nga Direktiva 2012/6/EU (EC,2012). Kjo direktivë ka për qëllim zvogëlimin e barrës administrative dhe thjeshtimin e kërkesave të raportimit për ndërmarrjet e vogla. Sipas Deac, M. (2014), adoptimi i Direktivës 2013/34/BE përbën materializimin e një proçesi të modernizimit të Direktivës 78/660 / EEC dhe Direktivën 83/349 / EEC që ka filluar në vitin 2009. Direktiva e re hyri në fuqi më 20 korrik 2013 duke iu lejuar shteteve anëtare dy vjet kohë për përshtatjen me kërkesat e saj. Direktiva 2013/34/BE përcakton kërkesat për përgatitjen, raportimin, publikimin dhe auditimin e kërkesave për të dy tipet e pasqyrave financiare individuale dhe të konsoliduara, duke kombinuar dispozitat e të dy direktivave 4 dhe 7 të kontabilitetit në një direktivë të vetme. Ajo gjithashtu paraqet një kategori të re të subjekteve të "mikro-ndërmarrjeve/ micro-undertakings" në mënyrë që të zbatohen kërkesat e Direktivës 2012/6/BE si dhe 2 kategoritë e tjera të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme: Mikro ndërmarrjet 22 janë një kategori e re e ndërmarrjeve të paraqitura nga Direktiva 2013/34/BE. Në këtë kategori ndërmarrjesh përfshihen subjekte që nuk i tejkalojnë dy nga tre kriteret e mëposhtme: Bilanci total: 350, 000 Euro; Qarkullimi vjetor: 700,000 Euro; Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar: 10. Shtetet anëtare mund të kërkojnë nga këto njësi përgatitjen e pasqyrave financiare vjetore të thjeshtuara. Ato përbëhen nga format i thjeshtuar i bilancit dhe pasqyrës së rezultatit, si dhe shënimet shpjeguese të pasqyrave financiare dhe një raport menaxhimi, por që mund të hiqet me kusht që informacioni të jepet në fund të bilancit dhe pasqyrës së rezultatit. Ndërmarrjet e vogla 23 : Në këtë kategori ndërmarrjesh përfshihen subjekte që nuk i tejkalojnë dy nga tre kriteret e mëposhtme: Bilanci total: 4,000,000 Euro; (vendet anëtare mund të ndryshojnë pragun deri në 6,000,000 euro) Qarkullimi vjetor: 8,000,000 Euro; Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar: 50.
22 23
Directive 2013/34/EU art.3 (1) Directive 2013/34/EU art.3 (2)
Msc. Aurora Hoxha
38
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Shtetet anëtare mund të kërkojnë nga ndërmarrjet e vogla përgatitjen e një pakete të thjeshtuar të pasqyrave financiare vjetore të përbërë nga formate të thjeshtuara të bilancit, pasqyrës së rezultatit dhe shënimeve shpjeguese të pasqyrave financiare. Gjithashtu vendet anëtare mund të përjashtojnë ndërmarrjet e vogla nga detyrimi për të përgatitur një raport menaxhimi me kusht që ata të raportojnë në shënimet shpjeguese të pasqyrave financiare informacione që kanë të bëjnë me blerjen e aksioneve të tyre. Ndërmarrjet e mesme 24 : Në këtë kategori ndërmarrjesh përfshihen subjekte që nuk i tejkalojnë dy nga tre kriteret e mëposhtme: Bilanci total: 20,000,000 Euro; Qarkullimi vjetor: 40,000,000 Euro; Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar: 250. Shtetet anëtare mund të kërkojnë nga ndërmarrjet e mesme përgatitjen e një versioni të thjeshtuar të pasqyrave financiare vjetore. Këto pasqyra përbëhen nga formate të thjeshtuara të bilancit pasqyrës së rezultatit dhe një raport të shkurtuar të menaxhimit, të shoqëruar nga një grup shënimesh të pasqyrave financiare. Në këto kushte më shumë se 20,000,000 njësi ekonomike ose rreth 92% e ndërmarrjeve (shih Tabelën) mund të klasifikohen si mikro-ndërmarrje, që do të përfitojnë nga thjeshtimet e kërkesave të raportimit të paraqitura në direktivën e re të kontabilitetit. Në tabelën 12 tregohet shpërndarja e ndërmarrjeve sipas madhësisë në pothuaj të gjithë BEnë për vitin 2012. Të dhënat janë mbledhur nga baza e të dhënave të Eurostat. Vlen të përmendet se ndërsa Direktiva 2013/34/BE-ja përdor tre kritere për klasifikimin e ndërmarrjeve (totali i aktivit, qarkullim vjetor, dhe numrin mesatar të të punësuarve gjatë vitit financiar), Eurostat përdor vetëm numrin mesatar të të punësuarve, kështu që mund të ketë disa ndryshime në klasifikimin e kompanive në një kategori apo një tjetër. Ulja e kufijve të qarkullimit vjetor dhe vlerës së aktiveve totale do të mundësojë rënien e një pjese të ndërmarrjeve të mesme dhe vogla (referohu tabelës 12) në kategorinë e ndërmarrjeve të vogla dhe mikrondërmarrjeve. Në këtë mënyrë këto ndërmarrje përfitojnë nga thjeshtëzimet e përgatitjes dhe publikimit të pasqyrave vjetore financiare. Ata gjithashtu do të përjashtohen nga kërkesat e auditimit të pasqyrave financiare. Sipas të dhënave të eurostat, vetëm 1,3% e ndërmarrjeve në Europë mund të klasifikohen si ndërmarrje të mesme dhe të mëdha. Vetëm këtyre ndërmarrjeve ju kërkohet përgatitja dhe publikimi i paketës së plotë të pasqyrave financiare vjetore.
24
Directive 2013/34/EU art.3 (3)
Msc. Aurora Hoxha
39
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
2012 Vendet BE Greqi Spanj Finland Franc Kroaci Hungari Itali Lituani Angli Sllovaki Belgjik Austri Bulgari Qipro Gjermani Danimark Estoni Malt Novergji Hollandë
Mikronjesitë 0-9 punonjës Numri % 19,482,636 92.3% 673,430 96.3% 2,208,801 94.3% 206,543 91.7% 2,460,145 93.9% 134,340 91.5% 489,989 94.5% 3,608,976 94.8% 115,909 90.0% 1,507,880 88.9% 380,482 95.9% 492,390 93.8% 266,975 87.4% 276,770 91.0% 40,220 92.0% 1,794,942 81.8% 189,716 89.4% 52,127 89.7% 28,125 94.5% 255,204 91.7% 762,436 93.6%
Të vogla10-49 punonjës Numri % 1,361,434 6.4% 22,716 3.2% 115,821 4.9% 15,419 6.8% 132,583 5.1% 10,176 6.9% 23,861 4.6% 176,150 4.6% 10,416 8.1% 156,143 9.2% 13,682 3.4% 27,340 5.2% 32,601 10.7% 22,667 7.4% 2,946 6.7% 334,057 15.2% 18,548 8.7% 4,863 8.4% 1,292 4.3% 19,520 7.0% 42,365 5.2%
Të mesme 50-250 punonjës Numri % 222,185 1.1% 2,607 0.4% 14,822 0.6% 2,599 1.2% 21,393 0.8% 1,847 1.3% 4,056 0.8% 19,363 0.5% 2,148 1.7% 26,101 1.5% 2,246 0.6% 4,261 0.8% 5,002 1.6% 4,186 1.4% 482 1.1% 55,909 2.5% 3,261 1.5% 991 1.7% 280 0.9% 2,888 1.0% 8,515 1.0%
Totali SME 21,066,255 698,753 2,339,444 224,561 2,614,121 146,363 517,906 3,804,489 128,473 1,690,124 396,410 523,991 304,578 303,623 43,648 2,184,908 211,525 57,981 29,697 277,612 813,316
Tabela 12. Shpërndarja e ndërmarrjeve sipas madhësisë në disa vende të BE-së (Eurostat 2012 /përpunuar nga autorja)
Msc. Aurora Hoxha
40
Të mëdha mbi 250 punonjës Numri % 43,286 0.2% 442 0.1% 2,761 0.1% 604 0.3% 4,734 0.2% 401 0.3% 850 0.2% 3,189 0.1% 288 0.2% 5,897 0.3% 490 0.1% 864 0.2% 1,033 0.3% 657 0.2% 81 0.2% 10,600 0.5% 617 0.3% 151 0.3% 52 0.2% 601 0.2% 1,498 0.2%
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Për më tepër, rekomandimet më të rëndësishme të Direktivës së re janë: përfshirja në fushën e zbatueshmërisë vetëm të një lloji të caktuar të kompanive me përgjegjësi të kufizuar; dispozitat minimale ligjore në lidhje me vëllimin minimal të informacionit që duhet të paraqiten nga ana e kompanive konkurruese në BE; kërkesa të publikimit të pasqyrave financiare; futja e një sistemi të kontabilitetit me vlerë të drejtë që mund të sigurojë informacionin krahasues financiar më të rëndësishem se sa ato në bazë të kostos së blerjes ose të kostos së prodhimit; rregullat për njohjen, vlerësimin dhe prezantimin e informacionit në pasqyrat financiare në nivel BE-je; thjeshtimi i sistemit të raportimit për ndërmarrjet e vogla; shkarkimi i grupeve të vogla nga kërkesa e përgatitjes së pasqyrave financiare të konsoliduara; auditimi i pasqyrave financiare;
4.Ligji për kontabilitetin dhe standardet kombëtare të kontabilitetit në Shqipëri 4.1.Regullimi Ligjor i Kontabilitetit Pas rënies së regjimit komunist dhe futjes së vendit tonë në ekonominë e tregut, zhvillimi i rregullimit kontabël mund të ndahet në dy periudha: (Haxhi L.2012) Nga fillimi i viteve ‘90 deri në vitin 2004 Nga viti 2004 e në vijim. Po sipas Haxhi L 2012, fillimi i viteve ‘90 përkon me një periudhë mjaft intensive të hartimit të proçedurave ligjore në fushën e kontabilitetit. Përpjekja e parë u ndërmor në janar te vitit 1991 ku u hartua ligji i parë për kontabilitetin. Për shkak të mangësive që pati ky ligj, u kërkua asistenca e të huajve. Në këtë mënyrë u hartua i plotë dhe hyri në fuqi Ligjin Nr.7661, datë 19.01.1993 “Për Kontabilitetin”. Në zbatim të tij sipas VKM datë 9.7.1993 të po këtij viti, ky ligj u shoqërua me “Planin Kontabël të Përgjithshëm”. Në PPK u përcaktuan rregullat dhe parimet bazë të mbajtjes së kontabilitetit, të funksionimit të llogarive dhe të ndërtimit të pasqyrave financiare. Më pas ligji Nr.7638, datë 11.1992 “Për Shoqëritë Tregtare” hodhi bazat e para mbi rregullat për miratimin dhe publikimin e pasqyrave financiare. Gjatë dhjetëvjeçarit të fundit vendi ynë vazhdimisht po punon dhe po synon integrimin e saj në Bashkimin Europian. Kjo midis të tjerave kërkoi reflektimin dhe zhvillimin edhe të rregullave kontabël. Pas viteve 2000, zhvillimet ndërkombëtare në fushën e kontabilitetit, karakterizohen veçanërisht nga dy lëvizje të mëdha: Konvergimi i qëndrimeve dhe pranimi, që “gjuha e përbashkët” e informacionit financiar me bazë kontabilitetin, të jenë Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit Msc. Aurora Hoxha 41
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
(IAS) dhe kalimi i tyre në Standardet Ndërkombëtare të Raportimi Financiar (IFRS) duke theksuar këtu se kjo është rrjedhojë e globalizimit të ekonomisë. Rishikimi i dispozitivit legjislativ të auditimit, i Kodit të Etikës profesionale (Kodi IFAC) dhe Standardeve Profesionale të Edukimit (EAS) si e vetmja rrugë për zhvillimin dhe aplikimin e IAS, IFRS dhe IPSAS-ve. Në përgjigje të këtyre sfidave, të gjithë organizmat përgjegjëse në fushën e kontabilitetit (Ministria e Financave, KKK-Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit dhe organizmat profesional IEKA, IKM, SHKFSH) dhe me asistencën e Bankës Botërore (BB) dhe Bashkimin Europian (BE) realizuan reformimin e kuadrit ligjor. Në vitin 2003, u hartua një strategji për një reformë të re në fushën e kontabilitetit me bazë kontabilitetin (Haxhi L.2012). Qëllimi i kësaj reforme ishte përmirësimi i rregullimeve kontabël në rritjen e trasparencës dhe besueshmërisë së informacionit financiar. Gjithashtu kjo reformë erdhi në përgjigje të nevojave të tregut dhe në mbrojtjen e interesave të publikut dhe të shtetit. Në këtë strategji u parashikua rishikimi i rregullave kontabël ekzistues dhe hartimi e një ligji të ri për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare. Ligji “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” i prillit të vitit 2004 me ndryshimet që iu bën në vitin 2006, materializuan këtë strategji. Ky ligj u formulua nën frymën e standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit duke autorizuar rregullimin e kontabilitetit jo me Plan Kontabël të Përgjithshëm por me Standarde Kontabël. Ligji detyron që standardet të hartohen në nivel kombëtar dhe në koherencë me Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit SNK) dhe Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar SNRF) dhe të zbatohen nga shumica e shoqërive vendase. ( Haxhi L.2012, Bollano J. 2010) 4.1.Standardet Kombëtare të Kontabilitetit Brenda çdo vendi, rregullat lokale qeverisin në një masë të madhe apo të vogël publikimin e pasqyrave financiare (Binaj A.& Kalemi F. 2013. Këto rregulla lokale përfshijnë standardet kontabël të vendosura dhe botuara nga organizma ndërkombëtarë ose organizma të tjerë profesional kontabël kombëtar. Këto organizma u krijuan për të mundësuar vendosjen e harmonizimit të rregullave lokale me standardet kontabël dhe proçedurat e lidhura me përgatitjen dhe raportimin e pasqyrave financiare. Edhe vendi ynë, duke filluar nga 01 Janari 2008 zbaton një sistem kontabël duke përgatitur pasqyrat financiare bazuar në Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Standardet Kombëtare (Bollano J. 2010). Këto të fundit janë ndërtuar në koherencë me të parat nga organizmi më i rëndësishëm në vendin tonë në fushën e kontabilitetit, Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit. Shoqëritë tregtare që zbatojnë standardet kontabël në Shqipëri janë të ndara në 3 nivele kryesore:25 Niveli1: Shoqëritë me përgjegjësi publike, pra shoqëritë e listuara në bursë zyrtare, bankat e nivelit të dytë, institucionet financiare të ngjashme me bankat e sigurimit dhe risigurimit dhe të gjitha shoqëritë e licensuara për të vepruar në invenstimin e letrave me vlerë janë të detyruara të zbatojnë standardet ndërkombëtare ose SNRF-të e plota. 25
Ligji Nr 9228 dt 29.04.2004 “ Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” neni 4 pika3
Msc. Aurora Hoxha
42
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Niveli 2: Shoqëritë pa përgjegjësi publike zbatojnë 14 standarde kombëtare të kontabilitetit (SKK) të përgatitura nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit. Niveli 3: Mikronjësitë zbatojnë SKK15 për Mikro ndërmarrjet, nje standard i veçantë i paraqitur nje vit me vonë nga KKK , konkretisht në nëntor 2009. Ia vlen të theksohet se edhe në Shqipëri egziston i njëjti problem në lidhje me egzistencën e një përkufizimi të vetëm dhe të qartë të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme. Referuar standardeve kontabël SME-të përkufizohen shoqëritë tregtare pa përgjegjësi publike (niveli 2) ose sipas ligjit të kontabilitetit nr 9228 të gjitha shoqëritë e tjera që: Qarkullim vjetor më i vogël se 1,250 milion lekë por më e madhe se 10 milion lekë. Numri i punonjësve më i madh se 9 dhe më i vogël se 101 persona. Në kuadër të ligjit Nr.8957, datë 17.10.2002 “Për ndërrmarjet e vogla dhe të mesme “ (Ndryshuar me ligjin nr. 10042, datë 22.12.2008) ndërmarrjet klasifikohen në: mikrondërmarrje, ndërmarrje të vogla dhe ndërmarrje të mesme duke përdorur kriteret cilësore si të ardhurat vjetore, bilanci total vjetor dhe numri i punonjësve. Ndërsa në raporte statistikore, institucioni më i rëndësishëm në vendin tonë që raporton këto të dhëna INSTAT26 përdor për klasifikimin e ndërmarrjeve ( të vogla dhe të mesme) vetëm numrin e punonjësve, të rigrupuar në nivele të ndryshme nga kriteret e legjislacionit aktual në vendin tonë. Këto probleme në lidhje me përkufizimin e SME-ve, kanë krijuar një konfuzion në informacionin e raportuar në lidhje me ndërmarrjet e vogla dhe të mesme në vendin tonë. Megjithatë pavarësisht burimeve të sigurimit të informacionit rezulton se pjesa më e madhe e shoqërive tregtare që operojnë në Shqipëri janë SME dhe zbatojnë paketën e plotë të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit të përbërë nga 14 standarde dhe 1 standard për mikrondërmarrjet. Në vijim të materialit do të trajtohen shkurtimisht objektivat kryesore të paketës së plotë të SKK-ve. SKK1- Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasqyrave financiare. Objektivi kryesor i këtij standardi është vendosja e rregullave për zbatimin e politikave kontabël, të vlerësimeve, të korrigjimive të gabimeve dhe paraqitjen e ngjarjeve ekonomike pas datës së mbylljes së ushtrimit (bilancit) në pasqyrat financiare. Gjithashtu në këtë standard jepen objektivat kryesore të pasqyrave financiare, përkufizimet e elementeve të PF, konsiderata të përgjithshme, parimet dhe karakteristikat e informacionit për përgatitjen e pasqyrave financiare. SKK2- Paraqitja e pasqyrave financiare. Ky standard vendos rregullat e raportimin te informacionit financiar të njësive ekonomike. Në këtë standard jepen katër formatet e pasqyrave kryesore, përkufizimet përkatëse të tyre si dhe kërkesat e përgjithshme për përgatitjen e tyre nga njësitë ekonomike. 26
Insituti i Statistikave : http://www.instat.gov.al/al
Msc. Aurora Hoxha
43
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
SKK3- Instrumentet financiare. Objektivi i këtij standardi është vendosja e rregullave të kontabilizimit, vlerësimit, njohjes dhe shpjegimit të instrumenteve financiare, në të cilën përfshihen. aktivet financiare, pasivet financiare dhe instrumentet e kapitalit në pasqyrat financiare. SKK4- Inventaret. Në këtë standard vendosen rregullat e kontabilizimit dhe shpjegimit të të gjithe inventarëve përjashtuar punën në proçes lidhur me kontratat e ndërtimit në pasqyrat financiare. Gjithashtu, sqarohen përkufizimet e elementëve kryesor të llogarisë inventar, njohjet dhe vlerësimet fillestare dhe të mëtejshme të tyre. SKK5- Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jo materiale. Ky standard ka të përcaktuar rregullat e kontabilizimit dhe vlerësimit të aktiveve afatgjata materiale dhe aktiveve afatgjata jomateriale në pasqyrat financiare. Në këtë standard sqarohen trajtimet kontabël dhe paraqitje e aktiveve afatgjata. Gjithashtu, gjenden përkufizimet e disa termave kryesor në lidhje me aktivet afatgjata. Në këtë standard, nuk trajtohen aktivet biologjike, pasi ato trajtohet gjerësisht në një standard më vete. SKK6- Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtëzuara. Ky standard shërben në mbështetje të proçedurave të krijimit, llogaritjes, njohjes dhe vlerësimit të provizioneve të tilla si, provizionet e garancisë, provizionet që lidhen me proçese gjyqësore dhe provizionet e pensioneve në pasqyrat financiare. Gjithashtu, në këtë standard jepen shpjegimet dhe pëkufizimet e pasiveve dhe aktiveve të kushtëzuara në pasqyrat financiare. SKK7- Kontabilizimi i qirave. Ky standard shpjegon mënyrat e kontabilizimit të të gjitha marrëveshjeve qiradhënëse financiare dhe operative (ose marrëveshjeve të tjera shumë të ngjashme me to) në pasqyrat financiare. Ky standard aplikohet për ato marrëveshje që e kalojnë të drejtën e përdorimit të mjeteve nga një palë te pala tjetër, edhe pse qiradhënësi është i detyruar të sigurojë mirëmbajtjen e vazhdueshme të këtyre mjeteve. Por, nuk aplikohet për marrëveshje të tilla, si kontrata për shërbime, të cilat nuk e kalojnë të drejtën e përdorimit të mjetit nga një palë te pala tjetër. SKK8 – Të ardhurat. Në këtë standard shpjegohen kontabilizimet e të ardhurave që vijnë nga shitja e mallrave, kryerja e shërbimeve përdorimi i aktiveve të njësisë ekonomike nga palë të treta, nga ku gjenerohen të ardhura interesi, të ardhura nga shfrytëzimi i pronësisë (rojllti), dhe të ardhura nga dividendët; për kontratat e ndërtimit në pasqyrat financiare të palëve kontraktuese. Gjithashtu në këtë standard jepen përkufizime dhe sqarime për terma kryesore në lidhje me të ardhurat. SKK9 – Kombinimet e bizneseve. Ky standard shpjegon rregullat për blerjen e shoqërive të kontrolluara me pjesëmarrje. Gjithashtu, objektiv i këtij standardi janë sqarimet në lidhje me trajtimin kontabël të kombinimeve të bizneseve, trajtimin kontabël dhe njohjen në kontabilitet të emrit të mirë, si dhe të emrit të mirë negativ. Githashtu sqarohen rregullat e njohjes në kontabilitet të një bashkimi mes shoqërisë së kontrolluar dhe asaj mëmë. Së fundi standardi sqaron dhe terminologjinë dhe rregullat e nevojshme në rastet e kombinimeve të bizneseve. Msc. Aurora Hoxha
44
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
SKK10- Grandet dhe forma të tjera të ndihmës. Ky standard shpjegon mënyrën e përgatitjes së pasqyrave financiare nga ato njësi ekonomike të cilat kanë marrë grande. Në këtë standard jepen parimet dhe kërkesat e paraqitura në lidhje me grandet e marra nga organizma qeveritare dhe joqeveritare, për sa kohë që këto organizma nuk janë aksionarë të njësisë ekonomike raportuese. Duhet qartësuar, se ky standard nuk shpjegon trajtimet kontabël të ndihmës që përfitojne njësitë ekonomike nga organizata dhe shoqëri që japin ndihmë ose nga qeveritë në formën e lehtësirave në përcaktimin e të ardhurave të tatueshme ose në formën e detyrimit të kufizuar tatimor (si për shembull aktivitete të përjashtuara nga tatimet, e drejta për kreditimin e tatimit mbi investimet e bëra, amortizimi i përshpejtuar dhe norma të reduktuara të përqindjes së tatimit mbi fitimin) SKK11- Tatimi mbi fitimin. SKK11 është i vetmi standard që nuk kërkohet të zbatohet në mënyrë të detyrueshme nga njësitë ekonomike. Objektivi i këtij standardi është paraqitja e rregullave për kontabilizimin dhe shpjegimin e tatimit mbi fitimin në pasqyrat financiare. SKK12- Efekti i ndryshimeve të kurseve të këmbimit. Në këtë standard përcaktohet se të gjitha pasqyrat financiare, duhet të vlerësohen e të paraqiten në lekë. Pra objektiv i këtij standardi është shpjegimi i rregullave kontabël për transaksionet dhe tepricat në monedhë të huaj, për përkthimin e rezultateve dhe pozicionit financiar të veprimtarive në monedhë të huaj, që përfshihen në pasqyrat financiare të njësive, nëpërmjet konsolidimit të plotë, konsolidimit përpjesëtimor ose metodës së kapitalit. SKK13- Aktivet biologjike. Ky standard vendos rregullat e kontabilizimit dhe trajton sqarimet e nevojshme për aktivet biologjike në pasqyrat financiare. Në aktivet biologjike përjashtohen tokat e përdorura për veprimtari bujqësore. Ky standard zbatohet nga shoqëritë tregtare me aktivitet bujqësor. Në këtë standard trajtohen terminologji dhe rregulla kontabël të pa trajtuar qartësisht në rregullat e mëparshme kontabël në vendin tonë. SKK14 – Trajtimi kontabël i shoqërive të kontrolluara dhe pjesëmarrjeve. Objektivi i këtij standardi është përcaktimi i rregullave për kontabilizimin dhe paraqitjen e shoqërive të kontrolluara dhe pjesëmarrjeve në pasqyrat financiare. Gjithashtu trajton njohjen e njësive të kontrolluara dhe pjesëmarrjeve në pasqyrat financiare individuale e të konsoliduara,/ Së fundi sqaron edhe rregullat për përgatitjen e pasqyrave financiare të konsoliduara. SKK15- Për Kontabilitetin dhe Raportimet Financiare të Mikronjësive Ekonomike. Objektivi i këtij standardi është të japë konceptet dhe parimet bazë, si dhe të vendosë rregullat për zbatimin e këtyre parimeve për paraqitjen e ngjarjeve ekonomike në pasqyrat financiare të mikronjësive.
Msc. Aurora Hoxha
45
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
KAPITULLI I TRETË NDIKIMI I LEGJISLACIONIT TATIMOR NË ZBATIMIN E STANDARDEVE KOMBËTARE TË KONTABILITETIT
1.Hyrje Edhe pse parimet dhe praktikat e kontabilitetit normalisht formojnë bazën për vlerësimin e tatimit mbi fitimin, egzistojnë dallime midis vlerësimeve të kontabilitetit financiar dhe vlerësimeve tatimore. Këto ndikohen nga qëllime të ndryshme që këto dy praktika shfaqin ndërmjet tyre. Qëllimi kryesor i kontabilitetit, është sigurimi i informacionit të dobishëm për drejtuesit, aksionerët, kreditorët dhe palët e tjera të interesuara27. Pra kontabiliteti përgatit informacion për qëllime kontrolli dhe vendimmarrje. Ai mund të kërkojë interpretime apo thjesht regjistrimin e informacionit faktik. Kështu, përgjegjësia më e madhe e kontabilitetit është mbrojtja e aksionerëve nga të qenit i mashtruar. Qëllimi kryesor i sistemit tatimor (James, S. 2002), është mbledhja e drejtë e të ardhurave, përgjegjësia kryesore e të cilave bie mbi institucionet tatimore. Për më tepër, rregullat tatimore përdoren si një instrument i qeverisë për politikat ekonomike dhe sociale. Sipas James, S. (2002), funksionimi i suksesshëm i një sistemi tatimor në kuadër të ligjit kërkon një shkallë sigurie dhe qartësie e cila, shpesh herë nuk është e përshtatshme për rregullat kontabël. Veç kësaj, mund të ketë metoda alternative për të përgatitur llogaritë që janë njëlloj të pranueshme në kushtet e standardeve të kontabilitetit, por zgjedhja e të cilave mund të ndikohet nga implikimet tatimore në mënyrë të papërshtatshme. Pra, rregullat e kontabilitetit dhe rregullat tatimore janë dy koncepte të zhvilluara nga autoritete të ndryshme duke i shërbyer qëllimeve të ndryshme.( Duhanxhiu, I., & Kapllani, V. 2012) Për të analizuar peshën që këto rregulla (tatimore apo kontabël) shfaqin në raportimin financiar Lamb et al. (1998) kanë zhvilluar një klasifikim të marrëdhënies ndërmjet kontabilitetit dhe sistemit tatimor, klasifikim i cili përfshin pesë raste të shënuara më poshtë: 1. Shkëputja, rregulla të ndryshme për raportimin tatimor dhe raportimin financiar. 2. Identiteti, ka identitet ndërmjet rregullave specifike të raportimit tatimore dhe financiar. 3. Kontabiliteti udhëheq, një rregull i raportimit financiar apo alternativë është ndjekur për qëllime të raportimit financiar dhe gjithashtu për qëllime tatimore. Kjo është e mundur për shkak të mungesës së një rregulli mjaft specifik tatimor. 27
Binaj A.& Kalemi F.2013, Libri i Kontabilitetit
Msc. Aurora Hoxha
46
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
4. Sistemi tatimor udhëheq, një rregull apo alternativë tatimore është ndjekur për qëllime tatimore, dhe gjithashtu për qëllime të raportimit financiar. Kjo është e mundur për shkak të mungesës së një rregulli mjaft specifik të raportimit financiar. 5. Sistemi tatimor dominon, një rregull apo alternativë tatimore është ndjekur për qëlime të raportimit tatimor dhe raportimit financiar në vend të një rregulli kontradiktor të raportimit financiar. Bazuar në këtë klasifikim autorët, pasi testuan 4 vende të zhvilluara, arritën në përfundimin se vendet anglosaksone janë më tepër të prirura drejt kasifikimit të parë dhe të dytë, pra secili raportim ka identitetin e tij. Ndërsa vendet frankofone janë më tepër të prirura drejt klasifikimit të katërt dhe të pestë ku rregullat e sistemit tatimor janë dominuese në raportimin e informacionit financiar. Në këtë këndvështrim, vendi ynë, i cili ka ndjekur parimet dhe rregullat e vendeve frankofone në raportimin financiar prej periudhës 1993 deri në vitin 2007, duke patur dominues në to legjislacionin tatimor, po ndien akoma ndikimin e tyre. Edhe pse kemi mbi 5 vite që zbatojmë rregulla të reja kontabël (SKK-të) me orientim nga vendet anglosaksone, ku të dy raportimet kanë identitetin e tyre. Pra, nevoja e përdorimit të informacionit kontabël udhëhiqet nga detyrimi ligjor që këto njësi kanë për llogaritjen e tatimit mbi fitimin. Kështu, një ndër përdoruesit më të rëndësishëm të informacionit financiar të raportuar nga SME-të janë organet tatimore (referohu literaturës). Legjislacioni tatimor ka të përcaktuar qartë rregullat dhe parimet, që duhet të zbatohen nga këto njësi ekonomike për qëllime të raportimit tatimor. Meqënëse, përdoruesit kryesor të informacionit të raportuar në PF janë organet tatimore, këto njësi janë të prirura të zbatojnë rregullat tatimore për rregulla kontabël atje ku ato janë si alternativë të njëra tjetrës dhe nuk i zbatojnë rregullat kontabël atje ku ato ndalohen nga organet tatimore (Miti M.2013). Për të kuptuar hapësirat që rregullat tatimore zënë ndaj rregullave kontabël, gjatë hartimit të pasqyrave financiare, u krye një analizë krahasuese ndërmjet tyre. Qëllimi i kësaj analize krahasuese ishte konstatimi se në ç’masë rregullat tatimore ndryshojnë (divergojnë) në raport me rregullat kontabël (SKK-ve). Kështu, nëse evidentohen dallime të rëndësishme atëherë, zbatimi i plotë i rregullave kontabël, do të shoqërohet me mangësi, për aq kohë sa autoritet tatimore janë përdoruesit më të rëndësishëm të informacionit të raportuar në PF, krahasuar me aktorë të tjerë (pronarët, kreditorët, klientët etj).
2. Metodologjia e punimit Në funksion të evidentimit të divergjencave ndërmjet legjislacionit tatimor dhe kontabël u studiua legjislacioni tatimor dhe rregullimet kontabël. Konkretisht u studiuan ligjet tatimore nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar, ligji nr. 9920, datë 19.5.2008 “Për Proçedurat Tatimore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar, udhëzimi nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar. Ndërsa në rregulimet kontabël u studiua ligji nr 9228 datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” si dhe paketa e plotë e standardeve kombëtare të kontabilitetit (SKK). Msc. Aurora Hoxha 47
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Këto rregullime ligjore përbëjnë burimin kryesor të të dhënave të analizuara në këtë kapitull. Kjo analizë u realizua e hollësishme për SKK1 dhe SKK5 dhe në mënyrë të përmbledhur për standardet e tjera kontabël.
3. Analiza krahasuese ndërmjet legjislacionit tatimor dhe standardeve kontabël (SKK 1 dhe SKK 5). Marrëdhënia midis legjislacionit kontabël dhe legjislacionit tatimor përbën një çështje mjaft të diskutuar në fushën akademike, kryesisht me fokus kryesor konvergjencën apo divergjencën ndërmjet tyre. Gjithashtu, analiza kryesore në lidhje me këto çështje shkon në drejtim të intensitetit të kësaj marrëdhënie dhe pasojat përkatëse (Qurku R. 2014). Për të analizuar intensistetin e kësaj marrëdhënie, pra nivelin e divergjencës apo konvergjencës u identifikuan dallimet kryesore ndërmjet dy rregullimeve. Fillimisht, u trajtua baza ligjore, e cila shërben si pikënisje për raportimin tatimor dhe financiar. Nga kjo analizë, rezultoi se zbatimi i standardeve kontabël të kontabilitetit, pra rregullave kontabël është i detyrueshëm për të dy raportimet. Në tabelën e mëposhtme paraqiten pjesë të legjislacionit kontabël dhe legjislacionit tatimor që udhëzojnë zbatimin e detyrueshëm të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Legjislacioni Tatimor
SKK-të/ ligji për kontabilitetin
Sipas ligjit nr. 9920, datë 19.5.2008 “Për Proçedurat Tatimore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar, Seksioni III neni 57 dhe 64:
Sipas ligjit nr 9228 datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” Kreu I neni 4:
Tatimpaguesi mban kontabilitetin, në përputhje me dispozitat e ligjit nr.9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” dhe me aktet e nxjerra në zbatim të tij. Ligji nr. 8438, Datë 28.12.1998 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar , neni 19“Fitimi i tatueshëm”: Fitimi i tatueshëm për periudhën tatimore përcaktohet në bazë të bilancit dhe të anekseve të tij, që duhet të jenë në përputhje me ligjin “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, me dispozitat e këtij ligji, si dhe me aktet nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financave për këtë qëllim. Sipas udhëzim nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.4 “fitimi i tatueshëm” Për përcaktimin e fitimit të tatueshëm të një periudhe tatimore do të shërbejë si bazë bilanci kontabël dhe anekset e tij, të cilat duhet të jenë në përputhje me dispozitat e Ligjit nr. 8438, datë
Msc. Aurora Hoxha
Njësitë ekonomike që zbatojnë këtë ligj, me përjashtim të rasteve të parashikuara në pikat 2 dhe 3 të këtij neni, zbatojnë standardet kontabël kombëtare për hartimin dhe publikimin e pasqyrave financiare. Sipas ligjit nr 9228 datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” Kreu III neni 9: Pasqyrat financiare përgatiten dhe paraqiten në përputhje me standardet kontabël. Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit mund të autorizojë përjashtime në rastet kur zbatimi i një standardi të veçantë gjykohet se është i papërshtatshëm për të siguruar të dhëna të vërteta dhe të besueshme. Sipas SKK1 “Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasyrave financiare” paragrafi 1 faqe 1: Standardet Kombëtare të Kontabilitetit bazohen në parimet e kontabilitetit dhe të raportimeve financiare të pranuara në shkallë ndërkombëtare, kërkesat e përgjithshme të të cilave përshkruhen në Ligjin nr. 9228, datë 29.04.2004, “Për kontabilitetin dhe
48
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar, si dhe dispozitat e këtij udhëzimi.
pasqyrat financiare”.
Tabela 13. Dallime të legjislacionit tatimor dhe ligjit për kontabiltetin & SKK-të ( autorja) Në tabelë, vërehet se ligji për kontabiltetin nr 9228 datë 29.4.2004 detyron njësitë ekonomike ndër to, edhe njësitë e vogla dhe të mesme, të përgatisin PF në përputhje me SKK-të. Gjithashtu, ligji njeh Këshillin Kombëtar të Konatbilitetit si të vetmin autoritet që mund të autorizojë përjashtime të moszbatimit të standardeve të kontabilitetit. Nga ana tjetër SKK-të bazohen në parime dhe kërkesa të përgjithshme të rregulluara nga ky ligj. Në të njëjtën kohë, legjislacioni tatimor, përcakton se tatimpaguesit duhet të mbajnë kontabilitetin dhe të llogarisin fitimin e tatueshëm në PF të hartuara në përputhje me ligjin për kontabilitetin, dispozitat e vetë ligjit si dhe akte të tjera nënligjore të MF, pa përcaktuar asnjë prioritet. Gjithashtu edhe udhëzimi nr 5 i datës 30.01.2006, përcakton se fitimi tatimor duhet të llogaritet mbi bilancin e hartuar sipas udhëzimeve të ligjit 8438 të datës 28.12.1998 dhe dispozitave të udhëzimit. Në këtë këndvështrim, legjislacioni kontabël dhe tatimor mendohet të jenë në koherencë me njëri tjetrin, për aq kohë sa nuk identifikohet asnjë prioritet ndërmjet këtyre rregullave. Kjo do të thotë se, hartimi i bilancit kontabël për qëllime tatimore (për të përcaktuar fitimin e tatueshëm) dhe qëllime financiare ( për të përcaktuar fitimin e raportuar tek aksionerët) bazohet në zbatimin e SKK-ve. Pra rregullat financiare dhe rregullat tatimore për trajtime të veçanta nuk ndryshojnë. Për të mbështur ose jo këtë fakt, u analizuan zëra të veçantë të pasqyrave financiare, parë nga këndvështrimi i rregullave tatimore dhe rregullave kontabël. Në këtë mënyrë mund të evidentojmë nëse kemi dallime ndërmjet SKK-ve apo legjislacionit tatimor. Analiza nis me krahasimin e legjislacionit tatimor dhe SKK1. Çështje të rëndësishme kontabël në SKK1 janë “vlerësimet kontabël dhe ndryshimet e tyre” dhe “korrigjimet kontabël”. Më poshtë shkëputen pjesë të legjislacionit tatimor dhe SKK 1 për të identifikuar dallimet ndërmjet tyre. Legjislacioni Tatimor
SKK-të
1.Vlerësimet Kontabël:
1.Vlerësimet Kontabël:
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.6 “shpenzimet e panjohura” pika “i”:
Sipas SKK1 “Kuadri i përgjithshem për përgatitjen e pasyrave financiare” paragrafi 80 faqe 21:
Për qëllim të llogaritjes së tatimit mbi fitimin, provigjonet që krijohen për mbulimin e humbjeve ose të shpenzimeve të pritshme, nuk përbëjnë shpenzime të njohura për efekt fiskal.
Disa të dhëna financiare, të paraqitura në pasqyrat financiare, bazohen në vlerësime të bëra nga drejtuesit e njësisë ekonomike raportuese, dhe jo në fakte të vëzhguara në mënyrë objektive. Disa vlerësimeve kontabël janë: -vlerësimi i provizioneve për kërkesat e arkëtueshme dhe
Msc. Aurora Hoxha
49
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të inventarëve; -vlerësimi i jetës së dobishme të AAM dhe AAJM, si dhe përcaktimi i normave përkatëse të amortizimit;
2.Korrigjimet kontabël
-krijimi i provizioneve për shitjet me garanci ose për mbulimin e kostove që lidhen me proçedurat gjyqësore në proçes.
Sipas udhëzim nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.6 “shpenzimet e panjohura” pika “m”
2.Korrigjimet kontabël
Në zbatim të Ligjit ‘’Për kontabilitetin’’, regjistrimet e gabuara kontabile të viteve të kaluara korrigjohen në vitin që ato konstatohen, por efekti fiskal i tyre do të llogaritet që nga periudha kur janë regjistruar në mënyrë të gabuar. Në këto raste paguhet detyrimi dhe interesat, por nuk aplikohen gjoba.
Gabimet materiale të periudhave kontabël të mëparshme do të korrigjohen, sipas njërës prej dy mënyrave të mëposhtme:
Sipas SKK1 “Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasyrave financiare” paragrafi 88 faqe 23:
në retrospektivë, që do të thotë se shuma e korrigjimit të një gabimi material, që lidhet me periudhat kontabël të mëparshme, do të raportohet duke e rregulluar tepricën e çeljes së fitimeve të pashpërndara. korrigjimi i gabimit material përfshihet në përcaktimin e fitimit dhe humbjes neto për periudhën kontabël aktuale.
Tabela 14. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK1(autorja) Sipas SKK1, disa të dhëna financiare mund të rivlerësohen nga drejtuesit e njësisë ekonomike për të paraqitur një pamje të drejtë dhe të vërtetë të elementëve pasuror të njësisë ekonomike. Ndërsa legjislacioni tatimor, sqaron se nuk njeh efektet e rivlerësimeve në llogaritjen e tatim fitimit. Kjo pasi, legjislacioni tatimor pranon dhe njeh si shpenzime të dhëna që mbështetet në fakte të vëzhguara vetëm në mënyrë objektive. Një çështje tjetër e rëndësishme në SKK1 është trajtimi i “korrigjimeve kontabël”. Standardi sqaron kriteret e njohjes së gabimit dhe mënyrat e rregullimit të tij. Sipas SKK1, në rastet e evidentimit të gabimeve materiale 28 , njësia ekonomike mund të përdorë 2 mënyra për korigjimin e tyre, duke pasqyruar efeket në fitimet e pashpërndara ose fitimet e periudhës. Ndryshe nga SKK1, legjislacioni tatimor pranon vetëm një mënyrë korigjimi duke shtuar edhe njohjen e penaliteteve për raste të tilla. Pra, ndërmjet SKK1 dhe legjislacionit tatimor ka dallime në mosnjohjen e çështjeve të veçanta të standardit dhe rasteve të korigjimit të gabimeve. Standardi tjetër mbi të cilën do të fokusohet analiza është SKK5 (Aktivet afatgjata materiale dhe jomateriale). Aktivet afatgjata përbëjnë formën më të rëndësishme të investimeve të shumë bizneseve. Njohja, vlerësimet, amortizimet dhe trajtime të tjera kontabël gjenden të trajtuara hollësisht në SKK5. Në vazhdim të këtij kapitulli përcaktohen nëse ka dallime ndërmjet këtyre çështjeve të trajtuara në standard dhe trajtimeve në legjislacionin tatimor. 28
Gabime materiale njihen ato gabime qe japin efekt të drejtpërdrejtë në rezultatin ushtrimor
Msc. Aurora Hoxha
50
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Fillimisht, fokusohemi në çështjen e parë që trajton standardi, pikërisht njohja e AAM-ve në PF. Legjislacioni Tatimor
SKK-të
1.Kostot e huamarrjes dhe njohja e tyre:
1.Kostot e huamarrjes dhe njohja e tyre:
Sipas ligjit nr. 8438, Datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, neni 21 “Shpenzime të panjohura” pika “ë” dhe pika “2”
Sipas SKK 5 “ Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 10 faqe 6 dhe paragrafi 12 faqe 7
Për efekt të përcaktimit të fitimit të tatueshëm, nuk njihen shpenzimet:
Nëse pagesa për AAM shtyhet përtej afateve normale të kredive për pagesë, në përcaktimin e kostos së aktivit merret në konsideratë vlera aktuale e pagesës. Diferenca mes vlerës nominale dhe vlerës aktuale njihet si një shpenzim interesi përgjatë afatit të pagesës
-interesat e paguara, të cilat tejkalojnë normën mesatare të interesit 12 mujor të kredisë për tregun bankar, sipas publikimit zyrtar të Bankës së Shqipërisë -nëse gjatë periudhës tatimore, huaja dhe parapagimi tejkalojnë mesatarisht katër herë shumën e kapitaleve të veta, interesi i paguar për shumën e tejkaluar nuk njihet si shpenzim i zbritshëm. 2.Njohja e kostove të përmirësimit të AAM Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar neni 3.7.2 “amortizmi” Për efekte fiskale, konsiderohen kosto të përmirësimit, të rinovimit dhe të rikonstruksionit, shpenzimet që kanë për qëllim përmirësimin e kapacitetit përfitues të ardhshëm të aktiveve dhe vlera e të cilave është më e madhe së 15 përqind e vlerës kontabël të mbetur të aktiveve. Kur këto shpenzime janë më të vogla së 15 përqind e vlerës kontabël të mbetur të aktivit përkatës, ato konsiderohen shpenzime për mirëmbajtjen e aktivit dhe pasqyrohen totalisht si shpenzime biznesi për periudhën korente.
Nëse për prodhimin ose krijimin e një AAM-je duhet një kohë më e gjatë dhe, nëse kjo financohet nga një hua (ose ndonjë instrument tjetër borxhi), kostot e huamarrjes (duke përfshirë interesin), që lidhen drejtpërdrejt me prodhimin ose krijimin e aktivit, mund të kapitalizohen si pjesë e kostos së atij aktivi. 2.Njohja e kostove të përmirësimit të AAM Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 43,43 faqe 13,14 Me kryerjen e çdo riparimi teknik kapital, kostoja e riparimit njihet në vlerën kontabël të elementit të AAM-së, nëse plotësohen kriteret për njohje: -ky aktiv kontrollohet nga njësia ekonomike raportuese; -është e mundur që, përfitime të ardhshme ekonomike nga përdorimi i aktivit do të hyjnë në njësinë ekonomike raportuese; -kostoja e aktivit mund të matet me besueshmëri.
3.Kapitalizimin e kostove të përmirësimit të AAM 3.Kapitalizimin e kostove të përmirësimit të AAM Sipas ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 “Per tatimin Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet mbi te ardhurat” i ndryshuar, neni 23 afatgjata jomateriale” paragrafi 43,43 faqe 13,14 “Amortizmimi” pika “3” Kostot që kanë të bëjnë me përmirësimet e Kostot e blerjes ose të ndërtimit, kostot e mëpasshme i shtohen kostos së AAM-së vetëm nëse përmirësimit, të rinovimit e të rikonstruksionit të ato përmbushin kriteret e përkufizimit të AAM-së ndërtesave, të konstruksioneve dhe makinerive e dhe kriteret për njohjen e aktiveve në bilanc (duke pajisjeve me afat të gjatë shërbimi, amortizohen përfshirë këtu aftësinë e tyre për të marrë pjesë në
Msc. Aurora Hoxha
51
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të veçmas, me vlerën e mbetur, me 5 për qind
gjenerimin e përfitimeve të ardhshme ekonomike).
Tabela 15. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK5 në “njohjen e AAM-ve” (autorja) Në lidhje me njohjen fillestare të AAM-ve nuk ka dallime në të dy rregullimet pasi ato pranojnë njohjen e tyre me kosto. Por, evidentohen disa dallime në lidhje me kostot e huamarrjes dhe kostot e përmirësimit të tyre. Sipas SKK5, çdo shpenzim interesi për huatë e marra për krijimin e AAM-ve duhet kapitalizuar në koston e tyre. Ndërsa diferenca në vlerë ndërmjet vlerës nominale dhe vlerës aktuale njihet si shpenzim periudhe. Ndryshe, legjislacionin tatimor ka të përcaktuar rregulla dhe norma për njohjen e interesave dhe kostove të huamarrjes, por nuk ka saktësisht të specifikuar nëse kostot e huamarrjes kapitalizohen ose njihen si shpenzime periudhe. Zakonisht, legjislacioni tatimor i pranon kostot e huamarrjes si shpenzimeve periudhe ( mbështetur edhe në ligjin tatimor që kostot e huamarrjes njihen deri në nivelin katërfish të vlerës së kapitalit). Përsa i përket kostove të përmirësimit të AAM-ve, SKK5 i kapitalizon ato në koston e AAMve, duke u mbështetur mbi rregullat e njohjes së AAM-ve. Sipas legjislacionit tatimor, kostot e përmirësimit mund të njihen si AAM, por njëkohësisht edhe si shpenzime periudhe në varësi të plotësimit të disa normave të mirë-përcaktuara. Nga ana tjetër, legjislacioni tatimor evidenton në mënyrë të hollësishme disa përmirësime të AAM-ve dhe pranon njohjen e tyre veçmas nga vlera e AAM-ve. Pra, edhe pse në njohjen fillestare të AAM-ve nuk ka dallime ndërmjet legjislacionit tatimor dhe SKK5, për çështje të veçanta u evidentua prezenca e tyre. Pas njohjes fillestare, moment i rëndësishëm në SKK5 është vlerësimi dhe rivlerësimi i mëpasshëm i AAM-ve. Ҫështja tjetër pasuese në SKK5 është vlera e amortizueshme dhe amortizimi. Në këtë renditje vazhdon edhe analiza e krahasimit të standardit me legjislacionin tatimor, të paraqitura në tabelat 16 dhe 17. Legjislacioni Tatimor
SKK-të
1.Rivlerësimi dhe llogaritja e amortizimit të mëpasshëm.
1.Rivlerësimi dhe llogaritja e amortizimit të mëpasshëm.
Sipas ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar , neni 22 “Shpenzime të panjohura” pika “ë” dhe pika “7”
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 23 faqe 10
Në rastin kur bëhet rivlerësim i aktiveve të veprimtarisë nuk lejohet të llogaritet amortizimi për shumën e rivlerësuar.
Një klasë AAM, vlera e drejtë e së cilave mund të matet me besueshmëri, paraqitet në bilanc me shumën e rivlerësuar, e cila është vlera e drejtë në datën e rivlerësimit minus amortizimin e akumuluar të mëpasshëm dhe humbjet e akumuluara të mëpasshme nga zhvlerësimi.
2.Fillimi i llogaritjes së amortizimit për një aktiv të bërë hyrje.
2.Fillimi i llogaritjes së amortizimit për një aktiv të bërë hyrje.
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar neni 3.7 “amortizimi”:
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 40 faqe
Msc. Aurora Hoxha
52
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të Për të gjitha aktivet që hyjnë gjatë periudhës ushtrimore, llogaritja e amortizimit fillon nga dita e parë e muajit që pason muajin e hyrjes, duke ndjekur të njëjtin rregull edhe për muajin e daljes së aktivit, pra amortizimi pushon së llogarituri ditën e parë të muajit që pason muajin e daljes.
13: Amortizimi i një aktivi afatgjatë material fillon kur ai është i gatshëm për përdorim (d.m.th. kur është në kushte dhe vendin e duhur) dhe vazhdon deri në amortizimin e plotë të vlerës së amortizueshme deri sa ai del nga përdorimi ose riklasifikohet si i mbajtur për shitje.
3.Llogaritja e amortizimit në rast të ndërprerjes së funskionimit të përkohshëm të AAM-ve. Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar neni 3.5“shpenzimet e njohura” Për të qenë të njohura (të zbritshme) shpenzimet duhet të përmbushin këto kushte:
3.Llogaritja e amortizimit në rast të ndërprerjes së funskionimit të përkohshëm të AAM-ve Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 40 faqe 13 Amortizimi i një aktivi afatgjatë që përkohësisht nga përdorimi, nuk ndërpritet.
del
a. të jenë kryer në interes të drejtëpërdrejtë të veprimtarisë ekonomike prej së cilës realizohen të ardhurat ose të jenë të lidhura me drejtimin normal të aktivitetit të tatimpaguesit.
Tabela 16. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK5 në “rivlerësimin dhe llogaritjen e amortizimit” (autorja) Sipas SKK5, pas njohjes fillestare, aktivet afatgjata materiale duhet të rivlerësohen. Gjithashtu, më pas amortizimi duhet të llogaritet mbi vlerën e rivlerësuar të AAM-së, pra të llogaritet amortizim i mapasshëm. Në këtë mënyrë, AAM-të paraqiten me vlerë të drejtë. Ndryshe nga standardi, legjislacioni tatimor nuk trajton nëse duhet kryer ose jo rivlerësimi i AAM-ve, pas njohjes fillestare. Por, nga ana tjetër, udhëzimet në legjislacionin tatimor, nuk lejojnë llogaritjen e mëpasshme të amortizimit mbi vlerën e rivlerësuar të AAM-së. Pra amortizmi i AAM-së duhet të vazhdojë të llogaritet në të njëjtën mënyrë dhe me të njëjtën përqindje pa marrë në konsideratë vlerën e re të AAM-së që ka rezultuar nga rivlerësimi i tij. Pra vazhdohet me llogaritjen e mëparshme të amortizimit. Nga ana tjetër, nëse standardi njeh si periudhë të përshtatshme për nisjen e llogaritjes së amortizimit periudhën kur AAM-të vihen në funksion, legjislacioni tatimor ka të mirëpërcaktuar kohën kur duhet të nisë llogaritja e një aktivi të bërë hyrje. Kjo përkon me një periudhë njëmujore pas momentit të hyrjes së AAM-së në njësinë ekonomike, ndryshe nga standardi që përkon me kohën kur nis të përdoret AAM-ja. Gjithashtu, sipas SKK5, ndërprerja e përkohshme e funksionimit të AAM-së nuk duhet të shoqërohet me ndërprerjen e përkohshme të amortizimit për këtë AAM. Ndryshe, legjislacioni tatimor lejon ndërprerjen e përkohshme të amortizimit me justifikimin se AAM– ja nuk po përdoret në funksion të veprimtarisë ekonomike nga e cila vijnë të ardhura. Pra, nuk duhet të njihet një shpenzim nga i cili nuk janë gjeneruar të ardhura. Msc. Aurora Hoxha
53
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Ndërsa, në lidhje me metodat dhe normat e amortizimit vërehen disa dallime të rëndësishme ndërmjet legjislacionit tatimor dhe standardeve kontabël. Legjislacioni Tatimor
SKK-të
1.Metodat e amortizimit
1.Metodat e amortizimit
Sipas ligji nr. 8438, Datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar , neni 23“Amortizmimi” dhe pika “3” .(Ndryshuar me Ligj nr.10228,dt. 4.2.2010,Fl.Z. Nr. 13, dt. 25.02.2010.)dhe udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 neni 3.7.2 “amortizimi
SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 36 faqe 12
Kostot e blerjes ose të ndërtimit, kostot e përmirësimit, të rinovimit e të rikonstruksionit të ndërtesave, të konstruksioneve dhe makinerive e pajisjeve me afat të gjatë shërbimi, amortizohen veçmas, me vlerën e mbetur, me 5 për qind. Baza e llogaritjes së amortizimit për dy kategoritë e tjera‘’c- Kompjuterat, sistemet e informacionit, programet kompjuterike dhe në përgjithësi produktet software” dhe ‘’d- si makineritë e pajisjet e prodhimit e të shërbimit, mjetet e transportit të të gjitha llojeve” të aktiveve të përmendura më sipër është vlera kontabël e mbetur e grupit të aktiveve (vlera fillestare minus amortizimi). 2.Normat e Amortizimit Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.7 “amortizimi” pika 3.7.2.a: Kompjuterat, sistemet e informacionit, programet kompjuterike dhe në përgjithesi produktet software e pajisjet e ruajtjes së të dhënave. Norma e amortizimit për këtë kategori aktivesh është 25 përqind Të gjitha aktivet e tjera të veprimtarisë, si makineritë e pajisjet e prodhimit, mjetet e transportit të të gjitha llojeve, etj., amortizohen me një normë të lejuar për efekt fiskal prej 20%
Çdo njësi ekonomike cakton metodat e amortizimit dhe normat e amortizimit në politikat dhe proçedurat e saj kontabël, të cilat duhet të përdoren për amortizimin e aktiveve afatgjata materiale. 2.Normat e amortizimit Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 41 faqe 13: Përshtatshmëria e normave të amortizimit, metodave të amortizimit dhe përllogaritjes së vlerave të rikuperimit duhet të rishihet rregullisht. Në se konstatohet se jeta e dobishme aktuale e një aktivi afatgjatë material ndryshon dukshëm nga përllogaritja fillestare, periudha e amortizimit duhet të ndryshohet. Gjithashtu, në se është e nevojshme, duhet të ndryshohen metodat e amortizimit dhe zvogëlimi i vlerës së mbetur të përllogaritur të një aktivi afatgjatë material (rritja e vlerës së rikuperimit të përllogaritur nuk duhet të pasqyrohet).
Tabela 17. Dallime të legjislacionit tatimor dhe SKK5 “Mbi metodat dhe normat e amortizimit të AAM-ve” (autorja) Sipas SKK5, metodat dhe normat e amortizimit të AAM-ve përcaktohen nga politika dhe proçedura kontabël të njësisë ekonomike. Për më tepër ato duhen riparë dhe duhen ndryshuar sa herë vlerësohet e nevojshme nga drejtuesit e njësisë ekonomike. Ndryshe nga standardi, legjislacioni tatimor ka të përcaktuar saktësisht metodat dhe normat e amortizimit për çdo zë të AAM-së. Gjithashtu normat dhe metodat e amortizmit nuk lejohet të ndryshohen në varësi të politikave të biznesit. Pra, për efekt të llogaritjes së rezultatit tatimor njësia ekonomike duhet të zbatojë rregullat tatimore në metodat dhe normat e amortizimit të AAM-ve, pavarësisht se drejtuesit mund të gjykojnë ndryshe. Msc. Aurora Hoxha 54
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Përveç, aktiveve afatgjata materiale (AAM), zëra të rëndësishëm të trajtuara në SKK5 janë dhe aktivet afatgjata materiale. Ato trajtohen më të njëjtën renditje si AAM-të, përkatësisht njohja, vlerësimi dhe amortizimi i tyre. Në vazhdim të këtij kapitulli, do të përcaktohet nëse ka dallime ndërmjet legjislacionit tatimor dhe SKK-ve në lidhje këto çështje të standardit (referohu tabelave 18; 19 dhe 20 në vijim). Legjislacioni Tatimor
SKK-të
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar neni 3.7.2 “b”:
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 52 faqe 17:
Aktivet e patrupëzuara të biznesit si patentat, markat tregtare, shpenzimet e nisjes së aktivitetit, “emri i mirë” në rastet kur ky i fundit është blerë, etj. amortizohen me një normë të lejuar për efekt fiskal prej 15 përqind
Shpenzimet e mëposhtme nuk do të njihen si AAJM, por si shpenzime gjatë periudhës kontabël kur ato ndodhin: shpenzimet e nisjes (kostot e lidhura me nisjen e njësisë ekonomike, si për shembull taksat shtetërore, tarifat për avokatët etj.
Tabela 18. Dallimet të legjislacionit tatimor dhe SKK5 mbi “njohjen e AAJM-ve” (autorja) Mbështetur në trajtimet e SSK5 për AAJM, shpenzimet e nisjes së aktivitetit, si shpenzimet për taksat shtetërore etj. njihen si shpenzime gjatë periudhës kur ato kryhen dhe duhet të mbyllen në rezultatin ushtrimor të asaj periudhe. Ndryshe, legjislacioni tatimor, i njeh shpenzimet e nisjes se aktivitetit si AAJM, të cilat duhet të amortizohen duke aplikuar një normë amortizimi 15%. Kjo përkon me një periudhë zhvlerësimi afërsisht 6.5 vjet. Pra kosto e tyre duhet të zvogëlojë, gati për shtatë vite rezultatin ushtrimor. Edhe, përsa i përket rivlerësimeve dhe zhvlerësimit të AAJM identifikohen dallime të rëndësishme ndërmjet legjislacionit tatimor dhe SKK5. Legjislacioni Tatimor
SKK-të
Sipas ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar , neni 22 “Shpenzime të panjohura” pika “ë” dhe pika “7”:
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 23 faqe 10:
Zhvlerësimi dhe rivlerësimi i inventarit, pas njohjes fillestare, sipas përcaktimeve të ligjit të mësipërm, nuk njihen për efekt të llogaritjes së fitimit të tatueshëm. Ky rregull zbatohet edhe për aktivet financiare dhe aktivet jomateriale.
Një AAJM do të paraqitet në bilanc me koston e tij minus amortizimin e akumuluar dhe humbjet e akumuluara nga zhvlerësimi. Humbja nga zhvlerësimi do të njihet si shpenzim i periudhës kontabël.
Tabela 19. Dallimet të legjislacionit tatimor dhe SKK5 mbi “rivlerësimet dhe zhvlerësimet e AAJM-ve” (autorja) Sipas SKK5, elementët pasurorë jomaterial duhet të rivlerësohen. Nëse evidentohen humbje ato duhet të paraqiten në bilanc me vlerën e drejtë, pasi të jetë zbritur humbja dhe amortizimi. Ndërsa, legjislacioni tatimor nuk lejon rivlerësimin e AAJM-ve, duke vazhduar njohjen e mëpasme me koston fillestare minus amortizimin e tyre. Msc. Aurora Hoxha 55
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Ndryshime, gjithashtu vërehen edhe në metodat dhe normat e amortizimit për AAJM-të. Legjislacioni Tatimor
SKK-të
Sipas Ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të Ardhurat” i ndryshuar , neni 23“Amortizmimi” pika “3”
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 7, faqe 4 dhe paragrafi 59 faqe 20.
Amortizimi për kostot e blerjes së aktiveve të patrupëzuara, llogaritet veç për secilin aktiv, sipas metodës lineare, në masën 15 për qind;
Për amortizimin e AAJM-së të amortizueshme do të përdoret metoda lineare, përveç rasteve kur një metodë tjetër siguron një pamje më objektive të përfitimeve të pritshme ekonomike nga ky aktiv gjatë jetës së dobishme të tij. Kur ka kontrata që përcaktojnë edhe jetën e dobishme të përdorimit të AAJM-së, atëherë ato do të amortizohen brenda afateve të kontratës. Kur nuk ka kontrata që të përcaktojnë kohën e përdorimit të AAJM-së nga njësia, ato do të amortizohen për 5 vjet.
Tabela 20. Dallimet të legjislacionit tatimor dhe SKK5 mbi “metodat dhe normat e amortizimit të AAJM-ve”(autorja) Sipas SKK5, zgjedhja e normës se amortizimit të AAJM-ve, nuk përcaktohet saktësisht, por kushtëzohet nga koha e dobishme e përdorimit të tij, e cila vlerësohet deri në 5 vjet. Ndërsa legjislacioni tatimor, ndryshe nga standardi ka të përcaktuar saktësisht normën e zhvlerësimit të AAJM-ve në nivelin 15%. Kjo normë përkthehet me një kohë të dobishme mbi 5 vjet. Nga ana tjetër, në lidhje me metodën e amortizimit, rregullat tatimore dhe rregullat financiare përmendim të njëjtën metodë. Megjithatë, nëse rregullat tatimore e detyrojnë përdorimin e kësaj metode për zhvlerësimin e AAJM-ve, rregullat kontabël (SKK) e sugjerojnë këtë metodë. Për sa u trajtua më lart, vërehet, se për disa zëra të rëndësishëm të PF, egzistojnë dallime ndërmjet rregullave kontabël (SKK-te) dhe rregullave tatimore. Këto dallime evidentohen si në njohjen e AAM dhe AAJM-ve, ashtu edhe në vlerësimet dhe vlerën e amortizimit. Në këtë mënyrë, këto dallime reflektojnë efekte të ndryshme në rezulatin ushtrimor të njësisë ekonomike.
4.Analiza krahasuese ndërmjet legjisacionit tatimor dhe SKK-ve të tjera Për të thelluar me tej analizën, u investiguan edhe dallime të tjera të rëndësishme ndërmjet SKK-ve dhe legjislacionit tatimor, të cilat trajtohen shkurtimisht në vijim. (Referohu Aneks Tabela D.4, për të dhëna më të plota). Inventarët. Pas blerjes dhe njohjes fillestare të inventarëve, njohja e mëpasshme përcakton dallime të rëndësishme ndërmjet legjislacionit tatimor dhe SKK-së. Sipas SKK4, vlerësimi i mëpasshëm i inventarëve duhet të bëhet me vlerën më të ulët midis kostos dhe vlerës neto të realizueshme. Gjithashtu, në fund të periudhës ushtrimore njësia ekonomike duhet të kryejë Msc. Aurora Hoxha
56
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
testin e zhvlerësimit të inventarëve, për të paraqitur në pasqyrat financiare vlerën e drejtë të tyre. Në rastet kur, njësia ekonomike evidenton se inventari i saj është vjetëruar, ajo mund të bëjë dalje jashtë përdorimit të inventarit të vjetëruar. Sipas SKK4, rregullat për daljen jashtë përdorimit të inventarit, përcaktohen nga drejtuesit e njësisë ekonomike. Ndryshe, legjislacioni tatimor vlerëson inventarin në fund të çdo periudhe ushtrimore me koston e blerjes së tyre. Gjithashtu, kërkon në mënyrë të detyrueshme evidentimin analitik të tij, bashkangjitur pasqyrave financiare që dërgohen në organet tatimore. Legjilsacioni tatimor, nuk pranon dhe njeh zhvlerësimet në inventar. Nga ana tjetër, ka të përcaktuar saktësisht rregullat për daljen jashtë përdorimit të inventarëve të vjetëruar ose që kanë kaluar afatin e skadencës dhe nuk përdoren më nga njësia ekonomike. Një ndër këto rregulla, është ngritja e një komisioni, anëtar i të cilit duhet të jetë patjetër një punonjës i organeve tatimore. Gjithashtu, në rastet e daljes jashtë përdorimit të inventarëve të vjetëruar njësia ekonomike duhet të faturojë në mënyrë fiktive për efekt TVSH-je. Provizionet, përbëjnë një tjetër zë të rëndësishëm ku evidentohen dallime ndërmjet legjislacionit tatimor dhe standardeve kombëtare të kontabilitetit. Sipas SKK6, provizionet njhen si pjesë e rëndësishme dhe e domosdoshme në veprimtarinë ekonomike të njësive. Standardi njeh disa lloje provizionesh të krijuara nga njësia ekononike. Vlera e provizionit të krijuar njihet si shpenzime në periudhën kur ato njihen. Ndërsa, sipas legjislacionit tatimor, krijimi i një provizioni të ri apo rritja e një provizoni egzistues nuk ndikon në rezultatin tatimor të njësisë ekonomike pasi ato nuk njihen si shpenzime periudhe. Pra, njësia ekonomike, mundet të krijojë provizione, por efekti i tyre në rezultatin tatimor nuk njihet. Së fundi, legjislacioni tatimor trajton pak ose aspak, disa çështje të rëndësishme që gjenden të trajtuara hollësisht në standardet kombëtare të kontabilitetit29. Disa prej tyre janë: instrumentat financiar, trajtohen shumë pak në legjislacionin tatimor, ndërsa në SKK3 trajtohen gjerësisht metodat e kontabilizimit dhe vlerësimit të instrumentëve financiar, si aktivet financiare, pasivet financiare dhe instrumentet e kapitalit si zëra të pranishëm në pasqyrat financiare të njësive ekonomike. grandet dhe ndihmat qeveritare, janë ndihmat e marra nga organizma qeveritare dhe joqeveritare, që pothuaj nuk gjenden të trajtuara në legjislacionin tatimor. Nga ana tjetër, ato trajtohen në mënyrë të hollësishme në një standard më vete SKK10; tatimi i shtyrë, përbën një tjetër çështje, e cila nuk gjendet e trajtuar në legjislacionin tatimor, por trajtohet në mënyrë të qartë në SKK11. Për më tepër përveç faktit që legjislacioni tatimor nuk trajton funsionimin e këtij zëri, më së shumti ai nuk njihet për rregullat tatimore në PF. Madje, ky zë përbën një ndër kundërshtimet më të mëdha ndërmjet biznesit dhe organeve tatimore, të cilat janë zgjidhur shpesh herë në organet gjyqësore (referuar intervistave dhe rezultateve të trajtuara ne vijim).
29
Në këto konkluzione u arrit edhe në intervistat e zhvilluara me inspektoret tatimorë, të cilat trajtohen në kapitullin pasardhës.
Msc. Aurora Hoxha
57
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
aktivet biologjike, përbëjnë një tjetër çështje që trajtohet pak në legjislacionin tatimor. Njohja fillestare dhe metodat e njohjes së mëpasshme të aktiveve biologjike dhe produktit bujqësor trajtohen qartësisht në SKK3, duke pranuar për vlerësimin e mëpasshëm vlerën e drejtë dhe jo koston e prodhimit apo blerjes së tyre. Ndërsa legjislacionin taimor, përveç faktik që nuk qartëson saktësisht njohjen e mëpasshme, zakonisht pranon metodën e kostos për to. të njëjtën mungesë trajtimi në legjislacionin tatimor shfaqin, rregullat dhe trajtimet kontabël në lidhje me kombinimet e bizneseve (SKK9 ) dhe shoqëritë e kontrolluara me pjesëmarrje (SKK14).
Msc. Aurora Hoxha
58
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
KAPITULLI I KATËRT PROBLEMET E ZBATIMIT TË SKK-VE SIPAS KËNDVËSHTRIMIT TË PËRDORUESVE TË PASQYRAVE FINANCIARE TË SME-ve
1.Hyrje Aktualisht, në më shumë se 100 vende të botës kompanitë e listuara mund të përgatisin pasqyrat financiare duke përdorur SNRF-të,30 ndërsa për kompanitë e palistuara ose SME nuk është arritur një nivel i tillë harmonizimi. Kjo, me argumentin se përdoruesit e pasqyrave financiare të kompanive të listuara ndryshojnë nga përdoruesit e kompanive të palistuara. Herët, (a.o.Edwards & Bell, 1961) ka përcaktuar si përdorues kryesor të informacionit drejtuesit e kompanive. Më vonë, vendimmarrja dhe dobishmëria për përdoruesit e jashtëm të pasqyrave financiare, u bënë më të rëndësishëm në përcaktimin e përdoruesve real të këtij informacioni. Kjo lidhje u mbështet nga përcaktuesit e standardeve, EFRAG në vitin 2007 dhe BSNK ne vitin 2008. Edhe pse fillimisht kjo lidhje në përcaktimin e përdoruesve të informacionit kontabël u kritikua shumë me argumentin e mungesës së njohurive të përdorueve dhe nevojave të tyre (ao Puxty dhe Laughlin, 1983), tashmë ajo është pranuar gjerësisht. Labrador në vitin 1998 duke analizuar dobishmërinë e informacionit kontabël të raportuar nga pasqyrat financiare të njësive ekonomike të vogla dhe të mesme grupoi përdoruesit në: “përdorues të brendshëm”, në të cilën përfshiu drejtuesit dhe “përdorues të jashtëm” ku përfshiu kreditorët, klientët, konkurrentët etj. Ndërsa në vitin 2004 RiahiBelkaoui grupuan përdoruesit në dy grupe kryesore, “përdorues direkt” dhe “përdorues indirekt”. Ata përfshijnë në përdorues direkt: pronarët, drejtuesit, autoritetet tatimore, kreditorët, punonjësit dhe klientët. Në përdorues indirekt: analistët financiarë dhe audituesit, avokatët, konkurrentët, shtypin etj. Edhe në Itali, sipas (Evans et al.2005) përdoruesit e informacionit kontabël të raportuar nga PF ndahen në dy grupe kryesore: autoritet tatimore e bankat, të cilët përfaqësojnë interesa publike dhe drejtuesit, të cilët interesohen për performancën e biznesit. Ndërsa në Angli në grupin kryesor të përdoruesve të pasqyrave financiare të SME-ve përfshihen: punonjësit, drejtuesit, oficerët e kredive, kreditorët dhe autoritetet tatimore. Pra vihet re se, pavarësisht grupimeve të përdoruesve të informacionit kontabël, studimet përmendin të njëjtët përdorues të informacionit të raportuar në pasqyrat financiare të SME si pronarët, drejtuesit, autoritetet tatimore, kreditorët, institucionet bankare, klientët, konkurrentët etj. Të njëjtat rezultate mbështeten edhe nga studiuesit shqiptarë në lidhje me përdoruesit e informacionit financiar të raportuar nga PF të SME. (Miti M.2013, Naco M.et al.2010, KKK 2014). Identifikimi i përdoruesve kryesorë të informacionit të PF të SME-ve është shumë i rëndësishëm për këto njësi, po aq sa edhe identifikimi i nevojave reale të tyre. Kjo, do të thotë 30
http://www.ifrs.org/Use-around-the-world/Pages/Jurisdiction-profiles.aspx
Msc. Aurora Hoxha
59
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
që, informacioni i raportuar në PF duhet të vlerësohet i dobishëm nga përdoruesit. Një vlerësim i tillë, arrihet nëse informacioni i raportuar në PF plotëson nevojat e tyre gjatë përdorimit të tij. Studime të ndryshme (literatura), përcaktojnë se nevojat e përdoruesve të PF të SME-ve janë të lidhura me vlerësimin e performancës, përfitueshmërinë dhe aftësinë paguese, që këto njësi ekonomike realizojnë. Ndërsa, nevojat e përdoruesve të informacionit të PF të kompanive të mëdha, lidhen kryesisht me maksimizimin e vlerës së aksioneve dhe fitimit të realizuar nga këto njësi. Nga ana tjetër, identifikimi dhe plotësimi i nevojave reale të përdoruesve për informacion, lidhet ngushtë me besueshmërinë e informacionit të raportuar në PF. Nëse informacioni i raportuar në to, paraqet një pamje reale dhe të vërtetë të gjendjes financiare të njësisë ekonomike, atëherë, ai mund të konsiderohet i dobishëm në plotësimin e nevojave reale të përdoruesve. Gjithashtu, EFRAG (2007), theksoi faktin se pasqyrat financiare të SME-ve, përveç se duhet të raportojnë informacion të besueshëm, ato duhet të jenë edhe të kuptueshme për përdoruesit e tyre. Raportimi i informacionit të PF të SME-ve në mënyrë të thjeshtuar, është e rëndësishme, pasi përdoruesit e tyre shpesh herë nuk kanë njohuritë e duhura. Për më tepër këto njësi, shpesh nuk kanë të punësuar edhe stafin e nevojshëm për të përdorur këtë informacion. Pikërisht, identifikimi i përdoruesve kryesorë të informacionit të raportuar nga PF të SME-ve shqiptare, perceptimi i tyre në lidhje me besueshmërinë e këtij informacioni si dhe dobishmëria e tij në plotësimin e nevojave të tyre, janë disa nga çështjet kryesore që trajtohen në këtë kapitull. Gjithashtu, evidentohet niveli i njohurive të përdoruesve kryesorë të informacionit të raportuar në PF të SME-ve si dhe trajnimet e tyre në lidhje me SKK-të.
2. Metodologjia e punimit 2.1 Mbledhja e të dhënave ( intervistat e hapura dhe pyetësorët). Pjesë e rëndësishme e këtij studimi, janë intervistat e hapura. Qëllimi i këtyre intervistave ishte sigurimi i një informacioni specifik rreth perceptimit të tyre, në lidhje me problemet e zbatimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Gjithashtu, vlerësimi i dobishmërisë së informacionit financiar të raportuar në PF të SME-ve, për plotësimin e nevojave gjatë punës së tyre. Ato u realizuan me specialistë të drejtorive tatimore. Kjo pasi, shumë studiues shqiptarë, por edhe rezultatet e këtij punimi pëcaktuan autoritet tatimore si përdorues kryesor të informacionit financiar të PF të SME. Për vetë rëndësinë që ato kanë në përdorimin e informacionit të PF, u mendua të kërkohej një mendim i drejtëpërdrejtë në lidhje me problemet e zbatimit të SKK-ve për SME-të, që ata kanë patur mundësi të kontaktojnë gjatë punës së tyre. Intervista e hapur u krye me 2 inspektore, një inspektore kontrolli e punësuar në DRTM, ish përgjegjëse sektori kontrolli tatimor për një periudhë 2 vjeçare dhe një inspektore vlerësimi, aktualisht në pozicionin e përgjegjëses së sektorit të inspektorëve të vlerësimit në DRT e rrethit të Tiranës. Inspektoret e kontaktuara kanë një eksperience në fushën tatimore mbi 15 vite pune. Kanë kaluar në disa profile pune brenda këtyre institucioneve deri në nivele drejtuese. Msc. Aurora Hoxha
60
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Ndërsa, intervista e dytë u realizua me specialistë në departamentin e huave në bankat e nivelit të dytë. Ato u përzgjodhen sipas profilit të tyre, konkretisht dy oficerë kredie, të cilët miratonin kredi për njësi ekonomike me madhësi të ndryshme. Oficerët e kredisë së përzgjedhur për realizimin e intervistave, janë të punësuar në sistemin bankar, në profesionin aktual prej më shumë se 5 vitesh. Oficeri i parë (O1) i punësuar në Procredit Bank ofronte kredi për bizneset e vogla dhe të mesme. Shuma maksimale e kredisë së miratuar prej tij kishte vlerën 150,000 euro. Ndërsa oficeri i dytë ( O2) i kredisë i punësuar në Raiffeisen Bank miratonte kredi për koorporata, duke nisur me kompani me qarkullim vjetor mbi 200 milion lekë dhe miratonte kredi me vlerë nga 1 milion euro deri në 5 milion euro. Zgjedhja e tyre u krye duke patur parasysh kriterin e madhësisë së njësisë ekonomike. Në këtë mënyrë mund të përcaktohen problemet e raportimit të informacionit financiar jo vetëm në kompanitë e vogla, por edhe në kompanitë e mesme sipas këndvështrimit të të intervistuarve. Intervistat e realizuara, siguruan një informacion shumë të rëndësishëm, mbi të cilën u ndërtuan pyetësorët e përdorur për qëllime të këtij studimi. Të dhëna të tjera të analizuara në këtë pjesë të studimit janë edhe dy pyetësorë drejtuar përdoruesve të informacionit të PF. Qëllimi kryesor i hartimit të tyre ishte problemeve të rëndësishme në lidhje me zbatimin e SKK-ve, trajtuar sipas këndvështrimit të përdoruesve të PF. Në këto pyetësorë, u përdorën pyetje të mbylluara, si dhe pyetje të cilat kërkojnë vlerësime apo perceptime në nivele të ndryshme rëndësie. Pyetësorët u ndërtuan në tre seksione, prej të cilave sigurohen të dhënat bazë, të përpunuara në mbështetje të hipotezave të këtij studimi: Seksioni i parë siguron informacion të përgjithshëm për karakteristikat e target grupeve, ndër të cilat janë: mosha gjinia, kualifikimi, vjetërsia në profesion, pozicionin aktual etj. Ky seksion ruan të njëjtat pyetje në të dy pyetësorët e hartuar. Seksioni i dytë, ndryshon në dy pyetësorët. Pyetësori dërguar në institucionet tatimore, siguron informacion për shkallën e zbatimit të SKK-ve në PF të SME-ve, problemet e hasura mbi besueshmërinë e informacionit të raportuar në PF gjatë kontrollit nga inspektorët dhe penalizimin e tyre. Ndërsa, pyetësori dërguar në disa banka të nivelit të dytë, siguron informacion jo vetëm për problemet e besueshmërisë së informacionit, por edhe për formatin e PF që kërkohen dhe vlerësohen të rëndësishme prej tyre në miratimin e një kredie. Qëllimi i hartimit të pyetjeve në këtë seksion, është të përcaktojë nëse informacioni i raportuar në PF të SME pasqyron realisht gjendjen financiare të SME, apo zbatohen me korrektësi SKK-të sipas këndvështrimit të përdoruesve të tij. Seksioni i tretë siguron informacion rreth njohurive të të anketuarve mbi paketën e plotë të SKK- ve. Për të mundësuar këtë janë pyetur të anketuarit mbi shpeshtësinë dhe kohëzgjatjen e trajnimeve. Pyetje të tjera kërkojnë informacion për çështjet e trajtura gjatë seancave të trajnimeve dhe mënyra të tjera për sigurimin e informacionit për zgjidhjen e problemeve të hasura gjatë punës së tyre.
Msc. Aurora Hoxha
61
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Fillimisht, pyetësorët u testuan duke iu dërguar 5 të anketuarve në secilin target grup. Pavarësisht opinioneve pozitive, nga testimi i tyre rezultoi se, disa pyetje nuk ishin kuptuar qartësisht, pasi përgjigjet ishin jashtë perceptimit të pritshëm. Gjithashtu, sipas të anketuarve, disa pyetje të tjera kërkonin informacion tepër konfidencial në lidhje me njësitë ekonomike, për të cilën ato u rezervuan në dhënien tij. Pas evidentimit të problemeve, u bënë përmirësimet e sugjuara nga të anketuarit, për t’i dhënë formën përfundimtare pyetësorit. Për të identifikuar përdoruesit kryesorë të informacionit të raportuar në PF të SME-ve (target grupin) përveç literaturës, u morën në konsideratë përgjigjet e hartuesve të pasqyrave financiare të anketuar për qëllime të këtij studimi 31 . Në përputhje me literaturën edhe hartuesit e anketuar identifikuan institucionet tatimore dhe bankare ndër përdoruesit kryesorë të informacionit të PF të SME-ve. Më saktësisht, në institucionet tatimore përfshihen Drejtoria Rajonale e Tatimpaguesve të Mëdhenj (DRTM) 32 dhe Drejtoritë Rajonale të Tatimeve (DRT)33 të ndara sipas rretheve. Nga kontaktet e drejtëpërdrejta më punonjës së këtyre institucioneve, u evidentuan punonjësit ose target grupi për secilin institucion. Në institucionet tatimore këto punonjës janë “inspektorët e kontrollit dhe vlerësimit” ndërsa në bankat e nivelit të dytë “oficerët e kredisë”. Pyetësorët, u shpërndanë në disa kanale komunikimi ( kontakte personale, e-maile). Pjesa më e madhe e pyetësorëve drejtuar inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit të punësuar në DRTM u plotësuan nëpërmjet kontakteve të drejtëpërdrejta personale, ndërsa shpërndarja dhe plotësimi i pyetësorëve në DRT të rrethit të Tiranës, Lezhës dhe Peshkopisë u mundësua nga personeli drejtues i punësuar në këto drejtori. Zgjedhja e rretheve u ndikua nga mundësia e gjetjes së kontakteve. Shpërndarja e tyre u bë gjatë periudhës Korrik-Shator 2014. Dërgimi i pyetësorëve në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe jo në formë elektronike, u krye pasi ishte e vetmja mundësi kontakti me ta, për shkak se serveri qëndror i tyre nuk lejonte pranimin e dokumentave jashtë institucionit për arsye sigurie. Në këto institucione u dërguan 100 pyetësorë dhe u morën të plotësuar vetëm 45 (45%) e tyre (referohu Aneks tabelës A.1). Më pak pyetësorë u plotësuan në Drejtoritë Tatimore në rrethin e Lezhës dhe Peshkopisë. Nga ana tjetër, pjesa më e madhe e pyetësorëve për oficerët e kredisë të punësuar në disa banka të nivelit të dytë, tërësisht në kryeqytet (Raiffeisen, BKT, NBG ), u dërguan në mënyrë elektronike. Vetëm në dy banka ( ProCredit dhe Agricole) u dërguan drejtpërdrejtë, për shkak të madhësisë së pyetësorit përtej limitive që banka lejonte pranimin e-maile nga persona 31
Janë marrë në konsideratë përgjigjet e hartuesve të dhënë në pyetësorin e tretë të përdorur për qëllime të këtij studimi, i cili trajtohet gjerësisht në kapitullin e shtatë. Ndër përdoruesit më të rëndësishëm ata veçojnë autoritetet tatimore, pasi rezulton ndër përgjigjet më të zgjedhura në nivelin 30.6% nga 93.7% e të anketuarve. Më tej ata rendisin pronarët dhe drejtuesit, duke vazhduar me bankat dhe kreditorë të tjerë. 32 Drejtoria Rajonale e Tatimpaguesve të Mëdhenj është përgjegjëse për mbledhjen e të ardhurave tatimore, kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe taksave për njësitë ekonomike që realizojnë xhiro mbi 180 milion lekë. 3 Drejtoria Rajonale e Tatimeve është përgjegjëse për mbledhjen e të ardhurave tatimore, kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe taksave për njësitë ekonomike që realizojnë xhiro nën 180 milion lekë.
Msc. Aurora Hoxha
62
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
jashtë bankës. Gjithsej në këto institucione u dërguan 50 pyetësorë, prej të cilëve u plotësuan vetëm 20 (40%) e tyre (referohu Aneksi tabela A.2). 2.2. Përpunimi i të dhënave Të dhënat e grumbulluara nga pyetësorët, u analizuan duke përdorur sofwar-in e analizës statistikore Statical Package for the Social Sciences (SPSS) versioni 20. Të dhënat e pyetësorëve iu nënshtruan një analize të karakterit përshkrues, por gjithashtu u kontrollua për marrëdhënie ndërmjet disa variablave. Për të kontrolluar këto marrëdhënie, u përdor Testi Pearson Chi-Square Test (χ²)34- testi i pavarësisë, i cili është një test statistikor që aplikohet në variabla kategorike për të vlerësuar se sa të ngjarë ka të egzistojnë varësi apo lidhje mes grupeve të variablave të vrojtuara në mënyrë rastësore. Secila prej këtyre variablave mund të ketë dy ose më shumë kategori. Testi mbështetet në një tabelë krostabulimi, me raste të klasifikuara sipas kategorive në çdo variabël. Në këtë studim ky test, u përdor për të kontrolluar nëse egzistojnë lidhje të rëndësishme ndërmjet njohurive të inspektorëve për SKK-të dhe punësimit të tyre në drejtori të ndryshme tatimore, apo ndërmjet njohurive dhe gjinisë së inspektorëve tatimor të anketuar. Për të ndërtuar variablin që vlerëson njohuritë e të anketuarve u përdorën 3 pyetje në lidhje me koncepte dhe rregulla për SKK-të. Nëse të anketuarit u përgjigjën saktë 2 ose 3 pyetjeve, u vlerësuan se zotërojnë njohuri të mira për SKK-të. Në të kundërt u vlerësuan se zotërojnë njohuri të pjesshme për SKK-të, duke krijuar një variabël kategorik dami “binary” me dy nivele. Ndërsa variablat e tjerë të përdorur janë të hartuar në pyetësor në dy nivele përgjigjesh ose “binary”. E rëndësishme në këtë marrëdhënie është përcaktimi i fortësisë së lidhjes dhe drejtimit të saj. Për të përcaktuar këtë fortësi në një tabelë krostabulimi 2 me 2 përdoret koeficenti “phi” i cili merr vlera nga 0 deri në 1, pavarësisht shenjës. Sa më e lartë vlera aq më e fortë është lidhja ndërmjet dy variablave, drejtimi i të cilës (pozitive negative) ndikohet nga shenja.
3. Rezultatet Rezultatet në vijim pasqyrojnë fillimisht përgjigjet e intervistave të zhvilluara me specialistë të fushës së tatimeve dhe specilistë në sektorin bankar. Në vazhdim trajtohen rezultatet e pyetësorëve drejtuar inspektorëve të kontrollit dhe oficerëve të kredisë. 3.1. Intervistat e hapura 3.1.1 Specialistë tatimor (inspektor kontrolli dhe vlerësimi) Intervista e zhvilluar me inspektorët tatimor u realizua e ndarë në dy pjesë: në pjesën e parë u sigurua informacion për problemet e zbatimit të standardeve të kontabilitetit dhe besueshmërinë e informacionit në PF të SME-ve të kontrolluara nga inspektorët gjatë punës së tyre. Të pyetur mbi shkallën e zbatimit të SKK-ve, në raport me rregullat tatimore, ato u përgjigjën: “edhe pse njësitë ekonomike hartojnë pasqyra financiare sipas SKK-ve, prioriteti i tyre në hartimin e PF mbetet zbatimi i legjislacionit tatimor”. Gjithashtu, të dyja inspektoret 34
Osmani M. (2013) Metodat e Ekonometrisë
Msc. Aurora Hoxha
63
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
pranuan se sipas mendimit të tyre, standardet kombëtare të kontabilitet zbatohen në masën 40-50% në mikronjësitë e njësitë e vogla dhe në masën 70-90% në njësitë e mesme. Megjithatë, inspektorja e kontrollit e punësuar në DRTM, nuk përjashtoi faktin se disa prej kompanive të mesme zbatojnë plotësisht SKK-të, duke e konsideruar këtë fakt si pengesë në zbatimin e legjislacionit tatimor. Ajo sqaroi gjithashtu, se kryesisht pasqyrat financiare të kompanive të mesme (ku hartohen plotësisht SKK-të), hartohen nga zyra kontabiliteti dhe auditimi në pronësi të specialistëve më të mirë të fushës së kontabilitetit në Shqipëri. Përsa i përket pyetjes, në lidhje me standardet që kanë gjetur më së shumti të zbatuar në PF të SME-ve gjatë punës së tyre, ato përmëndën: SKK1, SKK2 , SKK4 , SKK5, SKK8, SKK12 dhe SKK15. Nga ana tjetër përmëndën më pak të zbatuara SKK3 SKK6, SKK9, SKK13, SKK14. Një pyetje tjetër e rëndësishme, u fokusua tek gjykimi i tyre nëse zbatimi i SKK-ve ndikohej (pengohej) nga legjislacioni tatimor. Të dyja inspektoret, pranuan se ndikimi i legjislacionit tatimor (divergjenca) është prezent gjatë hartimit të PF. Por, sipas këndvështrimit të tyre, zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit në shumë raste, kishte krijuar probleme gjatë kontrolleve të organeve tatimore, për shkak të ndikimit në legjislacionit tatimor. Pra, ato evidentojnë problemin në kah të kundërt. Kjo do të thotë se inspektorët tatimorë vlerësojnë shqetësues faktin që SKK-të po ndikojnë në rregullat tatimore. Megjithatë ky fakt, u pranua nga inspektoria e punësuar në DRTM, duke theksuar rëndësinë e madhësisë dhe kapaciteteve financiare që disponojnë ndërmarrjet e mesme në zbatimin e SKK-ve. Sipas saj, divergjenca tatimore, ishte bërë shkak i disa proçeseve gjyqësore ndaj inspektorëve. Kjo pasi, njësitë ekonomike kanë kundërshtuar aktet e kontrollit. Ky kundërshtim është mbështetur në të drejtat që këto njësi kanë në zbatimin e rregullave kontabël për trajtime të ndryshme kontabël në raport me rregullat tatimore. Po sipas inspektores së punësuar në DTRM, hapësirat në legjislacionin tatimor si dhe divergjenca ndërmjet legjislacionit tatimor dhe standardeve kombëtare të kontabilitetit konsiderohen shqetësuese në punën e tyre. Këtë mendim ajo e mbështet në faktin se 50-60% e proçeseve gjyqësore fitohen nga njësitë ekonomike dhe jo nga autoritetet tatimore. Për më tepër, ajo theksoi se një dosje e plotë vlerësimi e një subjekti, përpara së të miratohet kalon nëpër 3 faza kontrolli nga punonjës të punësuar në drejtorinë tatimore. Fillimisht hartohet nga inspektori i kontrollit, më pas kontrollohet dhe miratohet nga përgjegjësi i sektorit të inspektorëve të kontrollit dhe së fundi kontrollohet dhe miratohet nga drejtori i drejtorisë së kontrollit. Në mbështetje të këtij fakti, ato u shprehën me rezerva në lidhje me fitimin e çështjeve gjyqësore nga njësitë ekonomike. Nga ana tjetër, nuk la pa përmendur disa faktorë, të cilët mund të ndikojnë në këtë sukses të njësive ekonomike si: korrupsioni, mungesa e njohurive në lidhje me SKK-të apo legjislacionin tatimor nga ana e gjyqtarëve, pozicioni dhe statusi shoqëror i përfaqësuesit financiar të subjektit etj. Gjithashtu, ato shprehën një kundërshtim të hapur në lidhje me lirinë që standardet i japin hartuesve të pasqyrave financiare. Këtë e mbështetën, duke theksuar se mentaliteti i hartuesve të pasqyrave financiare është manipulimi i informacionit. Ato ishin të mendimit se nëse do t’u jepej liri hartuesve të PF në përputhje me kërkesat e standardeve, informacioni i raportuar Msc. Aurora Hoxha
64
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
në to mund të jetë më pak i besueshëm. Njëra prej tyre e mbrojti këtë fakt duke përmendur një rast konkret të hasur gjatë punës se saj: “Një njësi ekonomike kishte nxjerrë jashtë përdorimit një mall të quajtur “katrama”, duke e mbështetur këtë proçedurë në standard. Ky material përdoret për të izoluar tarracat e shtëpive, për ti mbrojtur ato nga kushtet atmosferike si temperaturat e larta apo rreshjet. Ajo sqaroi se sasia e këtij malli të bërë dalje jashtë përdorimit, ishte aq e madhe (duke e krahasuar të barabartë me madhësinë e 20 fushave të futbollit), jashtë çdo kapaciteti apo hapësire që dispononte kjo njësi. Për më tepër, kjo dalje jashtë përdorimit ishte justifikuar me faktin se malli ishte dëmtuar nga kushtet atmosferike. Këtë ata e konsideronin një rast të hapur manipulimi dhe fshehje informacioni, që kishte ardhur jo nga zbatimi i rregullave tatimore, sipas së cilës është e nevojshme prania e një punonjësi tatimor, por nga vlerësimi i drejtuesve që malli nuk mund të shitet” Gjithashtu, ato sqaruan se mentaliteti i hartuesve për të manipuluar informacionin e raportuar në PF është krijuar nga ndikimi i madh i drejtuesve/pronarëve të njësive ekonomike. Nga këndvështrimi i tyre, ky konsiderohet problemi kryesor në deformimin e informacionit financiar të raportuar nga njësitë ekonomike në vendin tonë. Sipas tyre, drejtuesit e njësive ekonomike nuk lejojnë hartuesit të bëjnë punën e tyre, duke krijuar edhe këtë mentalitet tek ata. Opinioni i tyre shërbeu si një hyrje për pyetjen e radhës në lidhje me besueshmërinë e informacioni të raportuar në PF të SME-ve. Të dyja inspektoret pranuan se pothuaj 90-95% e njësive ekonomike shqiptare kanë probleme me informacionin që raportojnë. Ndër problemet më kryesore të përmendura prej tyre ishin: fshehja e xhiros, ndryshime në çmimet reale të shitjes dhe çmimeve që faturojnë në faturat tatimore, mosdeklarimin e punonjësve ose deklarimin me paga më të vogla se pagat reale, regjistrime shpenzimesh të tepërta, shpesh herë të pashoqëruara me dokumentacionin e duhur etj. Më tepër këto probleme u theksuan nga inspektorja e vlerësimit e punësuar në DRT, pra këto probleme janë më të theksuara tek mikronjësitë dhe njësitë e vogla. Megjithëse nuk mbeten pa u përmendur, por jo me të njëjtin theks, edhe nga inspektorja e punësuar në DRTM. Megjithatë sipas saj, ndikimi i drejtuesve dhe problemet me raportimin e vërtetë të gjëndjes financiare kanë filluar të bien në njësitë ekonomike të mesme, pasi shumica e tyre po shkojnë drejt raportimit të plotë të aktivitetit të njësisë ekonomike. Kjo ndodh pasi këto njësi ekonomike, shpesh e konsiderojnë kosto fshehjen e informacionit, por nga ana tjetër kanë në përbërje të kapitalit investitorë të huaj. Këto probleme në lidhje me zbatimin e SKK-ve apo besueshmërinë e informacionit ato ia faturuan situatës ekonomike dhe problemeve në legjislacionin tatimor e kontabël të vendit tonë. Sipas tyre, implementimi i SKK-ve nuk u krye në koherencë me ndryshimet e nevojshme në legjislacionin tatimor. Këto probleme ato i kanë hasur shumë gjatë dy viteve të para të implementimit të SKK-ve nga njësitë ekonomike. Ato theksuan se në shumë raste legjislacioni tatimor kishte mangësi informacioni në raport me SKK-të. Nga ana tjetër edhe pse pranojnë se gjatë viteve të fundit ka patur përmirësime në legjislacionin tatimor në lidhje me proçedura të ndryshme kontabël të kërkuara për zbatim nga SKK-të, përsëri ka shumë për të bërë në këtë drejtim. Msc. Aurora Hoxha
65
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Pjesa e dytë e intervistës u fokusua në nivelin e njohurive të inspekoreve për paketën e standardeve kombëtare të kontabilitetit, trajnimet e kryera dhe problemet e hasura gjatë punës së tyre në lidhje me to. Të pyetur për shpeshtësinë e trajnimeve për paketën e plotë të SKKve, ato pranuan se janë trajnuar nga drejtoritë tatimore ku punojnë gjatë periudhës 2007-2008, përkatësisht 2 ose 3 herë me kohëzgjatje 1 ditore. Gjithashtu, të dyja inspektoret pranuan se gjatë periudhës së trajnimit, drejtoritë tatimore iu kanë vënë në dispozicion materiale të shkruara në lidhje me SKK-të. Por, nga ana tjetër ato nuk i vlerësonin shumë të dobishme për punën e tyre. Ato theksuan se informacioni ishte më tepër teorik dhe nuk trajtonte problemet e mundshme që ato mund të hasnin gjatë punës së tyre. Pas kësaj periudhe, nuk janë trajnuar më nga institucioni, përveç impenjimeve personale. Në lidhje me vlerësimin e njohurive të tyre për SKK-të, ato u përgjigjën se zotërojnë njohuri të mira. Nga ana tjetër, theksuan se në vitet e para të implementimit të SKK-ve janë përballur me shumë vështirësi gjatë punës së tyre në kontrollin e informacionit të raportuar në PF. Kryesisht këto probleme vinin nga mungesa e njohurive në lidhje me SKK-të. Përveç përpjekjeve personale për të studiuar paketën e plotë të SKK-ve, apo kontakteve me kolegët e tyre, ato pranuan “eksperiencën në punë” si mundësi në përfitimin e njohurive. Të dyja inspektoret u shprehën se përfitimet më të mëdha në njohuritë për SKK- të i kanë marrë gjatë komunikimeve të ndërsjella me hartuesit e pasqyrave financiare të njësive ekonomike. Shpesh herë, ato ngarkonin me përgjegjësi hartuesit e pasqyrave financiare, duke i thënë atyre se i kanë zbatuar gabim rregullat apo parimet kontabël të SKK-ve. Ndërkohë hartuesit nga ana tjetër sqaronin me detaje dhe interpretonin parime dhe rregulla të standardeve për të mbrojtur punën e tyre. Në këtë mënyrë, inspektoret përfitonin njohuritë e nevojshme për rregulla dhe parime të SKK-ve si dhe për zbatimin me korrektësi të tyre. Së fundi, ato u pyetën nëse ishin informuar për përmirësimet e paketës së plotë të standardeve në përputhje me SNRF-të për SME. Ato u përgjigjën se nuk janë në dijeni të këtyre ndryshimeve, por kanë pak njohuri për SNRF-të. Në përfundim të përgjigjeve të inspektoreve të dy drejtorive tatimore u vu re se zbatimi i SKK-ve nga SME-të është shoqëruar me probleme. Gjithashtu, informacioni i raportuar në PF përcaktohet pjesërisht i besueshëm pasi nuk paraqet të plotë aktivitetin ekonomik dhe financiar të tyre. Nga ana, tjetër u vërejt se inspektoret e intervistuara zotërojnë njohuri të mira për standardet kombëtare të kontabilitetit. Këto njohuri janë përfituar prej tyre më së shumti nga impenjimi i tyre personal dhe gjatë punës së tyre në kontrollin e PF të njësive ekonomike, dhe më pak në trajnimet e ofruara nga institucioni ku punojnë. 3.1.2 Specialistë në institucionet bankare (oficerët e kredisë) Edhe intervistat e realizuara me oficerët e kredisë u zhvilluan në dy pjesë. Pjesa e parë kishte për qëllim të identifikonte probleme specifike të PF të SME-ve gjatë dhënies së një kredie bankare. Kështu, të intervistuarit u pyetën për pasqyrat financiare që përdoren nga banka peër miratimin e një kredie. Ata sqaruan se njësitë ekonomike më së shumti dorëzojnë dy pasqyra financiare të emërtuara si “konfidenciale/private” dhe “zyrtare/shteti”. Sipas tyre, pasqyrat Msc. Aurora Hoxha
66
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
konfidenciale raportojnë një informacion të ndryshëm nga pasqyrat zyrtare, jo vetëm në lidhje me rezultatin por edhe me elementë pasurorë dhe mënyrën e vlerësimit të tyre. Nga ana tjetër zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit, sipas tyre evidentohet tek pasqyrat zyrtare dhe më pak tek pasqyrat konfidenciale. Megjithatë, disa prej njësive ekonomike të mesme, që përfshihen në grupimin “koorporatë” të bankës, përdorin vetëm një pasqyrë financiare konfidenciale /zyrtare, të ndërtuar sipas standardeve kombëtare me modifikimet e nevojshme për qëllimeve tatimore. Por, nga ana tjetër, ata pranuan se numri i tyre është shumë i vogël krahasuar me njësitë e tjera që përdorin dy apo edhe tre pasqyra financiare. Më pas ato u pyetën mbi rëndësinë e informacionit të këtyre PF në miratimin e një kredie. Oficeri i kredisë (O1), i cili miraton kredi për SME-të pranoi se informacioni i raportuar nga pasqyrat konfidenciale në shumicën e rasteve vlerësohej më i rëndësishëm në dhënien e një kredie. Ndërsa, oficeri që miratonte kredi për njësitë e mesme ose koorporatat (O2), më së shumti mbështetej në informacionin e raportuar në pasqyrat financiare zyrtare, por njëkohësisht nuk vlerësonte më pak të rëndësishme pasqyrat konfidenciale. Ata theksuan gjithashtu se, zgjedhja e informacionit ndërmjet dy pasqyrave financiare për miratimin e një kredie varet nga politikat e bankave, vlera e kredisë së kërkuar, historiku i klientit ( njësisë ekonomike) etj. Të pyetur, nëse informacioni i raportuar në pasqyrat financiare sipas SKK-ve raporton plotësisht apo pjesërisht gjëndjen financiare të njësive ekonomike, ato pranuan se raproton pjesërisht. Sipas oficerit (O1), pasqyrat financiare sipas SKK-ve (zyrtare) raportojnë informacion pjesërisht të besueshëm dhe real. Madje ai theksoi se sa më të vogla të jenë njësitë ekonomike, aq më pak qarkullim vjetor (xhiro) raportojnë ato krahasuar me qarkullimin real, që mund të realizojnë në një periudhe ushtrimore (përmendi si shembull dyqanet në tregun elektrik). Ai pohoi gjithashtu se, në shumicën e rasteve pasqyrat konfidenciale hartohen në një formë të thjeshtuar, shpesh here nuk janë te hartuara sipas SKK-ve, por raportojnë vlera të qarkullimit vjetor deri në 50% më të larta se informacioni i raportuar në pasqyrat zyrtare. Nga ana tjetër, ai theksoi se këto ndryshime në informacionin e raportuar në PF të SME-ve, ndikohen shumë nga pronarët ose drejtuesit e njësive ekonomike, të cilët janë të prirur të manipulojnë rezultatet për shmangien e detyrimeve tatimore. Ndërsa oficeri i dytë i kredisë (O2), u përgjigj se informacioni i raportuar në pasqyrat financiare sipas SKK-ve nga njësitë ekonomike të mesme, është vlerësuar i besueshëm në mbi 70% të rasteve dhe shërben si informacion bazë për miratimin e kredive bankare. Megjithatë, oficeri i kredisë pranoi se, shuma e kredisë së dhënë ka rezultuar të jetë në shumicën e rasteve disa herë më e vogël se burimet e kompanisë, duke mos riskuar edhe mundësinë e kthimit të tyre. Nga ana tjetër këto kompani shpesh herë kanë investitorë të huaj, të cilëve iu duhet të raportojnë informacion edhe jashtë Shqipërisë. Ndërsa, pjesa e dytë e intervistës u fokusua mbi njohuritë dhe trajnimet për paketën e SKK-ve si dhe rëndësinë e këtyrë njohurive në punën e tyre. Të dy oficerët e intervistuar pranuan se kishin pak njohuri për standardet kombëtare të kontabilitetit. Ata u shprehën se bankat ku punojnë, iu kanë ofruar shumë pak mundësi trajnimi për SKK-të, dhe më së shumti në vitet e para të implementimit të tyre. Kryesisht, trajnimet më të shpeshta, të ofruara nga banka, Msc. Aurora Hoxha
67
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
lidhen me proçedurat e vlerësimit në miratimin ose jo të një kredie. Sipas tyre, edhe pse përdorin informacionin e pasqyrave financiare të SME-ve, në punën e tyre, ata nuk zotërojnë njohuri të mira në rregullat dhe parimet mbi të cilat hartohen ato. Por, nga ana tjetër, mungesën e njohurive, ata nuk e vlerësojnë si pengesë në punën e tyre. Sipas oficerit (O2) mungesa e njohurive për standardet kombëtare të kontabilitetit nuk konsiderohej fare e rëndësishme. Kjo pasi, të gjitha të dhënat e PF, mbarten në një program të veçantë që disponon banka, në të cilin bëhet konvertimi i tyre në formatin e standardeve ndëkombëtare të raportimit financiar. Më pas programi gjeneron treguesit e nevojshëm për të vlerësuar miratimin ose refuzimin e një kredie. Në përfundim të intervistave me oficerët e kredisë së dy bankave të nivelit të dytë, u vu re se problemet në lidhje me zbatimin e SKK-ve dhe besueshmërinë e informacionit financiar janë më të pranishme në PF të mikronjësive e njësive ekonomike të vogla dhe më pak të pranishme në PF të njësive ekonomike të mesme. Gjithashtu, u evidentua se oficerët e kredisë së intervistuar kanë probleme me njohuritë për standardet kombëtare të kontabilitetit, por nga ana tjetër nuk konsiderohen shqetësuese këto probleme në punën e tyre. 3.2. Rezultatet e pyetësorëve 3.2.1 Pyetësori drejtuar inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit Mështetur në intervistat e zhvilluara me inspektorët e kontrollit u hartua pyetëori, i cili analizohet në vazhdim të këtij punimi. Qëllimi kryesor i tij është sigurimi i informacionit mbi problemet e zbatimit të SKK-ve, besueshmërisë së informacionit të raporuar në PF të SME, sipas këndvështrimit të inspektorëve tatimor. Gjithashtu, përcaktimi i njohurive të inspektorëve të anketuar mbi paketën e plotë të SKK-ve, si dhe trajnimet e tyre në lidhje me këto njohuri. a. Karakteristikat kryesore të target grupit: Në aneksin B “Karakteristikat e target grupeve” paraqiten tabelat mbi informacionin e plotë për karakteristikat kryesore të target grupit. Nga përpunimi i të dhënave rezultoi se 53.3% e inspektorëve të anketuar janë femra dhe 47.6% janë meshkuj (tabela B.1). Pjesa më e madhe e inspektorëve të anketuar ose 35.6% e tyre i përkasin grupmoshës 41-50 vjeç dhe 26.7% grupmoshës 51-60 vjeç. Pra, vihet re se mbi 50% e të inspektorëve të anketuar nga drejtoritë tatimore janë mbi moshën mesatare 40 vjeç deri në 60 vjeç. Ndërkohë niveli më i ulët i të anketuarve 6.7% e tyre vihet re në grupmoshën 22-30 vjeç dhe mbi 60 vjeç (tabela B.2). Për sa i përket nivelit arsimor rezultoi se 20% e të anketuarve, jo vetëm kanë përfunduar arsimin e lartë por edhe ciklin e studimit “Master” (tabela B.4). Nga ana tjetër mbi 50% e tyre rezultuan me eksperience pune mbi 10 vjet, ndërkohe 15.6% e tyre kanë mbi 30 vite eksperiencë. Ndërsa, 31.1% e inspektorëve kanë deri në 10 vite eskperiencë pune (tabela B.5). Të gjithë të anketuarit, për vetë kërkesat e pozicionit të punës ku punojnë kanë profesion konabilist/financier. Këtë profesion e konfirmojnë 75.6% e inspektorëve të anketuar ndërsa 13.3% e tyre zotërojnë edhe titullin “Kontabël i Miratuar”. Kryesisht, të anketuarit janë me origjinë nga Tirana 42.2% e tyre, nga Fieri dhe Peshkopia 6.7 % e tyre. Msc. Aurora Hoxha
68
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
b. Analiza e të dhënave mbi problemet e zbatimit të SKK-ve dhe dobishmërisë së informacionit të raportuar në PF të SME-ve. Fillimisht, inspektorët e anketuar u pyetën nëse kanë kontrolluar pasqyra financiare të njësive ekonomike të vogla dhe të mesme, për të identifikuar nëse informacioni i marrë prej tyre i përgjigjet objektivit të këtij punimi. Rezultatet treguan se 97.8% e të anketuarve e pohuan këtë fakt, ndërsa vetëm 1 nga të anketuarit (2.2%) nuk është përgjigjur. Meqënëse numri i të anketuarve është i vogël, për më tepër i anketuari që nuk ka dhënë përgjigje është i punësuar tek DRT, e cila është përgjegjëse për kontrollin e PF të SME-ve, rezultatet e tij u morën në konsideratë. Të pyetur në lidhje me standardet që kanë gjetur të zbatuara në PF të SME-ve të kontrolluar prej tyre, inspektorët janë përgjigjur se pothuaj e gjitha paketa e SKK-ve zbatohet nga SMEtë. Ata kanë përjashtuar vetëm SKK13-të, e cila zbatohet nga ndërmarrje me aktivitet bujqësor/konçesionar, të cilat nuk janë kontrolluar prej inspektorëve të anketuar. Sipas të anketuarve, më së shumti janë gjetur të zbatuar SKK1 e SKK2 nga 82% e të anketuarve, SKK4 nga 77% e të anketuarve, duke vazhduar me SKK5,SKK8, SKK11 dhe SKK12. Kjo shpjegohet me faktin se këto standarde përmbajnë rregulla dhe parimet bazë, për zëra apo transaksione të hasura më shpesh në aktivitetin e njësive ekonomike. (psh: inventaret, aktivet afatgjata, veprimet me monedhë të huaj etj). Nga ana tjetër, standardet më pak të zbatuara në PF të SME-ve sipas inspektorëve janë SKK9 e pranuar nga 4.4% e të anketuarve, SKK10 dhe SKK14 e pranuar 8.9% e të anketuarve. Niveli i ulët i zbatimit të këtyre standardeve shpjegohet me faktin se këto standarde përcaktojnë: ndryshime në format juridike apo investime me tituj financiare, që nuk janë shumë të zakonshme në aktivitetin e SME-ve shqiptare. Gjithashtu, edhe SKK9-Kombinimet e bizneseve, SKK14 - Trajtimi kontabël i shoqërive të kontrolluara dhe pjesëmarrjeve, SKK10-Grandet, pranohen ndër standardet më pak të zbatuara, pasi SME-të mund ti sigurojnë shumë rrallë në aktivitetin e tyre (referohu figura 2)
Figura 2. Standardet e zbatura nga njësitë ekonomike sipas inspektorëve tatimor (autorja) Pra, inspektorët pranuan se SKK-të nuk zbatohen të gjitha nga SME-të. Por, duke u rikthyer tek SKK1, në të cilën paraqiten rregullat e përgjithshme të hartimit të PF disa prej tyre janë : Msc. Aurora Hoxha
69
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Zbatimi korrekt i SKK-ve: Mbështetur në SKK1, informacioni i raportuar në PF të hartuara sipas SKK-ve vlerësohet i besueshëm dhe i dobishëm nëse zbatohen me korrektësi të gjithë standardet kontabël në hartimin e PF. Për këtë çështje të anketuarit u pyetën për të dhënë opinionin e tyre. Rezultatet e paraqitura në figurën 3 mbështeten në përgjigjet e 38 ( 84.4%) inspektorëve të anketuar. Kjo, pasi 7(15.6%) prej tyre kanë refuzuar të japin opinionin e tyre. Pjesa më madhe e të anketuarve të përgjigjur pozitivisht ose 15 inspektorë (39.5%) janë të mendimit se përqindja e zbatimit të standardeve varion nga 40% deri në 60%. Ndërsa 7 inspektorë (18.4%) pranuan se standardet zbatohen 20-40%, por nga ana tjetër po kaq inspektorë (18.4% ) pranuan se standardet zbatohen në nivelin 60-80%. Ndërkohë 5 inspektorë (13.2%) janë të mendimit se SKK-të zbatohen plotësisht nga SME-të.
Figura 3.Përqindja e zbatimit të standardeve sipas inspektorëve tatimor (autorja) Pra vërehet se pjesa më e madhe e të anketuarve, janë të mendimit së SKK-të zbatohen pjesërisht nga SME-të. Moszbatimi i plotë i standardeve, nënkupton se implementimi i SKKve është shoqëruar me probleme. Këto probleme mbështeten edhe në përgjigjet e inspektorëve të kontrollit, të cilët kanë pranuar këtë fakt. (referohu figura 4).
Figura 4. Standarde të zbatuara me probleme gjatë kontrolleve të PF nga inspektorët (autorja) Ndër standardet që kanë patur më shumë probleme gjatë zbatimit të tyre, përmenden SKK1, SKK3, SKK5 dhe SKK6. Ndërsa pjesa tjetër e SKK-ve pranohet nga të anketuarit se është shoqëruar me më pak probleme gjatë zbatimit të tyre. Këto probleme shpjegohen me faktin e mungesës së njohurive në lidhje me (SKK3 dhe SKK6 ) dhe divergjencës tatimore (SKK5). Msc. Aurora Hoxha 70
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Ndryshe nga çfarë pritej, rezultatoi se edhe SKK1 përmendet nga të anketuarit si një ndër standardet e gjetura të zbatuara me probleme. Ky standard përcakton rregullat dhe parimet kryesore të SKK-ve. Moszbatimi i plotë i këtyre parimeve nga hartuesit mund të jetë një nga arsyet e vlerësimit të tij si standard i zbatuar me probleme në PF. Ndërsa, SKK13 nuk ka paraqitur probleme, pasi asnjë nga inspektorët e anketuar nuk ka gjetur të zbatuar në pasqyrat financiare të SME-ve këtë standard. Duke kërkuar më tej për problemet specifike, që inspektorët tatimorë mendojnë se kanë ndikuar në zbatimin e pjesshëm të standardeve, rezultoi se 11 probleme të tilla pranohen më të rëndësishme prej tyre (referohu figurës 5). Këto probleme u vlerësuan nëpërmjet shkallës Likert. Ashtu siç pranohet nga disa studiues vendas (Bollano.J 2010, Naço.M 2010, Dhamo S.2007, Jupe A & Fejzaj E 2010), edhe inspektorët përmendin ndër problemet më të rëndësishme: vështirësinë në kuptimin e terminologjisë/përmbajtjes së standardeve, madhësinë e njësive ekonomike, divergjencën ndërmjet legjislacionit tatimor dhe SKK-ve, etj. Por një tjetër problem i padiskutuar më parë, i pranuar i rëndësishëm nga të anketuarit, është përqendrimi i hartimit të PF në disa zyra kontabiliteti. Kjo mund të shpjegohet, me faktin se ato përballen me këtë fenomen gjatë punës së tyre në kontrollin e PF, duke e pranuar atë si problem shqetësues për shkak të ngurtësimit të njohurive mbi një grup profesionistësh. Nga ana tjetër, inspektorët tatimorë kanë pranuar edhe 5 probleme që ndikojnë në zbatimin e SKK-ve, por më pak të rëndësishme se të parat. Sipas perceptimit të inspektorëve, problemet me rëndësi më të vogël në zbatimin e SKK-ve mund ti analizojnë sipas 3 këndvështrimeve të ndryshme: Së pari probleme të krijuara jashtë aktivitetit të njësisë ekonomike. Në këtë grup përfshihen problemet që lidhen me mungesën e literaturës dhe periudhën e shkurtër të zbatimit të SKK-ve në Shqipëri. Janë vlerësuar më pak të rëndësishme, pasi këto probleme mund të shmangen lehtësisht, nëse dëshira dhe impenjimi i hartuesve do të ishte maksimal në këtë drejtim. Së dyti, probleme lidhur me dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF të hartuar sipas SKK –ve për përdorues të tjerë, si drejtuesit dhe institucionet bankare. Duke qenë se nevojat e këtyre pëdoruesve nuk përfshihen në interesat e inspektorëve, është i pranueshëm një vlerësim i ulët në këtë drejtim. Për më tepër inspektorët tatimorë kanë vështirësi në vlerësimin real të dobishmërisë së PF sipas SKK, për drejtuesit dhe bankat. Kjo mbështetet edhe në studimin e KKK 2014, si dhe rezultatet në vijim të këtij kapitulli, ku theksohet se drejtuesit dhe bankat vlerësojnë të dobishëm informacionin e siguruar në forma të tjera të raportimit financiar. Së treti, mospenalizimi i njësive ekonomike në raste të moszbatimit të standardeve, pranohet pak e rëndësishme, pasi mund të pranojmë se vlerësohet një pyetje nga njëra anë shumë e ndjeshme për inspektorët, por nga ana tjetër shërben për vlerësuar në mënyrë indirekte performancën e tyre. Në këtë këndvështrim, ëshë i qartë vlerësimi i tyre. Të pyetur në shifra konkrete në këtë aspekt, ka rezultuar se 26 të anketuar kanë pohuar se nuk kanë penalizuar njësitë ekonomike për moszbatimin e SKK-ve, ndërsa 19 kanë pranuar se 1 deri në 40% të gjobave të vëna kanë qenë për moszbatimin e SKK-ve. Msc. Aurora Hoxha 71
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre për SME-të
Figura 5. Problemet që ndikojnë në zbatimin e SKK dhe vlerësimi i rëndësisë nga inspektorët e kontrollit dhe vlerësimit (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
72
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Besueshmëria dhe dobishmëria e informacionit: Një tjetër moment i rëndësishëm në përpunimin e të dhënave të pyetësorit lidhet me përcaktimin nëse informacioni i raportuar në PF sipas SKK-ve vlerësohet i besueshëm dhe i dobishëm nga përdoruesit kryesorë të tij (inspektorët tatimorë). Mbështetur në parimet bazë të pasqyrave financiare të trajtuara gjerësisht në SKK1, por dhe përgjigjet e të anketuarve analizohet nëse vlerësohet ose jo i besueshëm ky informacion. Një nga parimet e trajtuara në lidhje me vlerësimin e informacionit të besueshëm është: a)Plotësia dhe paraqitja me besnikëri: Sipas SKK1 “Pasqyrat financiare duhet të japin të gjithë informacionin e nevojshëm për të paraqitur një pamje të vërtetë e të drejtë të pozicionit financiar, performancës financiare dhe flukseve të parasë të njësisë ekonomike raportuese”. Në këtë aspekt, u kërkua opinioni i inspektorëve mbi besnikërinë dhe plotësinë e transaksioneve dhe ngjarjeve që raportohet në PF të njësive ekonomike të kontrolluara prej tyre. Për të mundësuar këtë qëllim, u mbështetëm në faktin se shumica e ekspertëve të fushës së kontabilitetit, shprehin mendimin se zërat më të zakonshëm, që nuk raportohen plotësisht apo saktësisht në një aktivitet biznesi, janë të ardhurat nga shitjet (nuk deklarohen të gjitha) ose çmimet (aplikohen çmime të ndryshme nga ato të raportuara në faturat tatimore). Në këtë mënyrë u hartuan dy pyetje të cilat kërkuan opinionin e inspektorëve në lidhje me këto dy probleme. Rezulatet treguan se 73% e inspektorëve pranuan se nga 1% deri në 30% të njësive ekonomike të kontrollara prej tyre kanë evidentuar shitje të pashoqëruar me faturë tatimore (kanë fshehur të ardhurat). Ndërsa, 5% e tyre pranuan se 30-50% e PF të njësive ekonomike të kontrolluara prej tyre kanë rezultuar se nuk kanë deklaruar të plotë të ardhurat e realizuara në të vërtetë. Nga ana tjetër, vetëm 20% e inspektorëve pranojnë se në asnjë njësi ekonomike të kontrolluar prej tyre nuk kanë evidentuar fshehje të të ardhurave. Pra vihet re një diferencë e madhe (80% pranojnë/20% e kundërshtojnë), ndërmjet të anketuarve që pranojnë së njësitë ekonomike raportojnë të ardhura të ndryshme nga të ardhurat e realizuara në të vërtetë gjatë aktivitetit të tyre (referohu figura 6).
Figura 6. Përqindja e bizneseve që nuk deklarojnë plotësisht të ardhurat (autorja) Ndërsa rezultatet lidhur me aplikimin e çmimeve të ndryshme nga ato që faturohen prej tyre, treguan se mbi 70% e të anketuarve e kanë hasur këtë problem. Kjo pasi, 62% e të anketuarve kanë pranuar se deri në 30% të njësive ekonomike të kontrolluara prej tyre raportojnë çmime të ndryshme në faturat tatimore kundrejt çmimeve reale që aplikojnë për klientët. Gjithashtu
Msc. Aurora Hoxha
73
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 8% e të anketuarve pranojnë se janë përballur me këtë problem deri në 50% të njësive të kontrolluara prej tyre. Nga ana tjetër 27% e të anketuarve pranojnë se nuk kanë evidentuar gjatë punës së tyre, njësi ekonomike që apikojnë çmime të ndryshme nga ato që faturojnë. (referohu figura 7)
Figura 7.Përqindja e bizneseve që aplikojne çmime të ndryshme nga faturat tatimore (autorja) Në lidhje me këto probleme, rezultatet treguan se ato pranohen si nga inspektorët e DTM-së ashtu dhe inspektorët e DRT, por pak më të theksuara nga të fundit. Një pyetje tjetër drejtuar inspektorëve, për të vlerësuar besnikërinë e informacionit të raportuar në PF, është përqindja e realitetit të gjendjes financiare të vërejtur gjatë punës së tyre në këto PF. Përgjigjet e tyre konfirmuan se shifrat e raportura ne PF pasqyrojnë aktivitetin real të njësive ekonomike ne nivelin 70% deri në 90%. Këto rezultate u pranuan nga 26 inspektorë ose 58% e të anketuarve. Ndërsa 9 inspektorë ose 20% e tyre pranojnë se vlerat në PF raportojnë 50-70% të situatës së vërtetë financiare të njësisë ekonomike. Këto dy nivele pranohen si nga inspektorët e DTM ashtu edhe të DRT. Gjithashtu 3 inspektorë të DRT ose 7% e tyre thellojnë me tepër raportin ndërmjet shifrave reale të aktivitetit dhe shifrave të raportura në PF deri në nivelin 30-50%. I rëndësishëm është fakti se vetëm 4% e të anketuarve ose dy prej tyre, saktësisht në raporte të barabarta ndërmjet dy institucioneve tatimore, pranojnë se vlerat në PF pasqyrojnë aktivitetin real të njësisë ekonomike në nivelin 100%. Pra, rezultatet treguan se, mbi 95% e të anketuarve (43 inspektorë), pranuan se shifrat e raportuara në PF janë të ndryshme, krahasuar me shifrat reale të akvitivitetit të njësisë ekonomike. Pra SME nuk raportojnë me besnikëri të gjithë informacionin mbi gjendjen e vërtetë financiare në PF sipas SKK-ve (referohu figura 8).
Figura 8. Realiteti i vlerave të raportuara në PF sipas SKK-ve (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
74
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME b)Ndikimi: Gjithashtu sipas SKK1 “që të jetë i besueshëm informacioni i paraqitur në pasqyrat financiare, duhet të jetë i paanshëm, që do të thotë i painfluencuar , nga mënyra se si informacioni zgjidhet ose paraqitet, me qëllimin për të arritur një rezultat të paracaktuar” Për të arritur në një konkluzion më të plotë mbi besueshmërinë e informacionit të raportuar në PF të SME, inspektorët u pyetën nëse kanë vërejtur ose jo shkeljen e këtij parimi të SKK1. Fillimisht, inspektorët u pyetën nëse kanë evidentuar raste (njësi ekonomike) që drejtuesit/pronarët ndikojnë në informacionin e raportuar në PF. Rezultatet treguan se 19 inspektorë (42.2% e të anketuarve) pranuan se kanë hasur gjatë punës së tyre raste të tilla. Ndërsa, 13 inspektorë (28.9% e të anketuarve) nuk pranuan një problem të tillë. Nga ana tjetër, 13 inspektorë u shprehën se nuk kanë dijeni në lidhje me këtë problem. Pra vihet re se një numër relativisht i lartë i të anketuarve që nuk ka informacion. Me tej, 19 inspektorët e përgjigjur pozitivisht, u pyetën për përcaktimin e rasteve konkrete. Sipas 15 inspektorëve (78.9%) që pranuan se kanë evidentuar raste të ndikimit të drejtuesve/ pronarëve në rezultatin vjetor, u pranua se ky ndikim është hasur deri në 30% të njësive ekonomike të kontrolluara prej tyre në 5 vitet e fundit. Nga ana tjetër 2 prej tyre (10.5%) kanë pranuar se kanë evidentuar këtë problem deri në 70% të njësive ekonomike. Ndërsa vetëm 1 inspektor (5.3%) pranon se ky problem ka qenë evident në të gjithë njësitë ekonomike gjatë 5 viteve të fundit.(figura 9)
Figura 9. Ndikimi i pronarëve/drejtuesve në ndryshimin e informacionit financiar të PF (autorja) Në përfundim të analizës mbi besueshmërinë e pasqyrave financiare u vu re se shumica e të anketuarve pranojnë së njësitë ekonomike raportojnë më pak të ardhura se niveli i realizuar në të vërtetë. Gjithashtu, aplikojnë çmime shitje të ndryshme nga ato që regjistrojnë në faturat tatimore, raportojnë gjendjen e tyre në pasqyrat financiare në nivelet 70-90% dhe në shumë raste këto shifra janë të influencuara nga drejtuesit/ pronarët e njësisë ekonmike. Pra u vu re se, informacioni i PF të SME shqiptare është pjesërisht real dhe i besueshëm mbështetur në përgjigjet e isnpektorëve tatimorë të anketuar duke mbështetur hipotezën e parë të këtij studimi. c. Analiza e të dhënave mbi njohuritë e inspektorëve tatimor për SKK-të
Msc. Aurora Hoxha
75
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Një çështje tjetër, e cila trajtohet në vazhdim të këtij kapitulli, ka të bëjë me investigimin e njohurive të inspektorëve tatimor mbi paketën e SKK-ve. Pra, u kontrollua nëse përdoruesit e informacionit të PF të hartuara sipas SKK-ve kanë njohuri të plota për të interpretuar dhe përdorur informacionin e PF. Për këtë qëllim të anketuarve iu drejtuan 3 pyetje në lidhje me disa koncepte dhe rregulla të përcaktuara në standarde. Nëse përgjigjet e sakta rezultonin në 2 ose 3 pyetjet e drejtuara, uë pranua se inspektorët kanë njohuri në lidhje me SKK-të. Në të kundërt u pranua se inspektorët kanë njohuri të pjesshme për standardet. Rregullat apo konceptet e pyetura u formuluan duke u mbështetur në punën e përditshme të inspektorëve ( referohu tabelës 21).
Pyetja 1: Në cilin moment duhet të llogarisë subjekti amortizimin për një aktiv material të bërë hyrje sipas standardeve kombëtare të kontabilitetit?
Alternativat 1. Sapo të jetë i gatshëm për t’u përdorur, pra sapo është vënë në funksion 2. Nga dita e parë e muajit që pason
Frekuenca 14
Përqindja 24.4
16
40.0
3. Nga dita e parë që është regjistruar në kontabilitet - referuar datës së faturës tatimore. 4. Nuk e di
13
28.9
2 45
6.7 100.0
Frekuenca 28
Përqindja 60.0
2. Marrëveshje qiraje ku aktivi është nën kontrollin e qirramarësit.
5
11.1
3. Qirramarrësi merr përsipër pjesën më të madhe të përfitimeve ekonomike dhe rreziqeve të lidhur me aktivin 4. Nuk e di
6
13.3
6
15.6
45
100.0
Totali Pyetja 2: Me kontroll efektiv të një aktivi në dijeninë tuaj nënkuptoni:
Aletrnativat 1. Pronësi ligjore
Totali Pyetja 3: Sipas standardeve kombëtare të kontabilitetit kompesimi i aktiveve me pasivet në subjekte:
Aletrnativat 1. Lejohet të kryhet
Frekuenca
2. Lejohet të kryhet vetëm nëse njësia ekonomike raportuese ka të drejtë ligjore t’i kompensojë aktivet dhe pasivet 3. Lejohet të kryhet nëse njësia ka të drejtë ligjore t’i kompesojë si dhe ekziston mundësia e përdorimit të të drejtës 4. Nuk lejohet të kryhet 5. Nuk e di
Totali
8
Përqindja 17.8
10
15.6
7
15.6
18
44.4
2
6.7
45
100.0
35
Tabela 21 . Rezultate të pyetjeve për kontrollin e njohurive:( autorja) Rezultatet treguan se 19 inspektorë ose 42% e të anketuarve nuk i janë përgjigjur saktë asnjë pyetjeje, ndërsa 13 inspektorë ose 28.89% i janë përgjigjur saktë vetëm një pyetjeje kryesisht pyetjes së parë. Përgjigje të gabuara vihen re më së shumti në pyetjet 2 dhe 3. Përgjigjet e 35
Përgjigjet e shënuara me bold janë përgjigje plotësisht të sakta
Msc. Aurora Hoxha
76
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME gabuara në pyetjen 2, shpjegohen me mungesën e njohurive në terminologji, por edhe në interpretimin kontabël të konceptit “kontroll efektiv”. Edhe pse kontratat e qiradhënies janë të pranishme në aktivitetin e njësive ekonomike shqiptare. Ndërsa përgjigjet e gabuara në pyetjen e tretë, shpjegohen me faktin që shpesh herë inspektorët nuk i njohin këto të drejta ligjore njësive ekonomike edhe pse në aktivitetet ndërtuese janë përballur me një fakt të tillë (mbështetur edhe në intervistat e zhvilluara). Pra, edhe pse kompesimi i zërave të aktivit dhe pasivit është i lejuar në standardet e kontabilitetit, gati gjysma e inspektorëve (44.4%) nuk kanë njohuri për këtë. Nga ana tjetër 2 prej tyre janë se nuk kanë njohuri nëse lejohet apo jo kompesimi, edhe pse puna e tyre mund ti përballë me një situatë të tillë. Gjithashtu, janë përgjigjur pozitivisht, por jo plotësisht saktë të gjitha pyetjeve 11 inspektorë ose 24.4% e tyre. Janë njohur si përgjigje jo plotësisht të sakta pasi në pyetjen 2 është zgjedhur nga të anketuarit vetëm një alternativë, ndërkohë që duheshin dy alternativa, edhe pse iu është sqaruar në pyetje një gjë e tillë. Ndërsa në pyetjen e tretë përgjigja plotësisht e saktë është alternativa e tretë, ndërkohë është pranuar si pjesërisht e saktë në përgjigjet e të anketuarve edhe alternativa e dytë. Janë përgjigjur saktë të tre pyetjeve vetëm 2 inspektorë (4.4%) e tyre, një shifër relativisht e vogël krahasuar me totalin e të anketuarve. (referohu figura 10)
Figura 10.Përgjigjet e inspektorëve tatimor në pyetjet e drejtuara për kontrollin e njohurive (autorja) Nga analiza e mësipërme vihet re se ka mungesë në njohuritë për standardet kombëtare të kontabilitetit edhe për çështje të hasura gjatë punës së tyre. Kjo pasi, gati 70% e inspektorëve të anketuar kanë dhënë përgjigje të gabuara në 2 ose 3 pyetjet për kontrollin e njohurive. Ndërsa, 30% e tyre janë përgjigjur saktë 2 ose 3 pyetjeve. Pra, u konstatua se pjesa më e madhe e inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit të anketuar njohin pjesërisht standardet kombëtare të kontabilitetit, duke mbeshtetur hipotezën e dytë në këtë studim. Për të gjetur përgjigje, mbi problemet e shfaqura nga inspektorët mbi njohuritë për SKK-të, u
mbështetëm në rezultatet e pjesës së fundit të pyetësorit. Fillimisht, inspektorëve iu kërkua të identifikojnë standardet që kanë patur vështirësi në kuptimin e terminologjisë dhe pëmbajtjes. Më pas standardet që kanë krijuar probleme (kanë hasur vështirësi) në punën e tyre gjatë kontrollit të pasqyrave financiare. Rezultatet (referohu figura 11) treguan se jane evidente këto vështirësi pothuaj në të gjithë paketën e plotë të SKK-ve. Të anketuarit kanë përjashtuar vetëm 2 nga 15 standardet e paketës së plotë.
Msc. Aurora Hoxha
77
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Konkretisht, kanë përjashtuar SKK2 36 , pasi vështirësitë me këtë standard kanë qenë të pranishme në vitet e para të implementimit të tyre, ndërsa vitet e fundit ato pothuaj nuk evidentohen më. Është përjashtuar edhe SKK837, pasi koncepte dhe rregulla me këtë standard përgjithësisht njihen herët në studimet universitare dhe janë të prekshme në çdo njësi ekonomike nga inspektorët tatimor. Gjithashtu janë përjashtuar nga standardet që kanë patur vështirësi gjatë kontrollit SKK12 dhe SKK13. Nga grafiku vërehet se vështirësitë në lidhje me terminologjinë dhe përmbajtjen e SKK-ve, shfaqen më të mëdha në SKK3, SKK6, SKK9 dhe SKK14. Kjo ndodh pasi këto standarde jo vetëm gjenden pak të zbatuara, por njëkohësisht përfaqësojnë standarde që sjellin terminologji relativisht të re në fushën e kontabilitetit. Këto standarde janë trajtuar pak ose aspak në planin e përgjithshëm kontabël si p.sh instrumentat financiar, pasive dhe aktive të kushtëzuara etj. Nga ana tjetër, vihet re se standardet që inspektorët kanë patur vështirësi gjatë punës së tyre janë të njëjtë me standardet e trajtuara më lart. Njëkohësisht, vihet re se në SKK1, SKK5, SKK7 dhe SKK11 janë hasur më shumë vështirësi gjatë punës, sesa në kuptimin e terminologjisë së tyre, të cilat shpjegohen me problemet e divergjencës tatimore me SKK-të
Figura 11. Vështirësitë e hasura nga inspektorët mbi paketën e SKK-ve (autorja) Këto probleme në lidhje me vështirësitë e shfaqura nga të anketuarit mbështeten edhe nga mungesa e trajnimeve të ofruara nga institucioni ku janë të punësuar. Shumica e të anketuarve pranuan se gjatë viteve 2008-2013 janë trajnuar shumë pak në lidhje me standardet kombëtare të kontabilitetit (referohu figura 12). Këtë fakt e pranuan 24 inspektorë ose 53.3% e të anketuarve dhe 9 inspektorë ose 20% e tyre konfirmuan se janë trajnuar “shumë rrallë” ose “rrallë”. Pra, mbi 70% e të anketuarve deklarojnë se janë trajnuar shumë pak në lidhje me paketën e plotë të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Ndërsa, vetëm 2 inspektorë ose 4.4% e të anketuarve pranuan se janë trajnuar shumë shpesh për SKK-të. Nga ana tjetër, 20 inspektorë ( 44.4% ) thanë se trajnimi është ofruar nga institucioni ku janë të punësuar. Ndërsa 31.1% e tyre pranojnë se kanë investuar personalisht në trajnimet për njohjen e SKK-ve. Por, gjithashtu rezultatet treguan se disa inspektorë kanë shfrytëzuar të dy këto mundësi, duke u trajnuar individualisht por dhe nga institucioni 36
Ky standard përshkruan kërkesa të përgjithshme, në lidhje me paraqitjen e pasqyrave financiare parësore, si dhe natyrën e informacionit që duhet të jepet në shënimet shpjeguese të tyre, pra kryesisht përcakton formatin e raportimit. 37 Përshkruan trajtimin kontabël, paraqitjen në pasqyrat financiare dhe shënimet shpjeguese, të ardhurat nga shitja e mallrave, shërbimeve, kontratat e ndërtimit, etj
Msc. Aurora Hoxha
78
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 12. Shpeshtësia e trjanimit të inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit (autorja) Të pyetur në lidhje me kohëzgjatjen e trajnimit shumica e inspektorëve 37 prej tyre (82.2%) pohuan se janë trajnuar përgjatë një jave. Ndërsa 5 inspektorë konfirmuan se janë trajnuar më shumë se një javë. Për më tepër shumica e tyre (78.4%) u shprehën se koha e trajnimit ka qenë e pamjaftueshme për të siguruar njohuritë e nevojshme për standardet kombëtare të kontabilitetit. Ndërsa, 10.8% e tyre u shprehën se gjatë trajnimit një javor kanë marrë njohuri në nivel mestar dhe në nivel të mjaftueshëm për punën e tyre. Në tjetër rezultat i konstatur në lidhje me trajnimet, konsiston se, materialet e përdorura janë fokusuar kryesisht në trajnimin e çështjeve teorike dhe më pak në çështje praktike, me të cilën inspektorët përballen çdo ditë në punën e tyre. (referohu figura 13). Rezultatet treguan se 79.1% e të anketuarve nga 43 të anketuar të përgjigjur pozitivisht, pranuan se gjatë seancave të trajnimit janë trajnuar më shumë në çështje teorike.
Figura 13. Çështjet e trajnuara gjatë seancave të trajnimit (autorja) Ndërsa 4.7% pohojnë se janë trajtuar më shumë në çështje praktike dhe pjesa tjetër 16.3% pranon një kombinim të mirë ndërmjet të dy çështjeve. Këto rezultate konfirmojnë vlerësimin negativ që pjesa më e madhe e inspektorëve (67.4% e tyre) ka shprehur mbi dobishmërinë e trajnimeve. Ato identifikojnë dy probleme të rëndësishme gjatë seancave të trajnimeve : pamjaftueshmërinë e periudhës së trajnimit dhe dobishmërinë e ulët të materialeve në zgjidhjen e problemeve gjatë punës së tyre. Kjo konfirmohet edhe në figurën 13, ku vërehet se materialet e shoqatave të trajnimit renditen të fundit për zgjidhjen e problemeve gjatë punës së tyre. Nga ana tjetër, rezultatet treguan se inspektorët janë të prirur më tepër të shfrytëzojnë njohjet e tyre personale ose të komunikojnë me kolegët, sesa të shfletojnë materialet për SKK-të (referohu figura 14). Ndërsa, në përdorimin e faqeve zyrtare të internetit konfirmohet rëndësia e punës së tyre duke përdorur më shumë faqe zyrtare të tatimeve ose udhëzime tatimore, ku nuk trajtohen SKK-të.
Msc. Aurora Hoxha
79
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 14.Materialet e përdorura për problemet e hasura për SKK-të nga inspektorët tatimor (autorja) c) Testimi i marrëdhënieve ndërmjet testit (Pearson Chi Square χ² ) Së fundi u kontrollua nëse egziston ndonjë lidhje ndërmjet njohurive të inpektorëve për standardet kombëtare të kontabilitetit dhe punësimit të tyre në dy drejtori të ndryshme tatimore. Ndarja e këtyre drejtorive bëhet mbështetur mbi madhësinë e njësive ekonomike që ato kanë nën përgjegjësinë e tyre për kontrollin dhe raportimin e informacionit financiar në mbledhjen e detyrimeve tatimore. Meqënëse shumica e specialistëve të fushës së kontabilitetit shprehin opinion se inspektorët e DTM-së kanë më shumë njohuri në standardet kombëtarë të kontabilitetit krahasuar me inspektorët e punësuar në DRT, u mendua të kontrollohej nëse është i vërtetë edhe për inspektorët e anketuar. Për kontrollin e tyre u përdor testi Chi-Square për pavarësinë. Fillimisht, u kontrollua në lidhje me plotësimin ose jo të supozimit nëse frekuenca minimale për qelizë e “minimum expected cell frequency” është 5 ose më e madhe dhe rëndësia Asymp. Sig. (2-sided), e cila pranohet për një nivel rëndësie “p” më e vogël se 0.05. Rezultatet treguan se plotësohet supozimi mbi frekuencën minimale për qelizë me një nivel rëndësie Asymp. Sig. (2-sided) p = 0.033. Në këtë mënyrë hidhet poshtë hipoteza nul e cila nuk pranon se ka një lidhje ndërmjet nivelit të njohurive dhe punësimit të inspektorëve në dy drejtori të ndryshme tatimore. Pra në fakt ka një marrëdhënie ndërmjet tyre.Vlera e koefiçientit “phi” në analizën e të dhënave të përpunuara në studim rezultoi 0.37, e cila konsiderohet me një efekt mesatar. Pra njohuritë dhe punësimi në dy drejtoritë tatimore janë të korreluara në nivel mesatar nëse i referohemi kritereve të Cohen (1988)38. Nga ana tjetër, për të vërejtur sa përqind e inspektorëve të punësuar në dy drejtoritë tatimore kanë njohuri të mira apo të pjesshme për paketën e SKK-ve, u mbështetëm tek rezultatet e tabelës së krostabulimit si më poshtë:
38
phi= 0,10 evidenton efekt të vogël (variabla pak të korreluara), phi=0,30 evidenton efekt të mesëm (variabla mesatarisht të korreluara) dhe phi= 0,50 evidenton efekt të madh (variabla fortësisht të korreluara)
Msc. Aurora Hoxha
80
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Tipi Tatimore DTM Njohurit
Jo
Po
Total
Count % within Njohurite % within Tipi % of Total Count % within Njohuritë % within Tipi % of Total Count % within Njohurite % within Tipi % of Total
Total Tatimoret DRT
8 25.8% 47.1% 17.8% 9 64.3% 52.9% 20.0% 17 37.8% 100.0% 37.8%
23 74.2% 82.1% 51.1% 5 35.7% 17.9% 11.1% 28 62.2% 100.0% 62.2%
31 100.0% 68.9% 68.9% 14 100.0% 31.1% 31.1% 45 100.0% 100.0% 100.0%
Tabela 22. Tabela e krostabulimit Njohuritë * Tipi :( autorja ) Rezultatet treguan se 25.8% e inspektorëve që rezultuan se kanë njohuri të pjesshme për SKK-të janë të punësuar në DTM dhe 74.2% e inspektorëve në DRT. Ndërsa 64.3% e inspektorëve që rezultuan se kanë njohuri të mira për SKK-të janë të punësuar në DTM dhe 35.7% e tyre në DRT. Në përfundim të kësaj analize u vu re se: egziston nje lidhje e rëndësishme në nivel mesatar ndërmjet njohurive të inspektorëve për standardet kombëtare të kontabilitetit dhe punësimit të tyre në drejtori të ndryshme tatimore ( χ²(1,n=45) =4.54 p=0.033, phi=-0.37). E njëjta analizë u krye për të testuar nëse egziston ndonjë lidhje ndërmjet njohurive për standardet kombëtare të kontabilitetit dhe gjinisë së inspektorëve të anketuar. Rezultatet nuk dolën të rëndësishme pasi χ²(1,n=45) =0.000 p=1, phi=-0.045).), pra nuk egziston një lidhje ndërmjet njohurive të inpektorëve për SKK-të dhe gjinisë duke pranuar kështu hipotezën nul. 1.2.2 Pyetësoret drejtuar oficerëve të kredisë Përdorues të tjerë të rëndësishëm të informacionit të pasqyrave financiare të SME janë institucionet bankare, konkretisht bankat e nivelit të dytë. Oficerët e kredisë përfaqësojnë stafin e punësuar në sistemin bankar, që përdor më së shumti informacionin financiar për dhënien e huave bankare për këto njësi ekonomike. Në vazhdim të këtij kapitulli paraqiten fillimisht karakteristikat kryesore të oficerëve të kredisë së anketuar, dhe më pas rezultatet e tyre në lidhje me besueshmërinë dhe dobishmërinë e PF sipas SKK-ve për miratimin e një kredie. a)Karakeristikat e target grupit Të anketuarit e pyetur në sektorin bankar, oficerët e kredisë rezultuan të jenë 45% femra dhe 55 % meshkuj. Kryesisht në këtë sektor vihet re punësimi i një stafi relativisht të ri në moshë, pasi mbi 60% e të anketuarve i përkisnin grupmoshës 24-30 vjeç dhe 40% grupmoshës 30-35 vjeç. Përpunimin i të dhënave evidentoi se vetëm 35% e të anketuarve kishin profesionin kontabilist ose financier, ndërsa pjesa tjetër 65% e tyre nuk kishin këtë profesion. Meqënëse pjesa më e madhe e të anketuarve ishin të rinj, shumica e tyre 75%, përveç arsimit të lartë
Msc. Aurora Hoxha
81
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME kishin kryer edhe nivelin e studimit “Master”. Mosha relativisht e re evidentoi një nivel të ulët eksperience në profesion, pasi 45% e të anketuarve u vu re se kishin deri në 3 vite eksperiencë, 35% deri 6 vite dhe vetëm 5% e tyre deri ne 10 vite eksperiencë në profesion. Pjesa më e madhe e oficerëve të kredisë 45% vinin nga Tirana dhe më pak nga rrethet Berat, Fier, Shkodër. b)Analiza e të dhënave mbi problemet e zbatimit të SKK-ve dhe njohuritë e të anketuarve për to. Fillimisht, të anketuarit u pyetën sa përqind të kredive të dhëna kanë qenë për SME-të. Në këtë mënyrë mund të konfirmojmë se oficerët e kredisë janë përdorues së informacionit të raportuar në pasqyrat financiare të SME-ve. Rezultatet treguan se të gjithë oficerët e kredisë kanë dhënë kredi për SME-të, por numri i tyre ka qenë i ndryshëm. Psh.vetëm një oficer kredie ka pranuar se 10% e njësive që i ka miratuar kredi kanë qenë SME. Ndërsa, gati gjysma e oficerëve të anketuar kanë pohuar se të gjithë kreditë e dhëna kanë qenë për SMEtë. Më tej analiza u krye mbi përcaktimin e rëndësisë së pasyrave financiare në miratimin e një kredie. Gjithashtu, u mor opinioni i oficerëve mbi besueshmërinë dhe dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF të hartuara sipas SKK-ve. Së fundi u kontrollua mbi njohuritë dhe trajnimet e tyre për standardet kombëtare të kontabilitetit. Të pyetur në lidhje me pasqyrat financiare që kanë gjetur të hartuara nga njësitë ekonomike gjatë punës së tyre, 65% e të anketuarve pranojnë se njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme hartojnë një format të thjeshtuar për nevojat e brendshme ( konfidenciale) dhe një format sipas SKK-ve dhe legjislacionit tatimor (zyrtar). Ndërsa 10% e tyre janë shprehur se njësitë ekonomike ndërtojnë dy pasqyra financiare një sipas SKK-ve, të cilën e përdorin për raportim të brendshëm dhe një pasqyre financiare sipas SKK-ve e modifikuar për qëllime tatimore. Por nga ana tjetër, 20% prej tyre shprehen se njësitë ekonomike hartojnë deri në 3 formate të PF sipas kërkesave të përdoruesve, një për raportim të brendshëm (llogaritë e drejtimit), një për raportim tatimor (llgaritë për qëllime tatimore dhe një për kërkesat e bankës (llogaritë për qëllime bankare). Rezulatet e mësipërme mbështesin edhe rezultatet e studimit të KKK 2014 sipas së cilëve, raportimi financiar për njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme raportohet kryesisht sipas kërkesave të përdorueve duke anashkaluar shpesh herë edhe zbatimin e SKK-ve. (referohu figura 15)
Figura 15. Pasqyrat financiare të hartuara nga SME-të sipas oficerëve të kredisë (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
82
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Më pas oficerëve të kredisë iu kërkua të vlerësonin rëndësinë në 5 nivele (pikë) të këtyre pasqyrave në miratimin e një kredie.
Figura 16. Rëndësia e përdorimit të PF në miratimin e një kredie (autorja) Përgjigjet e tyre treguan se formati i thjeshtuar i raportimit (llogaritë e drejtimit), është formati më i përdorur, më pas pasqyrat sipas SKK-ve për raportim të brendshëm (konfidenciale) dhe së fundi pasqyrat e hartuara sipas SKK-ve, por të modifikuara për qëllime tatimore (zyrtare). Pra pasqyrat financiare konfidenciale të hartuara ose jo sipas SKK-ve konsiderohen më të rëndësishme në miratimin e një kredie. Kjo shpjegohet me faktin që ky informacion përdoret për raportim të brendshëm dhe në shumicën e rasteve konsiderohet më i besueshëm për oficerët e kredisë. Megjithatë duhet theksuar se përdorimi i pasqyrave financiare në miratimin e një kredie varet shumë edhe nga politikat e bankave. Kohët e fundit këto politika po ndryshojnë drejt rritjes së rëndësisë së PF zyrtare në miratimin e një kredie. Këto ndryshime kanë ardhur edhe si rezultat i krizës financiare që pësoi sektori bankar, për shkak të manipulimit të informacionit në PF konfidenciale të përdorura në miratimin e huave bankare. Ndersa, të pyetur në lidhje me identifikimin nëse parime të rëndësishme të SKK1 zbatohen në hartimin e PF, oficerët e kredisë u përgjigjën: Plotësia e informacionit dhe besnikëria: Besueshmëria e informacionit të pasqyrave financiare të hartuara sipas SKK-ve (zyrtare) konfirmohet e ulët nga oficerët e kredisë. Kjo mbështet, në përgjigjet e tyre mbi përqindjen e të ardhurave (xhiros) që deklarojnë SME-të në PF sipas SKK-ve. (referohu figura 17)
Figura 17.Përqindja e të ardhurave të raportuara në PF të SME-ve (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
83
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Sipas 9 oficerëve të kredisë (45%) e tyre, informacioni i raportuar në PF të njësisë ekonomike paraqet 50% deri 70% të të ardhurave (xhiros) që këto njësi ekonomike realizojnë në të vërtetë. Gjithashtu, rezultatet treguan se asnjë prej oficerëve të kredisë nuk ka pranuar se informacioni në PF të SME raporton 100% të ardhurat ( xhiron) që ato realizojnë. Për më tepër të pyetur mbi realitetin e vlerave te raportuar në PF të SME-ve (zërat aktiv, pasiv, të ardhura dhe shpenzime), shumica prej tyre (70% e oficerëve të kredisë) mendojnë se SME raportojnë mesatarisht 50% të gjendjes së vërtetë financiare. Ndërsa 20% e tyre ose 4 oficerë kredie shprehen se vlerat në PF raportojnë deri 90% të gjendjes së vërtetë financiare të njësisë ekonomike. Por,vihet re se asnjeri prej oficerëve të kredisë së anketuar nuk pranon se vlerat e raportuara shprehin 100% gjendjen financiare të njësisë ekonomike ( referohu figura 18).
Figura 18. Përqindja e vlerave reale të raportuara në PF të SME (autorja) Ndikimi: Të pyetur nëse kanë evidentuar raste kur rezultati ushtrimor i raportuar në PF të SME-ve ka qenë i ndikuar nga pronarët/drejtuesit e njësisë ekonomike, rezultatet treguan se shumica e oficerëve e pranojne këtë fakt. Kjo pasi, 17 oficerë kredie kanë pranuar se janë përballur me raste të tilla, ndërsa 1 prej tyre pohon se nuk ka evidentuar asnjë rast të tillë. Nga ana tjetër, oficerët e kredisë që janë shprehur pozitivisht, e pranojnë këtë fenomen në nivele të ndryshme rastesh. Kështu psh, 6 prej të anketuarve (30%) e pranuan këtë ndikim deri në 30% të njësive ekonomike, 4 prej tyre (20%) e tyre e pranuan deri në 90% të rasteve dhe 3 oficerë (15%) pranuan se e kanë evidentuar këtë ndikim në 100% të rasteve. Pra, rezultatet treguan se rezultati ushtrimor ndikohet nga drejtuesit apo pronarët e njësisë ekonomike.
Figura 19. Ndikimi i pronarëve/drejtuesve në PF sipas oficerëve të kredisë (autorja) Pas analizës së mësipërme u vu re se informacioni i raportuar në PF sipas SKK-ve është pjesërisht real dhe i besueshëm për to, pasi raporton informacion të pjesshëm dhe të influencuar. Këto rezultate rimbështetin hipotezën e parë të punimit.
Msc. Aurora Hoxha
84
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME c)Njohuritë e oficerëve të kredisë për paketën e SKK-ve Pjesa e fundit e këtij kapitulli investigon nivelin e njohurive të oficerëve të kredisë për SKKtë. Të anketuarve, ndryshe nga inspektorët tatimor, u janë drejtuar 5 pyetje për koncepte dhe rregulla kontabël sipas SKK-ve. Analiza e përgjigjeve e këtyre pyetjeve, shërbeu për të arritur një konkluzion nëse oficerët e kredisë shfaqin probleme në njohuritë për standardet. Në tabelat e mëposhtme jepen të përmbledhura pyetjet të shoqëruara me alternativat përkatëse. Gjithashtu, paraqitet numri i të anketuarve sipas përgjigjeve të dhëna. Duke qenë se pyetjet janë të njëjta me pyetjet e drejtuara inspektorëve tatimor, përjashtuar dy pyetjet shtesë, u mendua të paraqiten vetëm rezultatet përmbledhëse. Përgjigjet e të anketuarve rezultuan më së shumti të gabuara duke konfirmuar në këtë mënyrë probleme në lidhje me njohuritë e tyre për SKK-të. (referohu figura 20)
Figura 20. Përgjigjet e oficerëve të kredisë mbi kontrollin e njohurive (autorja) Problemet me njohuritë e tyre shfaqen jo vetëm në koncepte, por gjithashtu, edhe në vlerësimin e rëndësisë së informacionit që raportohet në PF si psh, kuptimi mbi materialitetin, apo çfarë pasqyrojnë në të vërtetë pasqyrat financiare për përdoruesit e tyre. Rezultatet tregojnë se 6 (30%) oficerë kredie janë përgjigjur gabim ose kanë pranuar se nuk kanë njohuri tek të gjitha pyetjet. Ndërsa 9 prej tyre ( 45%) janë përgjigjur saktë vetëm 1 pyetjeje. Gjithashtu 5 oficerë kredie (25%) janë përgjigjur saktë 2 pyetjeve. Ndërkohë, asnjë prej të anketuarve nuk janë përgjigjur 3, 4 dhe 5 pyetjeve, pra nuk kanë arritur t’i përgjigjen saktë as mbi 50% të pyetjeve të përdorurave për të kontrolluar njohuritë për SKK-të. Këto rezultate në lidhje me njohuritë dëshmojnë se: Oficerët e kredive të anketuar, të cilët konsiderohen përdorues të rëndësishëm të informacionit të pasqyrave financiare njohin pjesërisht standardet kombëtare të kontabilitetit. Ky nivel i ulët i njohurive mbështetet edhe nga niveli i ulët i trajnimeve. Mbështetur në përgjigjet e të anketuarve, shumica e tyre (65% ) pranojnë se nuk janë trajnuar në lidhje me SKK-të, 20% e të anketuarve u shprehën se janë trajnuar mesatarisht dhe vetëm 15% e tyre pranuan se janë trajnuar shpesh për SKK-të. Gjithashtu oficerët e kredisë të trajnuar shprehen se kohëzgjatja e trajnimit ka qenë 0-1 javë, materialet trajnuese janë fokusuar më së shumti në informacion teorik dhe jo shumë të dobishëm për nevojat e tyre. Kryesisht të anketuarit janë trajnuar për SKK-të me mundësitë e ofruara nga institucioni, ndërsa vetëm 2 prej të anketuarve kanë shfrytëzuar edhe mundësi individuale për trajnimin në lidhje me SKK-të.
Msc. Aurora Hoxha
85
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
KAPITULLI I PESTË PROBLEMET E ZBATIMIT TË SKK-VE SIPAS KËNDVËSHTRIMIT TË HARTUESVE TË PASQYRAVE FINANCIARE TË SME
1.Hyrje Proçesi i globalizimit, ka rritur rolin e informacionit kontabël për të mundësuar një vendimmarrje të sukseshme ekonomike dhe një orientim të drejtë në tregjet kombëtare dhe ndërkombëtare të njësive ekonomike. Për të mundësuar me efikasitet dhe efiçencë në informacionin kontabël të raportuar nga këto njësi, janë bërë dhe po bëhen përpjekje të vazhdueshme për hartimin dhe përpilimin e rregullave të njëjta, të njohura si standardet kontabël (ndërkombëtare/kombëtare). Aktualisht disa vende të rajonit (Maqedoni, Serbi, Turqi) 39 po implementojnë këto rregulla të përbashkëta ose standarde ndërkombëtare të kontabilitetit për të gjithë njësitë ekonomike. Ndërsa, vende të tjera si Gjermania, Franca, Suedia etj, i kanë pranuar këto rregulla vetëm për njësitë me interes publik (përgjegjësi publike), ndërsa për njësitë e tjera vazhdojnë me rregullimet kontabël egzistuese vendase. Ndryshe nga këto vende, në vendin tone u vendos, duke filluar nga viti 2008 të zbatohet një sistem kontabël, i cili përgatit pasqyra financiare bazuar në rregulla apo standarde ndërkombëtare, por njëkohësisht u hartuan dhe zbatohen standardet kombëtare të kontabilitetit në koherencë me të parat. (Bollano J.2010). Pavarësisht aspektit pozitiv në unifikimin e informacionit, shumë studime (referohu literaturës) venë në dukje faktin se zbatimi i tyre, është shoqëruar dhe vazhdon të shoqërohet me probleme në shumë vende. E njëjta situatë pranohet edhe për vendin tonë. Fillimisht, problemet e para në lidhje me implementimin e SKK-ve u shfaqën lidhur me përshtatjen e anës formale të raportimit të informacionit financiar. Kjo pasi u kalua nga përgatitja e dy PF (bilanci kontabël dhe pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve) sipas PPK, në katër pasqyra financiare të detyrueshme, si dhe shënimet shpjeguese sipas SKK-ve. Probleme të tjera janë evidentuar edhe në vazhdim të këtij proçesi. Në këtë pjesë të këtij punimi fokusi kryesor është evidentimi i problemeve të zbatimit të standardeve kontabël nga SME-të, mbështetur në anketimet e kryera. Njëkohësisht analizohet, ndikimi i tyre në shkallën e implementimit të SKK-ve, nëpërmjet modelimeve statistikore, për të konkluduar me rezultate empirike, një risi në këtë drejtim në studime të fushës së kontabilitetit.
2.Metodologjia Sipas (Welman dhe Kruger 1999), mbledhja e të dhënave cilësore dhe sasiore bëhet në funksion të realizimit dhe projektimit të qasjes së studimit. Të dhënat e përdorura në funksion të analizës së problemeve të implementimit të SKK-ve për SME-të në vendin tonë, janë cilësore (lidhur me karakteristikat e target grupeve) dhe sasiore (për të mundësuar analizën empirike). Këto të dhëna grupohen në të dhëna parësore dhe të dhëna dytësore. Sigurimi i të 39
http://www.ifrs.org/Use-around-the-world
Msc. Aurora Hoxha
86
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME dhënave parësore, u mundësua nëpërmjet pyetësorëve. Ndërsa të dhënat dytësore, u siguruan në Insitutin e Ekspertëve Kontabël të Autorizuar 40 (institucion i rëndësishëm në fushën e kontabilitetit). 2.1.Të dhëna parësore 2.1.1 Hartimi i pyetësorëve Pyetësorët përbëjnë burimin kryesor të të dhënave të analizuara në këtë kapitull. Për formulimin e tyre shërbeu literatura e studiuar, njëkohësisht edhe opinionet e specialistëve të fushës së kontabilitetit. Konkretisht u morën në konsideratë opinione të anëtarëve të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit, akademikë në fushën e kontabilitetit dhe ekspert kontabël. Qëllimi i këtyre kontakteve, ishte identifikimi i problemeve specifike në lidhje me implementimin e standardeve të kontabilitetit në vendin tonë. Pyetësori u organizua me pyetje të mbylluara dhe me pyetje të cilat kërkojnë vlerësime apo perceptime në nivele të ndryshme rëndësie. Për vlerësimin e rëndësisë së çështjeve të kërkuara në pyetësor, u përdor shkalla Likert. Fillimisht, pyetësori i hartuar u testua, duke iu dërguar 20 të anketuarve. Pasi u morën opinionet e tyre, u bënë rregullimet e nevojshme. Pyetësori u ndërtua në 6 seksione të rendësishme, qëllimet dhe mënyra e organizimit të tyre sqarohen në vazhdim: Seksioni i parë: shërben për të marrë informacion të përgjithshëm për karakteristikat e të anketuarve si mosha, gjinia, vendlindja, niveli arsimor, vjetërsia në punë, niveli i kualifikimit, etj. Edhe në këtë pyetësor, ashtu si dhe në dy pyetësorët e trajtuar në kapitullin paraardhës, nuk kërkohet identiteti i personit të anketuar për të njëjtat arsye të sqaruara më parë (referohu kapitulli IV). Seksioni i dytë: Shërben për të marrë informacion në lidhje me karakteristikat kryesore të subjektit ku i anketuari punon. Në këtë pjesë, u kërkua informacion për llojin e aktivitetit të njësisë ekonomike, shtrirjen gjografike, përbërjen e kapitalit etj. Për të identifikuar nëse i anketuari është i punësuar në SME, atij iu kërkua informacion për 3 elementë sasior të cilat shërbejnë për përkufizimin e SME41 xhiroja vjetore, numri i punonjësve dhe vlera totale e aktiveve (të raportuar në vitin e fundit). Edhe në këtë pjesë të pyetësorit nuk kërkohet identifikimi i emrit apo niptit të subjektit ku të anketuarit punojnë. Seksioni i tretë: Shërben për të siguruar informacion në lidhje me hartuesit dhe mënyrën e hartimit të pasqyrave financiare. Gjithashtu, në këte seksion merren të dhëna për përdoruesit kryesor të informacionit të raportuar nga PF të SME-ve dhe vlerësimin e dobishmërisë së këtij informacioni. Seksioni i katërt: Shërben për të siguruar informacion mbi zbatimin e standardeve kombëtare të kontabilitetit. Pyetjet janë të fokusuara në përcaktimin e nivelit të zbatueshmërisë së tyre, vështirësitë e hasura nga hartuesit në terminologjinë e standardeve dhe gjatë implementimit të tyre si dhe përcaktimi i problemeve të zbatimit të SKK-ve. Evidentimi i problemeve të zbatimit të standardeve nga hartuesit përbën dhe pjesën më të rëndësishme të pyetjeve në këtë pjesë të pyetësorit. Pyetjet e lidhura me këto 2 standarde kanë për qëllim të përcaktojnë nëse 40 41
Referohu metodologjisë së të dhënave dytësore Referohu kapitullit të tretë të këtij studimi
Msc. Aurora Hoxha
87
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME zbatohen ose jo çështje të tyre si dhe evidentimi i arsyeve ( ndikimi i legjislacionit fiskal, madhësia, mungesa e njohurive, aftësia e profesionistëve etj) të moszbatimit të tyre. Ky seksion përmban shumicën e pyetjeve të përdorura për krijimin e variablave statistikor që analizohen në këtë punim. Gjithashtu, pyetje të rëndësishme në këtë seksion sigurojnë informacion për besueshmërinë dhe vërtetësinë e informacionit të raportuar në PF . Seksioni i pestë: Meqënëse një nga problemet e trajtuara më shumë në literaturë, por jo vetëm, pasi edhe një nga hipotezat e këtij studimi është mangësia e njohurive, u mendua të hartohej një seksion më vete për të përcaktuar nëse vazhdon të jenë të pranishme problemet me njohuritë e SKK-ve edhe pas 5 vitesh zbatim të tyre. Pra, në këtë pjesë të pyetësorit janëhartuar pyetje për të investiguar nëse njihen plotësisht apo pjesërisht SKK-të nga hartuesit e PF dhe cilat janë disa nga shkaqet e mangësive së njohurive nga të anketuarit. Seksioni i gjashtë: siguron informacion në lidhje me njohuritë e hartuesve për ndryshimet e reja në paketën e SKK-ve, si dhe nivelin e njohurive për SNRF-të për SME-të. Gjithashtu, në këtë pjesë të pyetësorit hartuesit pyeten nëse janë të gatshëm të zbatojnë në mënyrë vullnetare SNRF-të për SME. Përcaktimi i target grupit dhe shpërndarja e pyetësorit: Pyetësorët u janë dërguar hartuesve të pasqyrave financiare të punësuar në SME-të. Ndërsa, hartuesit e pasqyrave financiare të punësuar në zyra kontabiliteti, janë udhëzuar të plotësojnë pyetësorin duke përdorur të dhënat e një SME-ve, për të cilën ato hartojnë PF, ose të dhënat financiare të zyrës së tyre të kontabilitetit. Pyetësorët u dërguan në mënyrë elektronike, por njëkohësisht u shpërndanë edhe nëpërmjet kontakteve personale. Një pjesë e pyetësorëve (40%- 39 pyetësorë) u plotësuan në mënyrë të drejtpërdrejtë. Pjesa tjetër, e tyre ( 60 % ose 46 pyetësorë) u plotësuan në mënyrë elektronike, edhe pse u dërguan mbi 500 pyetësorë në këtë formë. Pyetësorët u plotësuan gjatë periudhës Korrik – Tetor 2014. 2.2. Të dhënat dytësore Të dhënat dytësore u përdorën për të investiguar njohuritë e hartuesve të PF për paketën e plotë të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Këto të dhëna përfshijnë rezultatet e provimit për marrjen e titujve profesionalë në fushën e kontabilitetit “Kontabël i Miratuar” dhe “Ekspert Kontabël i Autorizuar” të zhvilluar nga IEKA dhe Autoriteti i Çertifikimit42 në vitin 2013. Autoriteti i Çertifikimit, është një autoritet i pavarur në ushtrimin e funksioneve të tij, që ngrihet për të zbatuar proçedurat e testimit të njohurive dhe të çertifikimit të kandidatëve, për titullin “Ekspert Kontabël i Autorizuar” dhe “Kontabël i miratuar”, të cilët kanë përmbushur kërkesat e stazhit profesional ose kanë fituar të drejtën të testohen për njohuritë e tyre teorike dhe praktike. Proçedurat e testimit zhvillohen çdo vit përkatësisht gjatë periudhës Prill - Maj. Për kandidatët “Ekspert Kontabël të Regjistruar”, bazuar në nenin 18 të ligjit” 10091, datë 5.03.2009”, provimi i aftësisë profesionale përmban të paktën, pesë teste të detyrueshme me shkrim, të cilat mbulojnë këto disiplina: a) kontabilitet, raportim financiar dhe analizë e pasqyrave financiare;
42
http://www.ieka.al/uploads/IEKA/rregullorja%20e%20ac%20maj%202014.pdf
Msc. Aurora Hoxha
88
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME b) e drejtë civile, e drejtë penale, legjislacioni tregtar dhe e drejtë e punës në Republikën e Shqipërisë, në masën që këto i interesojnë auditimit ligjor të pasqyrave financiare; c) kodi i etikës për profesionistët kontabël, standardet ndërkombëtare të kontrollit të cilësisë, standardet ndërkombëtare të auditimit, direktivat e praktikave ndërkombëtare të auditimit, standardet ndërkombëtare të angazhimeve për të rishikuar, standardet ndërkombëtare të angazhimeve të dhënies së sigurisë dhe standardet për çështje specifike, të publikuara nga Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve dhe të përkthyera, si dhe rregullat e organizimit të profesionit të ekspertit kontabël, të parashikuara në këtë ligj dhe në aktet në zbatim të tij; d) organizimi, drejtimi, administrimi dhe kontrolli i brendshëm i personave juridikë, përfshirë sistemet e informacionit dhe të informatikës; e) legjislacioni fiskal në Republikën e Shqipërisë. Për të fituar titullin “Kontabilist i Miratuar”, kandidatët u nënshtrohen provimit të aftësisë profesionale vetëm për dy disiplinat e parashikuara në shkronjat “a” dhe “b” të cituara më sipër. U mendua të përdoren këto të dhëna duke marrë në konsideratë faktin se pjesëmarrësit në këtë provim përfaqësojnë një pjesë të konsiderueshme të hartuesve, që punojnë në njësitë ekonomike në vendin tonë. Gjithashtu, hartuesit e PF janë domosdoshmërisht përdoruesit e paketës së plotë të SKK–ve, duke iu referuar njërit prej kritereve të pjesëmarrjes në këtë testim, e cila është koha minimale prej 3 vitesh në pozicione pune që kërkon njohuri në fushën e kontabilitetit dhe standardeve kontabël. 2.3.Metodologjia e përpunimit të të dhënave Të dhënat parësore dhe dytësore, u analizuan duke përdorur software-in e analizës statistikore Statical Package for the Social Sciences (SPSS) versioni 20. Të dhënat iu nënshtruan një analize të karakterit përshkrues, kryesisht në përcaktimin e karakteristikave kryesore të të anketuarve (hartuesve të PF) dhe njësive ekonomike ku të anketuarit punojnë. Gjithashtu, të dhënat u përdorën për analiza empirike, në të cilën u përcaktuan marrëdhënie ndërmjet disa faktorëve, të njohura si probleme të zbatimit të SKK-ve. Në këndvështrimin tim, për evidentimin real të problemeve të zbatimit të SKK-ve duhet të fokusohemi më shumë tek ato standarde që njësitë ekonomike kanë hapësira zbatimi apo zbatojnë realisht (psh SKK1, SKK2, SKK4, SKK5 etj). Dhe duhet të fokusohemi më pak, në ato standarde që zbatohen pak ose aspak nga njësitë ( psh SKK9, SKK10, SKK13 SKK14 etj.), pasi kërkojnë lloje të veçanta aktiviteti, apo kanë pak hapësira zbatimi. Nga ana tjetër, unë mendoj se për të evidentuar problemet e zbatimit të SKK-ve duhet të përqendrohemi tek analiza e hollësishme e tyre ( për çdo çështje që trajton standardi) dhe jo në pyetje të përgjithshme të zbatimit ose jo të standardit. Këto shpjegojnë dhe fokusimin tim të hollësishëm në këtë studim, vetëm në dy standarde kontabël, pasi trajtimi i hollësishëm dhe i plotë i të gjithë paketës së standardeve, do të ishte i pamunduar të trajtohej në një studim të tillë.
Msc. Aurora Hoxha
89
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 2.3.1.Modelet dhe testet e përdorura për studimin statistikor të të dhënave. Modelimi i regresionit linear43, i cili përdoret në këtë pjesë të studimit është një qasje për modelimin e marrëdhënieve ndëmjet një variabli të varur Y dhe një ose më shumë variablave shpjegues (ose variabël i pavarur) të pėrcaktuara X. Eshtë përzgjedhur ndër modelimet e regresionit linear, regresioni Ordinary Last Square (OLS), i cili njihet si një model i regresionit linear, që studion minimizimin e dallimeve në mes përgjigjeve të vërejtura dhe përgjigjeve të parashikuara nga përafrimi linear i të dhënave (vizualisht kjo shihet si shuma e distancave vertikale midis çdo pike të të dhënave në grup dhe pika korresponduese të vijës së regresionit). Eshtë gjykuar të ndërtohen modele regresive lineare, pasi qëllimi kryesor i analizës së problemeve të zbatimit të SKK-ve është kontrolli i pranisë së marrëdhënieve ndërmjet variablave si dhe përcaktimi i drejtimit të kësaj marrëdhënieje (shenjës). Përcaktimi i madhësisë së kampionit është i rëndësishëm në pranimin ose jo të rezultateve të modelit. Autorë të ndryshëm kanë tendencë për të dhënë udhëzime të ndryshme në lidhje me numrin e rasteve të kërkuara për regresion të shumëfishtë. Tabachnick dhe Fidell 2007, fq 123 japin një formulë për llogaritjen e kërkesave në lidhje me madhësinë e kampionit, duke marrë parasysh numrin e variablave të pavarura që dëshirojmë të përdorim: N> 50 + 8 * m (ku m = numri i variablave të pavarura). Modelet e përdorura në këtë studim përmbajnë 4 variabla të pavarur duke kërkuar nevojën minimale të një kampioni me 82 raste. Numri i të anketuarve është 85, duke plotësuar në këtë mënyrë kërkesat e mësipërme për pranimin e rezultateve të modelit. Multikolineariteti ndërmjet variablave është një tjetër fenomen i rëndësishëm, i cili identifikohet në tabelën “Correlation” të autputit të SPSS. Variabli i varur duhet patjetër të paraqesë korrelacion ose varësi me të paktën një ose disa variabla të pavarur në model (e preferueshme mbi 0.3) 44 . Nga ana tjetër, korrelacioni ndërmjet variablave të pavarur nuk duhet të jetë më i lartë se 0.7. Gjithashtu për të diagnostikuar multikolinearitetin përdoren edhe 2 tregues “Tolerancë” dhe “VIF” që gjenden në tabelën “Coefficients”. Toleranca është një tregues që mat se sa variabiliteti i një variabli të pavarur nuk është shpjeguar nga variablave të tjera të pavarura në model dhe llogaritet duke përdorur formulën 1-R katror për çdo variabël të pavarur. Nëse kjo vlerë është shumë e vogël (më pak se 0,10) kjo tregon se ka korrelacion të madh me variabla të tjerë, duke sugjeruar mundësinë e multikolinearitetit. Vlera tjetër e dhënë është VIF (variancë inflation factor) e cila është vetëm inversi i vlerës Tolerancë (1 pjesëtuar me Tolerancë) dhe tregon kur një varibël i varur ka një lidhje të fortë me një variabël tjetër të pavarur. Nëse vlerat VIF janë mbi 10 mund të shqetësohemi (Myers 1990 cituar nga Andy Field), pasi tregon prezencën e multikolinearitetit. Në modelet e peërdorura në këtë studim te dy treguesit “Tolerancë” dhe “VIF” rezultojnë në normat e lejuara, duke konfirmuar mungesën e multikolinearitetit. Heteroskedasticiteti. Një nga supozimet e analizës ekonometrike regresive, është që dispersioni i termit të gabimit për çdo vrojtim është konstant, që përbën atë që quhet kushti i dispersionit të njëjtë ose homoskedasticiteti. Mosplotësimi i kushtit të homoskedasticitetit quhet heterosekdasticitet (Osmani M 2013). Në modelet e ndërtuara në këtë studim, kontrolli 43 44
Jeffrey M. Wooldridge 2010 Andy Field 2009
Msc. Aurora Hoxha
90
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME mbi hetereskedasticitetin është kryer nëpërmjet skaterploteve ose që quhet ndryshe metoda grafike. Sipas kësaj metode ndërtohet diagrama ku në boshtin e X-ve vendoset vlera teorike, ose vlerat e variablave të modelit, ndërsa në atë të ordinatave vendoset termi i gabimit ε² që përfaqëson dispersionin e mbetjeve. Në qoftë se grafiku shfaq forma konkrete ose ndryshime sistematike pak a shume të rregullta të termit të gabimit, tregon një fare lidhje ndërmjet termit të gabimit dhe variablave, pra ka heteroskedasticitet. Zgjedhja e kësaj metode për kontrollin e heteroskedasticitetit të modeleve të përdorura në punim, u kushtëzua nga opsioni i vetëm që ofron programi SPSS, me të cilën janë përpunuar të dhënat. Ndërtimi i variablave të modeleve. Variablat e përdorur në modele janë variabla kategorik dhe numerik (të vazhdueshëm). Variablat janë ndërtuar duke përdorur pyetje të drejtëpërdrejta ose janë krijuar nga disa pyetje së bashku. Për variablat e përbërë nga disa pyetje, është përdorur një metodologji e tillë: fillimisht çdo pyetje ka shërbyer për të krijuar një variabël dami (binary) me dy vlera 1 (pranohet) dhe 0 (nuk pranohet). Më pas këto variabla dami janë mbledhur duke krijuar në këtë mënyrë një variabël numerik, i cili është përdorur në model. Për investigimin e marrëdhënieve ndërmjet problemeve që ndikojnë në zbatimin e SKK-ve dhe njëkohësisht të faktorëve që ndikojnë në dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF sipas SKK-ve, u ndërtuan 2 modele regresive lineare variablat e varur dhe të pavarur të të cilëve sqarohen si më poshtë: Modeli i parë, shërben për të investiguar nëse faktorë të tillë si: vërtetësia e informacionit të raportuar në PF, ndikimi ose influencimi në rezultatin ushtrimor dhe shkalla e zbatimit të SKK-ve, ndikojnë në dobishmërinë e informacionit (Y). Studime të ndryshme (Qurku R.2014 Miti M. 2013), por njëkohësisht edhe rezultatet e këtij studimi kanë arritur në konkluzionin se dualiteti në raportimin financiar është i pranishëm. Kjo do të thotë se, njësitë ekonomike raportojnë për nevojat e brendshme nëpërmjet PF të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm. Njëkohësisht, ato raportojnë për nevoja të jashtme, kryesisht për organet tatimore nëpërmjet PF të hartuara pjesërisht sipas SKK-ve (të modifikuara), por plotësisht sipas legjislacionit tatimor. Duke qenë se raportohet në dy formate, u mendua të evidentohej dobishmëria e informacionit të raportuar në PF për raportim të brendshëm (Y1) dhe dobishmëria e informacionit të raportuar në PF për qëllime tatimore (Y2) sipas modelit: Dobishmëria (Y) = α + β₁*Reale + β₂*Ndikimi + β₃* Zbatimi + β₄* Madhesia+ε Baza teorike mbi të cilën u mbështet ndërtimi i modeleve është SKK1. Standardi sqaron se informacioni i raportuar në PF sipas SKK-ve duhet të jetë i dobishëm për përdoruesit e tij. Që ky informacion të konsiderohet i dobishëm, ai duhet të pasqyrojë me vërtetësi situatën financiare të njësisë ekonomike. Njëkohësisht informacioni nuk duhet të jetë i ndikuar nga askush (drejtues/ hartues/ persona të tjerë) gjatë hartimit të tij. Nga ana tjetër në standard theksohet, nëse njësitë ekonomike zbatojnë plotësisht dhe me korrektësi SKK-të gjatë hartimit të PF, atëherë këto pasqyra raportojnë informacion të besueshëm dhe të dobishëm për përdoruesit e tyre. Në këtë mënyrë, përqindja e zbatimit të SKK-ve (X₁) vërtetësia apo përqindja e realitetit (X₂) që raportohet në PF të hartuara sipas SKK-ve, dhe ndikimi ose influencimi në rezultatet ushtrimore (X₃) nga drejtuesit apo hartuesit përbëjnë variablat kryesorë të pavarur të përdorur në model, shpjegimi i plotë i të cilave paraqitet në tabelën 23. Msc. Aurora Hoxha
91
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Emërtimi variablit/
i
Kuptimi /krijimi
Objektivi
Mesat
Dev. St.
Dobishmëria (Y1- variabël i varur/kategorik)
Shpeshtësia e marrjes së informacionit nga pasqyrat financiare të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm gjatë marrjes së vendimeve nga drejtuesit.
Mat dobishmërinë e informacionit për përdoruesit e tij.
2.33
1.375
Dobishmëria (Y2- variabël i varur/kategorik)
Shpeshtësia e marrjes së informacionit nga pasqyrat financiare të hartuara sipas SKK-ve për qëllime tatimore gjatë marrjes së vendimeve nga drejtuesit.
Mat dobishmërinë e informacionit për përdoruesit e tij.
2.06
1.127
Zbatimi (X1 – variabël i pavarur / i vazhdueshëm)
Përqindja e zbatimit të SKK-ve që subjektet kanë mundësi zbatimi. Janë pyetur drejtpërdrejtë të anketuarit për të dhënë opinionin e tyre.
Mat shkallën e zbatueshmërisë së SKK të cilët bizneset zbatojnë.
0.587
0.247
Reale ( X2variabel i pavarur - katergorik)
Përqindja e raportimit të vërtetë të situatës financiare të SME në PF të hartuara sipas SKKve?
Tregon se në çfarë niveli raportohet i vërtetë informacioni.
3.61
1.04
Ndikimi (X3) variabël i pavarur/ vazhdueshëm i përbërë nga 2 pyetje.
Shpeshtësia e ndikimit nga drejtuesit/hartuesit (numri i PF të ndikuara gjatë hartimit të tyre) në llogaritjen e një rezultati të ndryshëm nga rezultati i vërtetë në 5 vitet e fundit.
Përcakton nëse informacioni i raportuar ndikohet nga drejtuesit/drejtuesit
3.65
Madhësia (X4) – variabël i pavarur/vazhdues hem
Për të klasifikuar njësinë ekonomike sipas madhësisë përdoren 3 zëra saisor numri i punonjësve, qarkullimi vjetor, vlera e aktiveve. Eshtë përzgjedhur numri i punonjësve pasi përbën të dhënat më të plota në raport me dy zërat e tjerë.
Shërben për të matur madhësinë sipas kategorive brenda SME-ve
44.98
63.04
Dobishmëria (X5- variabël i pavarur/kategorik )
Shpeshtësia e marrjes së informacionit nga pasqyrat financiare të thjeshtuara sipas nevojave të drejtimit (privat)
Mat dobishmërinë e informacionit për përdoruesit e tij.
2.45
1.305
Jetëgjatësia ( Xk1- variabël kontrolli/i vazhdueshëm)
Vitet që ushtron aktivitetin kryesor subjekti ku punojnë të anketuarit.
Mat jetëgjatësinë e SME-ve
12.21
8.84
Kapital i huaj ( Xk2- variabël kontrolli/ dami)
Përbërja e kapitalit nga investorë të huaj.
Mat nëse SME përbëhen 100% me kapital të huaj.
0.7
0.25
2.14
Tabela 23. Ndërtimi i variablave në modelin e parë “ Dobishmëria e informacionit të PF” (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
92
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Gjithashtu, meqënëse në fokus të këtij studimi janë SME-të, në të cilat përfshihen 3 kategori ndërmarrjesh, u përdor madhësia (X₄) si një tjetër variabël i. rëndësishëm në model. Së fundi, për tu bindur për rëndësinë e variablave, u shtuan në model 2 variabla kontrolli, jetëgjatësia dhe kapitali i huaj. Gjithashtu, meqënëse SME-të raportojnë informacion edhe në një format të thjeshtuar të orientuar në plotësimin e nevojave drejtuese (kryesisht në bazë të lëvizjeve të mjeteve monetare) u mendua të vlerësohej edhe rëndësia e informacionit të raportuar nga këto pasqyra. Modeli i dytë, i ndërtuar në këtë studim investigon faktorë, të cilët mendohet të ndikojnë në shkallën e zbatimit të SKK-ve (Y). Ndërtimi i variablit të varur u realizua nëpërmjet pyetjeve drejtuar hartuesve, nëse zbatonin ose jo çështje /seksione të veçanta të SKK-ve. Fillimisht, u krijuan variabla dami, të cilat më pas u mblodhën për të krijuar variablin e varur (Y), të investiguar në studim. Modeli i ndërtuar përfshin variablat si më poshtë : Zbatimi (Y) = α + β₁*Dobishmëria + β₂*Divergjenca + β₃* Njohuritë + β₄* Madhësia+ε Një nga problemet më të distukutura në literaturën e huaj, në lidhje me zbatimin e SNRF-ve, është raporti kosto-përfitim. Ajo çfarë theksohet më së shumti në lidhje me përfitimet e raportimit sipas SNRF-ve, është fakti që informacioni i raportuar në këto pasqyra shpesh herë nuk ka qenë i dobishëm për përdoruesit e tij. Kjo, mbështetur në arsyetimin se informacioni i raportuar në këto PF nuk plotëson kërkesat e tyre. Për më shumë, informacioni është më tepër i ndërlikuar se njohuritë që disponojnë përdoruesit e tij. Ky arsyetim ka qenë edhe një nga arsyet që KE nuk ka vendosur zbatimin e detyrueshëm të tyre. Duke patur parsysh këto probleme, u mendua të investigohej mbi rëndësinë e dobishmërisë së informacionit të PF të hartuara sipas SKK-ve. Pra, të investigohet nëse ka tendencë të ndikojë në zbatimin e SKKve fakti që informacioni i raportuar në PF vlerësohet ose jo i dobishëm për drejtuesit/pronarët e SME. Nga ana tjetër, ( Kapllani V. 2012, Jupe A. & Fejzo E. 2013), por edhe rezultatet e këtij studimi, evidentojnë një problem të rëndësishëm në zbatimin e SKK-ve atë të ndikimit të legjislacionit tatimor45. Për aq kohë sa këto dy raportime, kanë objektiva të ndryshme dhe nuk evolojnë në koherencë me njëri-tjetrin, do të ndjehet ndikimi i tyre në raportimin e informacionit. Gjithashtu, në literaturë pranohet se njësitë ekonomike raportojnë fillimisht për qëllime tatimore dhe më pas për qëllime të brendshme (drejtuesit/pronarët). Në këtë këndvështrim, divergjenca tatimore njihet dhe trajtohet gjerësisht si një faktor i rëndësishëm që ndikon në zbatimin e SKK-ve. Për të matur këtë ndikim, u mendua që divergjenca (X₂) të jetë një tjetër variabël i modelit. Për të ndërtuar këtë variabël, të anketuarit janë pyetur nëse zbatojnë rregulla apo parime kontabël të SKK1 dhe SKK5. Nëse janë përgjigjur negativisht, është kaluar në kërkimin e informacionit për arsyet e mundshme. Një ndër arsyet e shënuara (alternativat) ishte dhe divergjenca tatimore. Sa herë që kjo zgjedhje është bërë nga të anketuarit, është vlerësuar me 1. Në rast të kundërt, pra nëse është zgjedhur një tjetër arsye është vlerësuar me 0. Në këtë mënyrë u krijuan variablat dami për secilën pyetje, shumat e të cilave u mblodhën për të dhënë variablin e përdour në model.
45
Referohu kapitullit V
Msc. Aurora Hoxha
93
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Emërtimi i variablit dhe lloji i tij
Kuptimi/krijimi
Objektivi
Mesat.
Dev. St.
Zbatimi (Y – variabël i varur / i vazhdueshëm)
Janë pyetur drejtpërdrejtë të anketuarit nëse zbatojnë çështje të caktuara të SKK-ve.Përbëhet nga pyetje që tregojnë zbatueshmërinë ose jo të SKK-ve
Matja e shkallës së zbatueshmërisë se SKK-ve.
0.877
0.437
Dobishmëria (X1- variabël i pavarur)
Shpeshtësia e marrjes së informacionit nga PF të hartuara sipas SKK-ve. Përbëhet nga 2 pyetje që tregojnë shpeshtësinë e marrjes së informacionit nga PF për raportim të brendshëm dhe për qëllime tatimore të ndërtuara sipas SKK-ve
Matja e dobishmërisë së informacionit të raportuar nga PF sipas SKK-ve.
4.38
2.09
Divergjenca (X2) - variabël i varur/ vazhdueshëm i përbërë.
Janë pyetur të anketuarit nëse arsyet e moszbatimit të disa çështjeve kontabël të kërkuara në SKK1 dhe SKK5 kanë qenë për shkak të ndikimit të legjislacionit tatimor.Ky variabël ndërtohet nga 7 pyetje.
Mat ndikimin e legjilsacionit tatimor gjatë zbatimit te SKKve.
4.01
Njohuritë (X3)variabël i pavarur i vazhdueshëm i përbërë
Janë pyetur të anketuarit për njohuritë e tyre në lidhje me çështje të veçanta të SKK 1 dhe SKK5. Edhe ky variabël ndërtohet nga 7 pyetje.
Mat nivelin e njohurive të hartuesve te PF
3.1
Madhësia (X4) – variabël i varur
Duke qenë se të dhënat më të plota të marra nga të anketuarit janë numri i punonjësve u mendua të kontrollohej për këtë.
Mat madhësinë SME. anketuar.
Statusi juridik SHPK/ SHA (X5) variabël kontrolli dami
e
44.99
1.37
1.44
63.04
Përcakton statusin juridik të SME ku janë të punësuar të anketuarit. 0.54/0.23
Përbërja e kapitalit i huaj/vendas – variabël kontrolli dami
Mat nëse SME kanë 100% kapital të huaj ose vendas
Tipi i aktivitetit Shërbim/tregtar –variabël kontrolli dami
Përcakton SME me aktivitet shërbimi ose aktivitet tregtar
0.7/0.85
0.50/0.42
0.25/0.36
0.44/0.44 0.27/026
Tabela 24. Ndërtimi i variablave në modelin e dytë “ Zbatimi i SKK-ve ”: (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
94
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Një problem tjetër i rëndësishëm sipas ( Miti M.2013; Naco M. 2010; Bollano B.2010; Dhamo S. 2010) në zbatimin e SKK-ve janë njohuritë e hartuesve të PF në lidhje me paketën e plotë të SKK-ve. Mbështetur në këto studime, por njëkohësisht edhe në rezultatet e këtij studimi (referohu çështjes 3.1 analiza e provimit të KM/EKR) u ndërtua një tjetër variabël i modelit, njohuritë (X₃). Për ndërtimin e këtij variabli u përdorën 4 pyetje teorike dhe praktike në lidhje me disa çështje të SKK-ve. Dy pyetjet e para u ndërtuan me 3 dhe 2 alternativa të sakta, secila prej tyre shërbeu për ndërtimin e një variabli dami (binary). Ndërsa 2 pyetjet e tjera kishin një alternativë të saktë, duke krijuar në këtë mënyrë edhe 2 variabla të tjerë dami. Më pas 7 variablat e krijuar u mblodhën duke ndërtuar variablin e përdorur në model Gjithashtu mbështetur në intervistat me specialistë të fushës së kontabilitetit, në lidhje me faktorë të tjerë që kanë tendencën të ndikojnë në zbatimin e SKK-ve, u evidentuan si të tillë përbërja e kapitalit, jetëgjatësia e kompanisë, statusi juridik, tipi i aktivitetit etj. Për të investiguar tendencën e tyre në zbatimin e SKK-ve, u mendua që këta faktorë të futen në model si variabla kontrolli. Sqarimi i plotë i variablave të varur dhe të pavarur të kontrolluara në model paraqitet në tabelën e mësipërme 24 Në përfundim të këtij kapitulli, në mbështje të hipotezës së dytë të këtij studimi u investigua në lidhje me faktorët që kanë tendencë të ndikojnë në mungesën e njohurive të hartuesve të PF. Në këtë pjesë të këtij studimi u kontrollua mbi rëndësinë e trajnimeve, kohëzgjatjes së trajnimeve, moshën, arsimin e faktorë të tjerë, mbi njohuritë e të anketuarve. Këto varësi u investiguan nëpërmjet koefiçientëve të korrelacioneve Pearson dhe Spearman. Koefiçienti Pearson u përdor për të investiguar fortësinë dhe drejtimin e marrëdhënieve lineare ndërmjet variablave të vazhdueshëm, ndërsa koefiçienti i korrelacionit Spearman për marrëdhëniet ndërmjet variablave kategorikë. 2.3.2.Analiza faktoriale (metoda e analizës së komponentëve kryesorë) Një analizë tjetër, në lidhje me perceptimin e të anketuarve për faktorët (problemet) që kanë tendencën të ndikojnë në zbatimin e SKK-ve, u realizua nëpërmjet analizës faktoriale (metoda e analizës së komponentëve kryesorë - PCA). Analiza faktoriale, përqendrohet në përcaktimin e komponentëve linear dhe vlerësimin se në ç’masë një variabël i caktuar kontribuon në atë komponent. (Dunteman 1989 cituar nga Andy Field 2009). Analiza faktoriale derivon nga një model statistikor, nga e cila rrjedhin faktorët, të zbërthyer nga të dhënat origjinale. Të anketuarve iu drejtuan 20 pyetje (referohu aneks, pyetësori i hartuesve), ku secila prej tyre konsiderohet një faktor (problem) që mendohet të ndikojë në zbatimin e SKK-ve. Këta faktorë (variabla) janë përcaktuar nëpërmjet intervistave dhe studiuarit të literaturës. Të anketuarit kanë vlerësuar rëndësinë e tyre në zbatimin e SKK-ve, duke përdorur shkallën Likert. Fillimisht u testua përshtatshmëria e shkallës së përdorur, për vlerësimin e rëndësisë së variablave, duke përdorur koefiçentin Cronbach’s alpha α. Vlerat e pranueshme për këtë koefiçient janë mbi 0.8 (Pavot Dieener, Colvin and Sandvik 1991). Më tej u ndoqën hapat si më poshtë: I.U përcaktua përshtatshmëra e të dhënave nëpërmjet disa testeve kryesore: Së pari, testi Bartlett-së sphericity (Bartlett 1954) teston përshtatshmërinë e të dhënave për analizë. Testi Bartlett sphericity duhet të jetë me një nivel rëndësie (p<0.05) për t'u konsideruar analiza faktoriale e përshtatshme. Msc. Aurora Hoxha
95
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Së dyti, testi i përshtatshmërisë së kampionit matet nga koefiçenti Kaiser-MeyerOlkin(KMO). Ky koefiçent tregon masën e mjaftueshmërisë së kampionit (Kaiser 1970, 1974). Koefiçenti KMO merr vlerat nga 0-1, por vlera 0.6 sugjerohet si vlerë minimale për një analizë të mirë faktoriale. (Tabachnick & Fidell 2007). II.U përcaktua numri i faktorëve të pranueshëm duke marrë në konsideratë disa rregulla dhe tregues: Së pari, një teknikë që përdoret më zakonshëm për përzgjedhjen e faktorëve njihet si kriteri Kaiser-it, (Kaiser 1960) apo rregulli i vlerave “eigen”, i cili shpjegon shumën e variancës totale nga çdo faktor. Duke përdorur këtë rregull, vetëm faktorë me një vlerë “eigen” mbi 1.0 konsiderohen të pranueshëm për analizën. Së dyti, analiza faktoriale, kërkon zbatimin e një teknike tjetër shumë të rëndësishme e cila quhet rrotullimi i faktorëve. Kjo teknikë përdoret për të bërë dallimin ndërmjet faktorëve. Zakonisht njihen 2 teknika rrotullimi, “ortogonale’ që nënkupton rrotullimin e faktorëve që ruajnë pavarësinë e tyre (janë të pavarur) dhe “oblique” e cila përdoret në rastet e rrotullimit të faktorëve të korreluar (janë të varur). Në këtë studim do të përdoret rrotullimi ortogonal me një nga metodat e tij e quajtur “varimax”, pasi faktorët janë të pavarur ndërmjet tyre. Pasi përcaktohen faktorët dhe përshtatshmëria e analizës, hapi tjetër është përcaktimi i variablave që përfshihen në secilin faktor. Për këtë evidentohen peshat (loadings) e variablave në secilin faktor. Zakonisht, studiues të ndryshëm pranojnë si vlerë të pranueshme për variablin peshën mbi 0.3. Megjithatë, sinjifikanca e peshës së variablave në secilin faktor varet nga madhësia e kampionimit (Stevens 1992). Ai rekomandon se për një kampion me 50 raste pesha e secilit variabël (loadings) duhet të jetë mbi 0.722, ndërsa për kampione të përbëra nga 100 raste, pesha e secilit variabël të pranueshëm në faktor duhet të jetë mbi 0.512. Duke qenë se, kampioni në këtë studim është më afër kampionimit të dytë 50 raste (0.722) < 85 raste < 100 raste (0.512), por duke u mbështetur edhe në studimet (Guadagnoli & Velicer 1988) u përcaktua se pesha për secilin variabël të pranohet e përshtatshme mbi 0.6.
3.Rezultatet Rezultatet e para, që paraqiten në këtë pjesë të studimit, mbështeten mbi të dhënat dytësore të siguruara nga Autoriteti i Çertifikimit. Këto rezultate tregojnë nivelin e njohurive të hartuesve të pasqyrave financiare, të cilët kanë marrë pjesë në provimin e zhvilluar në Maj 2013. Ndërsa, rezultatet e tjera në vazhdim rrjedhin nga përpunimi i të dhënave të pyetësorit dërguar hartuesve të PF të punësuar në SME. 3.1.Të dhënat dytësore 3.1.1.Rezultatet e provimit për KM/EKR dhe njohuritë e hartuesve mbi paketën e plotë të SKK-ve. Në vitin 2013, janë regjistruar gjithsej 545 kandidatë, nga të cilët kanë marrë pjesë në provim 430 prej tyre. Gjatë kontrollit të të dhënave, ka rezultuar se 7 prej kandidatëve pjesëmarrës kanë patur mangesi në të dhënat e tyre personale si mosha, qyteti nga vijnë etj. Pikët e tyre
Msc. Aurora Hoxha
96
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME nuk u morën parasysh gjatë analizës, për të shmangur ndikim e tyre në rezultate. Ndër kandidatët pjesëmarrës në provim kanë mbizotëruar kandidatet femra pasi 70.7% e pjesëmarrësve përfaqësohen prej tyre dhe vetëm 29.3% e kandidatëve pjesëmarrës ishin meshkuj. Në lidhje me moshën e kandidatëve pjeëmarrës, vihet re se pjesa më e madhe e tyre i përkasin grupmoshave 26-30 vjeç rreth 37.6 % dhe grupmoshës 31 – 40 vjeç rreth 35% e tyre (referohu figura 21).
Figura 21. Pjesëmarrja e kandidatëve në provim sipas grupmoshave (autorja) Pjesa më e madhe e kandidatëve pjesëmarrës në provim, siç pritej vijnë nga Tirana (59.6%), kjo për faktin e përqëndrimit të madh të bizneseve dhe popullsisë në kryeqytet. Numër më të madh kandidatësh kanë gjithashtu rrethet kryesore të vendit si: Durrësi 6.9 %, Vlora 6.6% Fieri 6.1% Korça 2.8% dhe Shkodra 2.6 % (referohu figura 22)
Figura 22. Pjesëmarrja e kandidatëve në provim sipas qyteteve (autorja) Në lidhje me titujt profesionalë vërehet se mbizotëronin kandidatët që testohen për titullin “Kontabël të Miratuar” me 95.5% dhe vetëm 4.5% e pjesëmarrësve në provim testohen për titullin “Ekspert Kontabël i Autorizuar”. Kjo shpjegohet me faktin e kohëzgjatjes dhe shtimit të kritereve për përfitimin e titullit të dytë. Në lidhje me njohuritë për standardet kombëtare të kontabilitetit (SKK-të), rezultatet treguan se kandidatët kanë mangësi ose i njohin pjesërisht ato. Për të arritur në këtë përfundim u krye një analizë e pikëve të marra nga kandidatët në seksionin e parë të tezës së provimit “ Kontabiliteti i Përgjithshëm Financiar”, i cili vlerëson njohuritë e kandidatëve në lidhje me SKK – të. Ndërsa dy seksionet e tjera të tezës “Analiza e pasqyrave financiare” dhe
Msc. Aurora Hoxha
97
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Standardet Ushtrimet
SKK 4 U3+U7
SKK5 U4+U6+U8
SKK6 U9
SKK 7 U1+U2
SKK8 U11
SKK10 U5
Pikët totale
14
22
15
6
4
4
Totali
“Kontabiliteti i kostos dhe drejtimit” nuk u analizuan, pasi janë jashtë objektit të këtij studimi. Në seksionin e parë kandidatët kanë patur gjithsej 11 ushtrime të cilët vlerësohen me 2 deri në 15 pikë. Pikët maksimale të vlerësimit të kandidatëve në këtë seksion janë 70 pikë. Niveli i pikëve vë në dukje rëndësinë që kjo pjesë e tezës ka në vlerësimin e njohurive të kandidatëve në fushën e kontabilitetit dhe SKK –ve. Në këtë studim janë marrë në analizë 10 pyetje të vlerësuara në total me 65 pikë. Eshtë lënë jashtë analizës pyetja 10, e cila lidhet me njohuritë, që kanë kandidatët për llogaritjen e pagave të personelit. U përjashtua kjo pyetje, pasi pagat nuk identifikohen saktësisht në ndonjë standard të veçantë. Fillimisht, secila pyetje u identifikua me standardin përkatës, duke llogaritur në këtë mënyrë dhe pikët totale për secilin standard (referohu tabela 25).
65
Tabela 25. Pikët totale të ushtrimeve të grupuara sipas SKK-ve (autorja) Analiza nis me pikët e marra nga kandidatët në secilin standard. Për të thjeshtuar paraqitjen e rezultateve, por njëkohësisht dhe interpretimin e tyre, u rigrupuan pikët në 5 nivele me intervale të barabarata, ku secili interval përfaqëson 20% të pikëve të mara nga kandidatët pjesëmarrës. Në grafikët e mëposhtëm paraqiten përqindjet e kandidatëve sipas niveleve të pikëve të grupuara për secilin standard të testuar në tezë.
Figura 23. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK4 (autorja)
Figura 24. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK5 (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
98
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 25. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK6 (autorja)
Figura 26. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK7 (autorja)
Figura 27. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK8 (autorja)
Figura 28. Përqindjet e kandidatëve sipas pikëve të marra në SKK10 (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
99
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Nga analiza e të dhënave, rezultoi se kandidatët e testuar shfaqën me shumë probleme në njohuritë e tyre për SKK8 (Të ardhurat), ku përqindja e kandidatëve që kanë marrë vetëm 20% të pikëve totale është 62.4%, SKK10 (Grandet dhe forma të tjera të ndihmës) ku përqindja e kandidatëve me të njëjtin nivel pikësh ka rezultuar 34.5% dhe SKK6 (Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtëzuara), ku përqindja e kandidatëve që kanë marrë 03 pikë ose vetëm 20% të pikëve ka rezultuar 31.7% (Figura 27, 28 dhe 25). Nga ana tjetër, një tendencë në rënie vihet re, në njohuritë e kandidatëve për SKK8, ndërsa në lidhje me SKK6 dhe SKK10 vërehen nivele në rritje drejt pikëve ekstreme të tyre. Problemet me njohuritë për SKK8, në pamje të parë, kundërshtojnë faktin se njohuritë e profesionistëve jo gjithmonë varen nga zbatueshmëria e tyre. Kjo pasi, studime në këtë drejtim, por edhe vetë rezultatet e këtij studimi, përcaktojne se ky standard renditet ndër standardet që zbatohet nga pjesa më e madhe e të anketuarve (sipas M.Miti 2013, zbatohet nga 91.4% e të anketuarve, KKK 201446 zbatohet nga 95.20% e të anketuarve ). Duke kërkuar për arsye, u vu re se pyetja në lidhje me këtë standard vlerëson njohuritë e kandidatëve pjesëmarrës, në lidhje me të ardhurat dhe kostot nga kontratat e ndërtimit. Këto njohuri janë specifike për raportimin financiar të shoqërive të ndërtimit, pra aktivitet me karakteristika specifike dhe rregulla të veçanta kontabël vetëm për këto shoqëri. Meqënëse kjo pjesë e SKK-së e kërkuar në testim, mund të gjendet e zbatuar vetëm në disa njësi ekonomike, atëherë mund të shpjegohen edhe arsyet që të anketuarit kanë shfaqur njohuri të pakta në këtë standard. Nga ana tjetër ky fakt, është i rëndësishëm për të mbështetur arsyetimin tim, se përcaktimi i zbatueshmërisë së një standardi kërkon një analizë më të detajuar për çështje të veçanta të trajtuara në të dhe jo thjesht një përcaktim në total i zbatimit ose jo të tij. Ajo çfarë rezultoi e rastësishme, në analizën e të dhënave, ishin rezultatet në lidhje me njohuritë e kandidatëve për SKK6 dhe SKK10. Rezultatet treguan se 21-22% të kandidatëve pjesëmarrës në këtë testim kanë njohuri të mira për këto standarde, pasi kanë marrë mbi 80% të pikëve totale në lidhje me to. Nga ana tjetër, 31-35% e tyre i njohin pak ose aspak këto standarde pasi kanë marrë deri në 20% të pikëve. Edhe pse këto standarde renditen si standarde që zbatohen pak nga hartuesit ( Miti M. 2013 thekson moszbatimin në nivelin 63.8%; KKK 2014 moszbatimi në 65.5% të të anketuarve), ndryshe nga çfarë pritej, ka rezultuar që një pjesë e të anketuarve të paraqesin njohuri mbi nivelin mesatar (Figura 25 dhe 28). Ndërsa, njohuritë e kandidatëve për standardet më të zbatuara sipas literaturës 47 , konkretisht SKK4 (Inventaret) dhe SKK5 (Aktivet afatgjata materiale dhe jomateriale) rezultuan të jenë në nivel mesatar, pasi, 36.6% e kandidatëve i njohin në nivelet 40-50%. Nga ana tjetër, vihet re se kandidatët kanë shfaqur më tepër njohuri në SKK5, krahasuar me SKK4. ( figura 23 dhe 24) Pra, vërehet se, pavarësisht luhatjeve në nivelin e njohurive të standardeve të veçanta, SKKtë e testuara, njihen pjesërisht nga hartuesit e pasqyrave financiare pjesëmarrës në këtë provim. Për më tepër, mangësitë me njohuritë për SKK-të janë evidente edhe në standardet që zbatohen më shumë nga hartuesit e PF. 46
Projektit të Bankës Botërore, programi REPARIS
Miti M. 2013 dhe KKK 2014, kanë arritur në konkluzionin se mbi 90% e hartuesve të anketuar zbatojnë SKK 4 dhe SKK5 47
Msc. Aurora Hoxha
100
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Më pas u kontrollua për nivelin e njohurive sipas grupmoshave të kandidatëve pjesëmarrës në provim. Rezultatet treguan se grupmosha 25-30 vjeç përfaqëson atë me njohuri më të larta, krahasuar me grupmoshat e tjera. Konkretisht, 16.1% e kandidatëve pjesëmarrës të grupmoshës 25-30 vjeç kanë marrë 26-39 pikë ose 40-60% të pikëve totale dhe 6.9% e kandidatëve të kësaj grupmoshe kanë marrë 39-52 pikë ose 60-80% të pikëve totale. Kjo mund të shpjegohet me faktin se kjo gupmoshë së pari vjen me njohuri për SKK-të nga programet universitare, por njëkohësisht nga dëshira e tyre për t’u rritur profesionalisht dhe për t’u pozicionuar më mirë në tregun e punës (figura 29).
Figura 29. Përqindja e kandidatëve në varësi të pikëve dhe grupmoshës (autorja) Përsa i përket grupmoshës 31-40 vjeç, e cila mendohej se do të dominonte në nivelin e njohurive për SKK-të, në fakt nuk rezultoi e tillë. Kjo gupmoshë mendohej të kishte njohuri të mira pasi përfaqësohet nga kandidatë me një përvojë pune më të gjatë krahasuar me grupmoshën e parë. Rezultatet treguan se 12.8% e kandidatëve të kësaj grupmoshe kanë marrë 20-40% të pikëve totale. Një numër i konsiderueshëm kandidatësh të kësaj grupmoshe rezultoi të kenë marrë nga 0 deri 20% të pikëve totale. Mungesa e njohurive të kësaj grupmoshe mbi standardet mund të mbështet në faktin e mungesës së njohurive në studimet universitare, edhe pse nuk mund të mbetet një arsye e fortë për këto rezultate. Përsa i përket pikëve të marra nga kandidatë të grupmoshës 41-50 vjeç vërehet se vetëm 6.6% e tyre ka marrë nga 26.1 deri në 39 pikë ose deri në 60% të pikëve totale. Ndërsa pjesa tjetër paraqitet poshtë këtyre niveleve. Për grupmoshat e tjera vërehet ndjeshëm ulja e përqindjes së kandidatëve për nivele më të larta pikësh. Një analizë tjetër, u krye duke llogaritur për secilin standard përqindjet mesatare të pikëve të marra nga kandidatët ndaj pikëve totale; shifrat e llogaritura paraqiten në tabelën e mëposhtme: SKK
SKK4
SKK5
SKK6
SKK7
SKK8
SKK10
Totali
34.44 48.35 49.16 35.02 Përqindja mesatare Tabela 26. Përqindja mesatare e pikëve sipas SKK-ve: (autorja)
20.66
43.08
42.28
Në tabelën 26 vërehet së përqindjen më të lartë të pikëve, mesatarisht 49.16 % të tyre, kandidatët pjesëmarrës e kanë marrë në pyetjen që teston njohuritë për SKK6, ndryshe nga çfarë pritej mbështetur në literaturë. Ndërsa, përqindja mesatare më e ulët e pikëve të marra ndaj totalit, vetëm 20.66% të pikëve totale, është marrë në pyetjen që teston njohuritë në lidhje me SKK8. Nëse i referohemi të dhënave totale vërehet së kandidatët pjesëmarrës kanë
Msc. Aurora Hoxha
101
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME marrë mesatarisht 42.28% të pikëve totale, që testonin njohuritë e tyre në lidhje me standardet kombëtare të kontabilitetit (SKK-të). Bazuar në këto rezultate vëmë re se kandidatët pjesëmarrës kanë marrë mesatarisht nën 50% të pikëve totale, pra njohuritë e tyre për SKK-të e testuara mund të vleësohen nën nivelin mesatar (≥ 50%). Së fundi për të vlerësuar njohuritë e kandidatëve u ndërtuan dy grupime, në varësi të përqindjes së pikëve të marra ndaj totalit. Në grupin e parë përfshihen të gjithë kandidatët pjesëmarrës që kanë marrë deri në 50% të pikëve totale, duke i vlerësuar këta kandidatë si zotërues të pjesshëm të njohurive mbi paketën e plotë të standardeve të kontabilitetit. Ndërsa në grupin e dytë përfshihen kandidatët që kanë arritur të marrin mbi 50% të pikëve totale, duke i vlerësuar si kandidatë që zotërojnë njohuri të mira për standardet kombëtare të kontabilitetit.
Figura 30. Niveli i njohurive të kandidatëve sipas dy grupimeve të pikëve (autorja) Rezultatet treguan se 64.5% e kandidatëve kanë marrë deri në 50% të pikëve totale, pra kanë njohuri të pjesshme mbi SKK-të dhe vetëm 35.5% e tyre kanë marrë mbi 50% të pikëve totale duke u vlerësuar si njohës të mirë të SKK-ve. 3.2. Analiza e të dhënave primare 3.2.1.Rezultatet e pyetësorëve drejtuar hartuesve të PF Pytësorët drejtuar hartuesve të pasqyrave financiare të SME shërbyen për të analizuar problemet e zbatimit të SKK-ve sipas këndvështrimit të tyre. Fillimisht, paraqiten karakteristikat kryesore të hartuesve të anketuar si dhe të SME-ve, ku ata janë të punësuar. Më tej, evidentohet në mënyrë përshkruese dhe statistikore niveli i zbatimit të SKK-ve, si dhe faktorët që ndikojnë në këtë nivel zbatueshmërie. Gjithashtu, trajtohen statistikisht disa nga faktorët që ndikojnë në dobishmërinë e informacionit të raportuar nga PF të hartuara sipas SKK-ve. Së fundi, në mënyrë përshkruese dhe nëpërmjet korrelacioneve, investigohet mbi nivelin e njohurive të të anketuarve për paketën e plotë të SKK-ve, si dhe faktorët që ndikojnë në to. 3.2.1.1.Karakteristikat e target grupit (hartuesve) Në aneksin B paraqiten në mënyrë të hollësishme karakteristikat kryesore të target grupit. Nga përpunimi i të dhënave rezultoi se 55.3 % e hartuesve të anketuar janë femra dhe 44.7%
Msc. Aurora Hoxha
102
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME janë meshkuj (tabela B.8). Përsa i përket grupmoshave, 42.4% e hartuesve të anketuar i përkasin grupmoshës 23-30 vjeç, 35.3% e tyre i përkasin grupmoshës 31-35 vjeç dhe 22.4 % janë të grupmoshës 41-60 vjeç (tabela B.9). Në lidhje me nivelin arsimor rezultoi se 55.3% e të anketuarve, kanë përfunduar arsimin e lartë, ndërsa 42.4% kanë përfunduar edhe ciklin e studimit “Master” (tabela B.10). Meqënëse, pjesa më e madhe e të anketuarve janë të gurpmoshës 25-35 vjeç, ka rezultuar që shumica e tyre ose 67.1% kanë deri në 10 vjet eksperiencë pune. Gjithashtu, 14.1% e të anketuarve kanë deri në 15 vjet eksperiencë pune, ndërsa pjesa tjetër e të anketuarve mbi 15 vite eksperiencë pune (tabela B.11). Rezultatet treguan se 60% e tyre zotërojnë titullin “ Kontabël i Miratuar”, 28.3% e tyre janë kontabilist, por nuk zotërojnë asnjë titull profesional në fushën e kontabilitetit, ndërsa 8.2% e të anketuarve zotërojnë titullin “Ekspert Kontabël i regjistruar” (tabela B.12). Pjesa më e madhe e të anketuarve (82.4%) janë të punësuar në sektorin privat, ndërsa pjesa tjetër janë të vetëpunësuar, kryesisht në studiot e tyre kontabël (tabela B.13). Ashtu siç pritet, pjesa më e madhe e të anketuarve vijnë nga qyteti i Tiranës 44.7 % e tyre, ndërsa pjesa tjetër nga rrethet kryesore të vendit si Fier, Skrapar, Berat etj (tabela B.14). 3.2.2.Karakteristikat e njësive ekonomike. Në lidhje me karakteristikat kryesore të njësive ekonomike (Aneksi C) ku janë të punësuar të anketuarit, sipas përgjigjeve të tyre rëzultojnë se: 44.7% e njësive ekonomike ushtrojnë aktivitet shërbimi, ndër të cilat 17.6% ofrojnë shërbime konsulence në fushën e kontabilitetit. Pothuaj, në të njëjtat raporte rezultojnë të anketuarit e punësuar në njësitë ekonomike me aktivitet tregtar dhe prodhues. Ndërsa vetëm 7.1% e tyre janë të punësuar në njësi ekonomike me aktivitet ndërtimi (tabela C.1). Pjesa më e madhe e njësive ekonomike, janë shoqëri me përgjegjësi të kufizuar 52.9%, ndërsa 22.4% e njësive janë shoqëri aksionere dhe persona fizik (tabela C.2). Kryesisht ndërmarrjet ku janë të punësuar të anketuarit kanë një shtrirje lokale ose rajonale 54.8% e tyre, karakteristikë për SME-të vendase. Ndërsa, 29.8 % e të anketuarve janë të punësuar në njësi ekonomike me shtrirje kombëtare dhe vetëm 15.5% në ndërmarrje me shtrirje të aktivitetit edhe jashtë Shqipërisë (tabela C.3). Gjithashtu, pjesa më e madhe e njësive ekonomike (72.9%), kanë pranuar se investitorët janë vendas dhe vetëm 18.9% kanë pranuar se kapitali i tyre është 100% i huaj. Rezultatet treguan gjithashtu, se vetëm 8.2% e njësive ekonomike kanë kapital të përbërë nga investitorë vendas dhe të huaj (tabela C.4). Pjesa më e madhe e njësive ekonomike rezultojnë të kenë nga 0 -10 vjet që janë krijuar, konkretisht 21.4% rezulton të jetë krijuar maksimalisht 5 vite më parë, ndërsa 36.9% kanë deri në 10 vite që operojnë në vendin tonë. Gjithashtu 20.2% e njësive ekonomike kanë 10-15 vite jetëgjatësi, ndërsa pjesa tjetër mbi 15 deri në 30 vite që operojnë në treg. Ajo çfarë vihet re është fakti se 2 prej kompanive kanë mbi 25 vite jetëgjatësi, e cila përkon edhe me kohën e regjimit komunist. Në këto raste bëhet fjalë për njësi ekonomike të cilat janë krijuar gjatë kësaj periudhe dhe janë privatizuar dhe operojnë si të tilla pas viteve ‘90. Përsa i përket madhësisë së tyre, janë përdorur 2 kriteret sasiore për klasifikimin e tyre: numri i punonjësve dhe qarkullimi vjetor në periudhën e fundit ushtrimore. Sipas të dhënave ka rezultuar: Numri i punonjësve i grupuar Numri 0-9 punonjës
Msc. Aurora Hoxha
18
Qarkullimi vjetor i grupuar
Përqindja 21.1
Numri 0-10 milione lekë
16
Përqindja 18.8
103
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 10-49 punonjës
42
49.5
11-50 milion lekë
14
16.5
50-250 punonjës
22
25.9
51-250 milion lekë
40
47.1
Total
82
96.5
Total
70
82.4
3
3.5
Pa përgjigje
15
17.6
85
100
85
100
Pa përgjigje
Tabela 27. Të dhënat në lidhje me madhësinë e njësive ekonomike: (autorja) Rezultatet treguan se 21.1% e njësive ekonomike kanë të punësuar nga 0-9 punonjës, pra janë mikronjësi, ndërsa 49.5% e njësive ekonomike kanë të punësuar nga 10 – 49 punonjës. Gjithashtu, rezultatet treguan se 25.9 % e njësive ekonomike rezultojnë të kenë të punësuar nga 50 deri në 250 punonjës. Nëse i referohemi të dhënave analitike në këtë grupim, asnjë prej njësive ekonomike nuk rezulton të ketë mbi 200 punonjës të punësuar. Mesatarisht numri i punonjësve në këte grupim varion nga 80-120 punonjës. Për sa i përket qarkullimit vjetor vërehet së pjesa më e madhe e SME-ve realizojnë një qarkullim vjetor nga 50-250 milion lekë. Ajo çfarë duhet pranuar për qarkullimin vjetor, është se rezultatet për këtë tregues nuk mund të merren plotësisht të besueshme, duke u bazuar në një “rezervim”, i cili u vu re në momentin e anketimeve të drejtëpërdrejta. Gjithashtu, vihet re edhe mungesa e përgjigjeve nga një pjesë e të anketuarve, çka tregon problemin e raportimit të informacionit ”të rezervuar” sipas këndvështrimit të tyre. 3.2.3.Rezultate përshkruese në lidhje me nivelin dhe problemet e zbatimit të SKK-ve. Të gjithë njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme, që operojnë në vendin tonë prej vitit 2008 hartojnë dhe raportojnë informacionin kontabël sipas standarteve kombëtare të kontabilitetit (Bollano J. 2010). Megjithatë, studime të ndryshme (Miti M 2013, KKK 2014) kanë evidentuar se jo të gjithë standardet kanë të njëjtin nivel zbatueshmërie. Një pjesë e tyre zbatohen shumë pak ose pothuaj fare nga SME-të, për arsye të ndryshme ( mungesa e elementeve të nevojshëm të lidhura me standarde të caktuara, lloji i aktivitetit etj). Edhe në këtë studim, sipas të anketuarve ka rezultuar se jo të gjithë SKK-të kanë të njëjtin nivel zbatueshmërie (figura 31).
Figura 31. Zbatimi i SKK-ve sipas hartuesve të PF (autorja) Të anketuarit ( hartuesit) janë shprehur se, kanë zbatuar gjatë punës së tyre SKK1 (82.4% e të anketuarve), SKK2 (81.2% e të anketuarve), SKK4 (72.9% e të anketuarve), SKK5 ( 68.2% e të anketuarve), SKK 8 (71.8% e të anketuarve), SKK11 (55.3% e të anketuarve) dhe SKK12 (42.4% e të anketuarve). Gjithashtu, 20% e tyre raportojnë se zbatojnë SKK15 një standard i veçantë për mikronjësitë. Nga ana tjetër, ato përmendin ndër standardet më pak të zbatuara SKK9 (5.9% e të anetuarve ), SKK10 (4.7% e të anketuarve), SKK13( 2.4% e të anketuarve) Msc. Aurora Hoxha
104
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME dhe SKK14 (8.2% e të anketuarve). Pra, edhe rezultatet e këtij studimi, në lidhje me zbatimin në tërësi të SKK-ve, mbështetin rezultatet e studimeve në këtë drejtim. Mirëpo, objektiv kryesor i këtij studimi, nuk është thjesht përcaktimi i zbatimit në tërësi të SKK-ve nga SMEtë, por shkalla ose përqindja e zbatimit të standardeve. Pra, ndryshe nga studimet e mëparshme (Naco M.2012, Miti M.2013 KKK 2014), të cilët kanë përcaktuar vetëm nivelin e zbatimit në tërësi të SKK-ve, rezultatet e këtij studimi u thelluan më shumë, deri në zbatimin e plotë apo të pjesshëm të SKK-ve të zbatuara prej SME-ve (figura 32)
Figura 32. Përqindja e zbatimit të SKK-ve të zbatuara nga SME-të e anketuara (autorja) Rezultatet treguan se, mesatarisht shkalla e zbatimit të standardeve është 58.5%. Grafikisht vërehet, se 28.6% e të anketuarve janë shprehur se shkalla e zbatimit të SKK-ve, në subjektin ku ata punojnë varion nga 61-80%. Nga ana tjetër, përqindja e të anketuarve që pranuan se shkalla e zbatimit varion nga 21-40% ëshë e njëjtë me përqindjen e të anketuarve që pranuan se zbatojnë standardet në nivelin 40-60%. Ndërsa, të anketuarit që pranojnë se zbatojnë mbi 80% SKK-të përfaqësojnë 17.9% të të anketuarve gjithsej. Më saktësisht vetëm 6 nga 85 të anketuarit pranojnë se zbatojnë plotësisht standardet që ato kanë mundësi zbatimi. Ajo çfarë nuk pritej ishte fakti se 8.3% e të anketuarve pranojnë se përqindja e zbatimit të SKK-ve në njësitë ku punojnë rezulton nën nivelin 20%. Pra, rezultatet treguan se përqindja e zbatimit të standardeve është e ndryshme nga pritshmëria që përcakton legjislacioni kontabël në lidhje me to. Ky ndryshim vjen si rezultat i problemeve që shoqëruan dhe po shoqërojnë vetë proçesin e implementimit tyre. Në fakt, edhe pse kanë kaluar mbi 5 vite prej kohës së nisjes së implementimit të tyre, përsëri rezulton se proçesi i zbatimit ende ka vështirësi. Këto vërehen më të theksuara në disa standarde dhe më pak në disa të tjera ( referohu figura 33).
Figura 33.Përqindja e zbatimit dhe vështirësitë gjatë zbatimit të SKK-ve nga hartuesit (autorja) Rezultatet treguan se hartuesit kanë hasur më shumë vështirësi në ato standarde që janë zbatuar më pak. Ndër to përmenden SKK3 (23.4% e të anketuarve), SKK6 (24.4% e të Msc. Aurora Hoxha
105
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME anketuarve). Ndërsa, për SKK9 (4.6% e të anketuarve), SKK10 (3.7% e të anketuarve), SKK13 (2.4% e të anketuarve) dhe SKK14 (7.3% e të anketuarve) vërehet se përqindja e të anketuarive që pranojnë se i zbatojnë këto standarde, njëkohësisht kanë pranuar se kanë patur vështirësi gjatë zbatimit. Nga ana tjetër, në grafik vërehet se SKK1, SKK2, SKK4, SKK5, SKK8, SKK11, SKK12 dhe SKK15 kanë rezultuar me një nivel të lartë zbatimi, por nga ana tjetër bie niveli i vështirësive gjatë zbatimit të tyre. Për të identifikuar një arsye për këto vështirësi, të anketuarit u pyetën nëse kanë hasur probleme në kuptimin e terminologjisë apo përmbajtjes së SKK-ve. Qëllimi i kësaj pyetje është të arrihet në një përfundim nëse vështirësitë gjatë zbatimit të SKK-ve nga të anketuarit, janë ndikuar nga fakti nëse i kanë kuptuar drejt apo kanë hasur vështirësi gjatë kuptimit të tyre. Rezultatet e të anketuarve paraqiten në figurën në vazhdim.
Figura 34.Vështirësitë në zbatimin dhe kuptimin e SKK-ve (autorja) Sipas të anketuarve, standardet që konsiderohen problematike në lidhje me kuptimin e terminologjisë apo përmbajtjes janë SKK3, SKK6, SKK13 dhe SKK14. Këto standarde përfaqësojnë standardet që sollën terminologji terësisht të re, të pa trajtuar në PPK dhe të pa njohur më parë nga hartuesit e PF. Në këtë mënyrë zbatimi i tyre u shoqërua me probleme nga hartuesit. Nga ana tjetër, vërehet se disa standarde si SKK2, SKK4, SKK5, SKK9, SKK11 dhe SKK12 edhe pse nuk vlerësohen nga të anketuarit si standarde të vështira për t’u kuptuar në terminologji dhe përmbajtje, përsëri të anketuarit kanë pranuar se kanë hasur probleme gjatë zbatimit të tyre. Përsa i përket SKK 2, ai solli ndryshime në formatin e PF. Përshtatja me këto ndryshime, solli edhe vështirësi dhe probleme, më të theksuara në fillimet e zbatimit të SKK-ve. Ndërsa, në lidhje me SKK4, SKK5, SKK11, në to ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, duke u konsideruar si standarde që shoqërohen me probleme nga të anketuarit.
Figura 35. Format e raportimit financiar të SME-ve të anketuara (autorja) Msc. Aurora Hoxha
106
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Nga ana tjetër për të devijuar disi nga këto probleme, 40% e të anketuarve kanë pranuar se hartojnë PF me formate të thjeshtuara për nevojat e drejtimit dhe PF sipas SKK-ve për qëllime tatimore. Ndërsa, 34.94% e të anketuarve pranojnë se zbatojnë SKK-të për raportim të brendshëm dhe për qëllime të raportimit tatimor pra hartojnë një format raportimi. Nga ana tjetër, 7.06% e tyre pranuan se vazhdojnë të hartojnë PF sipas PPK për raportim të brendshëm, ndërsa per raportimin tatimor raportojnë sipas SKK-ve dhe legjislacionit tatimor. Ashu siç pritej, rezultatet treguan se njësitë ekonomike të marra në studim, raportojnë informacion në formate të ndryshme. Të njëjtin fakt pranon në studimin e tij edhe KKK, ku theksohet se njësitë ekonomike raportojnë në disa grupe shifrash ndër të cilat, për organet tatimore, për llogari të menaxhimit dhe për llogari të bankave. Nga ana tjetër, në këtë studim pranohet se llogaritë e menaxhimit, japin një pamje të mirë të performancës, por nuk janë të hartuara në përputhje me SKK-të. Ndërsa llogaritë për tatimet priren të minimizojnë fitimin ndryshe nga llogaritë e hartuara për bankën që priren të maksimizojnë fitimin. Pra, një problem tjetër në lidhje me zbatimin e SKK- ve është besueshmëria e informacionit të raportuar në këto pasqyra. Më parë, në këtë studim (referohu kapitullit 4) u analizua këndvështrimi i përdoruesve kryesorë të pasqyrave financiare, konkretisht i inspektorëve tatimorë dhe oficerëve të kredisë në lidhje me këtë problem. Ata pranuan se informacioni i raportuar në PF sipas SKK-ve nuk pasqyron plotësisht situatën financiare të SME-ve. Gjithashtu, në shumë raste drejtuesit apo dhe vetë kontabilistët ndikojnë në informacionin që raportohet në to. Ashtu siç pritej, të njëjtin opinion pranojnë edhe hartuesit e pasqyrave financiare të anketuar në këtë studim. Sipas tyre, njësitë ekonomike, nuk raportojnë tërësisht situatën e tyre financiare. Njëkohësisht pranojnë se, shpesh herë janë vetë ata që manipulojnë rezultatet, të ndikuar nga drejtuesit apo pranarët e tyre. Përgjigjet e tyre paraqiten si më poshtë:
Figura 36. Përqindja e paraqitjes së situatës së vërtetë financiare të SME-ve sipas hartuesve të PF (autorja) Rezultatet treguan se vetëm 20% e të anketuarve pranojnë se raportojnë realisht situatën e tyre financiare në PF sipas SKK-ve, ndërsa pjesa më e madhe e tyre (80%) pranon të kundërtën. Njësitë ekonomike të anketuara, raportojnë më së shumti 50% deri në 70% dhe 71% deri në 90% të gjendjes së tyre financiare. Nga ana tjetër, vërehet se një pjesë e të anketuarve pranojnë se raportojnë edhe më pak se 50% të gjendjes së vërtetë financiare në njësitë ku punojnë.
Msc. Aurora Hoxha
107
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Ndërsa në lidhje me ndikimin e informacionit të raportuar nga drejtuesi apo kontabilisti vërehen raporte pothuaj të njëjta. Në figurën 37 vërehet se mbi 60% e hartuesve, pranojnë se ndikojnë (ndërhyjnë) në rezultatin e raportuar në PF, ndërsa mbi 37.6% e tyre pranojnë të kundërtën. Më saktësisht, një pjesë e të anketuarve pranoi se kanë ndikuar rezultatin financiar 1 herë gjatë 5 viteve të fundit. Kështu, 16.7% e të anketuarve pranuan se ky ndikim është bërë nga drejtuesi, ndërsa 16.5% e hartuesve pranuan se është bërë nga vetë ata me miratimin e drejtuesve. Gjithashtu, një pjesë e të anketuarve pranuan se ndikojnë çdo vit në rezultatin ushtrimor të raportuar në PF. Vihet re se, ndikimi është pothuaj në të njëjtat nivele si nga drejtuesit ashtu edhe nga hartuesit. Ndërsa përsa i përket ndikimit të rezultateve në 2, 3 apo 4 vite vihen re ndryshime në raportin drejtues/hartues. Nga ana tjetër, edhe pse një pjesë e të anketuarve kanë pranuar se nuk kanë ndikuar në rezultatin e raportuar gjatë 5 viteve të fundit, ky fakt duket pak kontradiktor. Kjo pasi, duke iu referuar përgjigjeve të të anketuarve mbi përqindjen e realitetit që shprehin shifrat e raportuara në PF të hartuara sipas SKK-ve, vetëm 20% e tyre pranojnë se raportojnë 100% vlerat e vërteta. Mbetet në dorën e lexuesve për të gjykuar në lidhje me këtë rezultat, duke patur parasysh se këto pyetje kërkojnë një informacion “të rezervuar” nga pikëpamja e hartuesve të PF.
Figura 37.Ndikimi në rezultatin ushtrimor nga drejtuesi/hartuesi i SME-së (autorja) Në përfundim të këtyre rezultateve vërejmë se PF të hartuara sipas SKK-ve raportojnë informacion pjesërisht real dhe të besueshëm që varion mestarisht në nivelin 70%, edhe sipas këndvështrimit të hartuesve të tyre. Gjithashtu rezultatet treguan se mbi 60% e të anketuarve pranuan se influencojnë në informacionin e raportuar në PF. Këto rezultate vijnë në mbështetje të hipotezës së parë të këtij studimi. 3.2.4.Rezultatet në lidhje me problemet e zbatimit të standardeve nëpërmjet analizës faktoriale dhe modeleve ekonometrike. 3.2.4.1.Analiza e treguesve kryesor (PCA) Rezultatet në lidhje me përshtatshmërinë e shkallës së përdorur në vlerësimin e problemeve, nërpërmjet koefiçientit Cronbach’s alpha α = 0.863 ( ankes, PCA) treguan se shkalla e përdorur është e përshtatshme. Sipas kriterit Kaiser-it, apo rregulli i vlerave “eigen” mbi 1 u përcaktuan 5 faktorë me eigenvalue mbi 1. Këta faktorë shpjeguan 65.07% të variancës. (aneks VI, analiza faktoriale). Rezultatet treguan se të dhënat vlerësohen të përshtatshme pasi, testi Bartlett-së sphericity rezultoi fortësisht sinjifikant (p<0.000). Gjithahtu vlera e treguesit Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) rezultoi 0.794 i pranueshëm për një analizë të përshtatshme faktoriale. Nëpërmjet rrotullimit ortogonal, metoda “Varimax’ u llogaritën rezultatet (faktorët), të cilat paraqiten në dy tabela: tabela Matrix Pattern, e cila tregon peshën Msc. Aurora Hoxha
108
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME e secilit prej variablave në faktorin përkatës dhe tabela e dytë, Struktura Matrix, e cila ofron informacion për lidhjen (korrelacionin) mes variablave dhe faktorëve. Janë mbajtur si variabla të pranueshëm për secilin faktor në të dy tabelat peshat (loadings) mbi 0.6, pasi sipas (MacCallum, Widaman, Zhang and Hong 1999) peshat mbi 0.6 për kompionët relativisht të vegjël me më pak se 100 raste janë të përshtatshme. Rezultatet e analizës paraqiten të përmbledhura në tabelën 28. Ndërsa në vazhdim trajtohen sqarimet përkatëse të faktorëve. Faktori i parë grupoi ato variabla që shpjegojnë një problem të rëndësishëm në zbatimin e standardeve kontabël, dobishmërinë e informacionit të pasqyrave financiare. Ky faktor shpjegon 29.73% të variancës ose 29.73 të variancës së problemeve të perceptuara nga të anketuarit në zbatimin e SKK-ve. Faktori i dytë, i cili shpjegon 14.82% të variancës ka grupuar variabla që kanë të bëjnë me ndikimin e legjislacionit tatimor në zbatimin e SKK-ve. Përveç problemit të divergjencës të anketuarit kanë vlerësuar në këtë faktor edhe penalizimin e pakët nga organet tatimore, për moszbatimin e SKK-ve. Rëndësia e dy faktorëve të parë evidentohet edhe në shpjegimin në përqindje më të lartë (44.5%) të variancës. Ndërsa faktori i tretë, i cili shpjegon 8.97% të variancës, përcakton një problem më pak të diskutuar, për ndikimin e tij në zbatimin e standardeve. Në këtë faktor, përfshihen variabla që reflektojnë periudhën relativisht të shkurtër për përshtatjen e hartuesve me ndryshimet në fushën e kontabilitetit. Gjithashtu, të anketuarit perceptojnë një problem në zbatimin e SKKve edhe kohën e tyre të pamjaftueshme për trajnim dhe studim të SKK-ve. Faktori i katërt, i cili shpjegon 6.84% të variancës, përcakton problemet që lidhen me kuptimin dhe mungesën e shembujve ilustrues në literaturën e SKK-ve. Këto mangësi kanë krijuar probleme, jo vetëm në njohuritë e hartuesve, por edhe gjatë zbatimit të SKK-ve. Së fundi faktori i pestë, i cili shpjegon 5.18% të variancës, përcakton problemet e hartuesve në lidhje me trajnimet si dhe përdorimin e materialeve jo të përshtatshme gjatë trajnimeve. Ndryshe, nga sa rezulton në analizat e trajtuara në këtë pjesë të studimit, në këtë faktor janë përfshirë probleme që lidhen me kostot e trajnimit apo mungesën e njohurive nga hartuesit e rinj, që në fakt nuk rezultojnë të kenë një ndikim të rëndësishëm në njohuritë e të anketuarve. Megjithatë të anketuarit perceptojnë edhe koston si problem me ndikim të përgjithshëm në zbatimin e SKK-ve duke mbështetur rezultate të studimeve të mëparshme .
Msc. Aurora Hoxha
109
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Faktori I: shpjegon 29.73% të variancës – “Dobishmëria” Pattern 18.Fakti që drejtuesit e subjekteve përdorin pak/aspak informacionin nga .705 PF sipas SKK -ve për vendimarrje.
Peshat Structur Matrix .786
17.Fakti që bankat përdorin pak /aspak informacionin nga PF sipas SKK -ve për dhënien e kredive
.722
.735
3.Informacioni pjesërisht real dhe pjesërisht i besueshëm që raportohet në PF sipas SKK -ve
-.726
-.762
.713
.791
.692
.668
15.Koha e pamjaftueshme e profesionistëve kontabël për studim /trajnim për shak të orëve të gjata në punë.
.815
.807
7.Periudha relativisht e shkurtër e zbatimit të SKK -ve nga profesionistët.
.652
.603
Faktori i II shpjegon:14.82% të variancës – “Divergjenca” 6.Divergjenca ( mospërputhja ) e legjislacionit tatimor dhe SKK -ve në shumë çështje 19.Fakti që subjektet nuk penalizohen ose penalizohen shumë rrallë me gjobë nga organet tatimore për moszbatimin e SKK -ve Faktori i III: shpjegon 8.97% të varianacës – “Periudha”
Faktori i IV: shpjegon 6.84% të variancës- “Problemet në përmbajtje të paketës së SKK-ve” 14.Fakti që ka pak shembuj ilustrues apo raste konkrete të trajtuar në .630 .707 paketën e plotë të SKK -ve 11.Mungesa e literaturës / materialeve trajnuese të SKK
.679
.656
1.Vështirësia në kuptimin e përmbajtjes dhe terminologjisë së përdorur tek SKK-të nga profesionistet kontabël
.618
.635
.868
.862
10 Trajtimi i shumë çështjeve teorike dhe jo problemeve reale të profesionistëve në trajnimin e shoqatave të kontabilitetit
.731
.746
9.Fakti që profesionistët e rinj kanë shumë pak/aspak njohuri për SKK -të pasi ato trajtohen pak në universitete.
.700
.729
8.Trajnimi jo i vazhdueshëm i profesionistëve nga shoqatat e kontabilitetit
.642
.678
Faktori i V: shpjegon 5.18% të variancës- “Problemet me njohuritë “ 16.Fakti që kostot e trajnimit janë te larta dhe paguhen nga vetë profesionistët kontabël
Tabela 28. Rezultatet e analizës faktoriale (metoda PCA).( autorja) Qëllimi i përdorimit të analizës faktoriale, ishte grupimi dhe përcaktimi i disa problemeve të cilat perceptohen nga të anketuarit të rëndësishme në zbatimin e SKK-ve. Nga ana tjetër analiza shërbeu edhe si pikënisje për përcaktimin e variablave, të cilët u përdorën në modelet ekonometrike të sqaruara në vazhdim të këtij studimi.
Msc. Aurora Hoxha
110
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 3.2.4.2Rezultate të modeleve ekonometrike Në tabelën 29 paraqiten rezultatet e modeleve të ndërtuara për të kontrolluar mbi faktorët që ndikojnë në dobishmërinë e informacionit të PF të hartuara sipas SKK-ve. Këto modele u ndërtuan mbështetur në të dhënat e kampionit të marrë në analizë, pra përgjigjeve të hartuesve të PF. Vlera R² (R Square )48 ka rezultuar në modelin e parë 0,332 (p = 0.000) dhe në modelin e dytë 0.367 (p=0.000). Shprehur si përqindje, kjo do të thotë se variablat në modelin e pare (realiteti, ndikimi, zbatimi dhe madhësia ) shpjegojnë 33.20% të variancës së dobishmërisë së PF të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm. Ndërsa variblat e përfshira në modelin e dytë, (realiteti, ndikimi, zbatimi dhe madhësia dhe përdorimi i informacionit nga pasqyrat e thjeshtuara) shpjegojnë 36.7% të variancës së dobishmërisë së PF të hartuara sipas SKK-ve për qëllime tatimore. Gjithashtu, në tabelën 29 paraqitet rëndësia dhe kontributi i variablave të pavarur të modelit në parashikimin e variablit të varur. Për të investiguar varësitë e variablave të pavarur mbi dobishmërinë e informacionit të PF për raportim të brendshëm ( Modeli 1), u ndërtuan 2 specifikime (1) dhe (2) Në specifikimin e (1) u përdorën në model vetëm variablat kryesorë (zbatimi, reale, ndikimi, madhësia), ndërsa në specifikimin (2) u shtuan jetëgjatësia dhe kapitali si variabla kontrolli. Në specifikimin (1) të modelit të parë, rezultoi që mbi dobishmërinë e informacionit të PF për raportim të brendshëm të ketë impakt pozitiv përqindja ose shkalla e zbatimit të standardeve kontabël (zbatimi), përqindja e gjëndjes të vërtetë financiare të raportuar në to (Reale) dhe madhësia. Kjo do të thotë se, një rritje e shkallës së zbatimit të SKK-ve ( sa më shumë të rritet përqindja e zbatimit të SKK-ve) ka tendencë të sjellë rritje në dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF për raportim të brendshëm. Njëkohësisht, një rritje e tendencës për të raportuar sa më realisht situatën financiare të SME-ve të anketuara, pritet të rrisë dobishmërinë e informacionit të përfituar në PF për raportim të brendshëm, kur të gjithë faktorët e tjerë mbeten të pandryshuar. Edhe rritja e madhësisë së njësive të anketuara (e matur nëpërmjet numrit të punonjësve), pritet të sjellë rritje në dobishmërinë e informacionit të PF për raportim të brendshëm, kur të gjithë faktorët e tjerë mbeten konstant. Pra, dobishmëria e informacionit mendohet të jetë më e madhe në ndërmarrjet e mesme sesa në ndërmarrjet e vogla të anketuara. Këto rezultate shpjegohen me faktin se PF për raportim të brendshëm, ndërtohen me objektivin kryesor për t’i shërbyer drejtuesve apo pronarëve. Duke u nisur nga ky objektiv, pritet që këto pasqyra të tentojnë drejt raportimit të informacionit sa më afër vlerave reale apo gjendjes së vërtetë financiare të SME-ve të anketuara. Gjithashtu, zbatimi i plotë i SKK-ve gjatë hartimit të PF ka tendencë të raportojë informacion të dobishëm për përdoruesit nëse i referohemi objektivit të SKK1. Ndërsa, ndikimi pozitiv i madhësisë së njësive ekonomike, shpjegohet me disponimin e burimeve të nevojshme (burime njerëzore, financiare) për hartimin dhe përpunimin e të dhënave të PF sipas SKK-ve që njësitë e mesme disponojnë krahasuar me burimet e njësive të vogla apo mikronjësive.
48
Tregon se sa përqind të variancës (variablit të varur – dobishmërisë së informacionit të raportuar në dy pasqyrat financiare) shpjegohet me modelin (ose shpjegojnë variablat e pavarur në model).( Osmani M.2013; Metodat e ekonometrisë)
Msc. Aurora Hoxha
111
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Variablat Zbatimi (X1) Reale (X2)
Modeli 1 Y= dobishmëria PF për raportim brendshëm (1) (2)
Modeli2 –Y= dobishmëria PF për qëllime tatimore (3) (4)
(5)
2.035***
1.661***
0.552
0.496
0.311
(0.570)
( 0.554)
(0.463)
(0.470)
(0.501)
0.388***
0.246***
-0.265**
-0.268**
- 0.350***
( 0.140)
(0.143)
(0.118)
(0.120)
(0.125)
-0.095 ( 0.069)
-0.100*** (0.058)
-0.095*** (0.059)
-0.011** ( 0.059)
0.004*
0.003*
0.005***
0.005***
0.005***
( 0.002)
( 0.002)
( 0.001)
( 0.001)
( 0.001)
0.356***
0.350***
( 0.082)
( 0.083)
Ndikimi 1 ( X3)
-0.049 (0.074)
Ndikimi 2 ( X3)
-0.023 (0.074)
Ndikimi Total (1+2) Madhësia (X4) Dobishmëria PF të thjeshtuara (X5) Y- SKK raport. brendsh
0.343*** ( 0.096)
Variabla kontrolli Jetëgjatësia Kapital i huaj Konstantja
0.025*
0.012*
( 0.015)
( 0.012)
0.876* ( 0.502)
0.090* ( 0.419)
0.595
0.318
1.925***
1.823***
2.151***
(0.656)
(0.728)
(0.598)
(0.612)
(0.613)
Observimet
81
81
81
81
81
R-squared
0.332
0.387
0.367
0.375
0.324
*** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1 Shenim:Rezultatet jane kontrolluar per heteroskedasticitet, multikolinearitet dhe endogjenitet
Tabela 29. Rezultatet e modelimit mbi dobishmërinë e informacionit të raportuar në PF të hartuara sipas SKK-ve Gjithashtu, në specifikimin (1) të modelit të parë, rezultoi se ndikimi ose influencimi i informacionit si nga hartuesit ashtu edhe nga pronarët/drejtuesit, nuk rezultoi të ketë impakt mbi dobishmërinë e informacionit të PF për raportim të brendshëm. Kjo mbështetet në faktin se ky variabël nuk ka rezultuar statistikisht i rëndësishëm në ketë model. Saktësisht ky faktor është kontrolluar nëpërmjet dy zërave që përbëjnë këtë variabël. Mbështetur në opinionet e ekspertëve të fushës së kontabilitetit, personat që ndikojnë rezultatin ushtrimor (pra ndikojnë në informacion) janë drejtuesit/ pronarët ose me miratimin e këtyre të fundit edhe hartuesit.
Msc. Aurora Hoxha
112
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Pikërisht këto dy nëndarje kanë shërbyer për të krijuar 2 “nënvariablat” e variablit të pavarur “ndikimi”. Pra, të dy nënvariablat e përdorur në model nuk rezultojnë të të ndikojnë në dobishmërinë e PF për raportim të brendshëm mbështetur në të dhënat e kampionit të analizuar. Kjo shpjegohet me faktin se përdoruesit që përfitojnë dobishmëri nga përdorimi i këtij informacioni janë vetë drejtuesit. Në këtë mënyrë, ata nuk pritet të ndikojnë në një informacion, të cilin do ta përdorin vetë ata pë qëllime vendimarrje. Ndërsa në specifikimin (2) të modelit të parë përveç variablave të mësipërm u shtuan edhe variabla kontrolli.për të kontrolluar nëse variablat kryesor të trajtuar në specifikimin (1) mbeten të rëndësishëm edhe në këtë specifikim. Dy variablat e kontrollit, që u shtuan janë jetëgjatësia dhe kapitali i huaj. Fillimisht, për këto dy variabla u kontrollua nëse rezultojnë statistikisht të rëndësishëm në lidhje me ndikimin e tyre në dobishmërinë e PF për raportim të brendshëm. Rezultatet, treguan se këto dy variabla janë statistikisht të rëndësishëm, por nga ana tjetër nuk ndryshoi dhe rëndësia e variablave kryesorë të përdorur në model. Rëndësia e variablit të parë të kontrollit, “jetëgjatësia” tregoi se, sa më e madhe jetëgjatësia e SME së, aq më shumë i dobishëm vlerësohet informacioni i raportuar në PF për raportim të brendshëm. Kjo shpjegohet me faktit se jetëgjatësia në treg siguron një konsolidim të njësisë ekonomike, por njëkohësisht edhe organizim efiçent në administrim, si rezultat i rritjes së eksperiencës. Ndërsa variabli i dytë i kontrollit “kapitali i huaj” tregon se njësitë ekonomike me kapital 100% të huaj kanë tendencën të vlerësojnë më shumë të dobishëm informacionin në PF për raportim të brendshëm, në raport me njësitë ekonomike me kapital 100% vendas ose kapital të përbërë. Kjo shpjegohet me faktin që investitorët e huaj zakonisht reflektojnë një kulturë ndryshe nga ajo vendase në respektimin e rregullave në përgjithësi. Për më tepër nëse i referohemi informacionit kontabël, të cilën në shumicën e rasteve e raportojnë edhe në njësitë qëndrore, tendenca e tyre është drejt rritjes së dobishmërisë së këtij informacioni. Modeli i dytë ( Modeli 2) u ndërtua për të kontrolluar rëndësinë e variablave të njëjtë, por mbi dobishmërinë e PF të hartuara për qëllime tatimore. Për këtë model u ndërtuan 3 specifikime (3), (4) dhe (5), rezultatet e të cilëve shpjegohen si më poshtë: Fillimisht në specifikimin (3), të modelit të dytë u investigua mbi impaktin që variablat kryesor të specifikimit (1) dhe (2), kanë mbi dobishmërinë e PF për qëllime tatimore. Gjithashtu në këtë specifikim u shtua dhe një variabël i pestë “dobishmëria e PF të thjeshtuara” (janë pasqyra zakonisht të hartuara për raportim të brendshëm dhe jo sipas SKKve). Nga ana tjetër një format tjetër i PF i përdorur nga drejtuesit në vendimarrje janë edhe PF të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm. Për këtë variabël por njëkohësisht edhe për variablat kryesorë u investigua në specifikimin (5) të modelit të dytë. Rezultatet në specifikimin (3) dhe (5) treguan se përqindja e gjendjes së vërtetë financiare të raportuar dhe ndikimi ose influencimi i informacionit, kanë impakt negativ në dobishmërinë e PF për qëllime tatimore, ndërsa dobishmëria e PF të thjeshtuara dhe dobishmëria e PF të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm rezultua të kenë impakt pozitiv. Për sa i përket variablit të përqindjes së gjendjes së vërtetë financiare (reale), edhe pse ka rezultuar statistikisht i rëndësishëm në kampionin e studiuar, ndryshe nga çfarë pritej, rezultoi
Msc. Aurora Hoxha
113
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME të ketë një marrëdhënie negative me dobishmërinë e informacionit të PF për qëllime tatimore. Kjo do të thotë se, rritja e raportimit të realitetit të gjendjes financiare në SME-të e anketuara, ul dobishmërinë e informacionit të PF për qëllime tatimore. Edhe pse në pamje të parë, duket sikur nuk shpjegon saktë varësinë me variablin e varur, në fakt kjo marrëdhënie është e pranueshme. Duke qenë se, tendenca e raportimit të informacionit në këto PF është fshehja e vlerave reale të gjendjes financiare, me qëllim uljen e rezultatit tatimor, atëherë dobishmëria që drejtuesit presin të sigurojnë në PF për qëllime tatimore është pikërisht përcaktimi i nivelit të fshehjes së informacionit. Kjo mbështetet edhe në rezultatet e anketimit të kryer nga KKK 2014 sipas së cilës “pasqyrat financiare nuk janë shifrat e vërteta”. Nga ana tjetër, dobishmërinë e informacionit të plotë dhe të vërtetë të gjendjes financiare, drejtuesit e sigurojnë në dy format e tjera të raportimit të informacionit, që janë pasqyrat e thjeshta për raportim te brendshëm ose pasqyrat sipas SKK-ve për raportim të brendshëm. Kjo vërehet edhe në rezultatet e këtyre dy treguesve të cilët, kanë rezultuar statistikisht të rëndësishëm në modelin e dyte (referohu tabelës 29 specifikimi (3) dhe (5). Këto dy tregues, tregojnë se rritja e dobishmërisë së PF të thjeshtuara apo PF të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm ka tendencën të rrisë dobishmërinë e PF për qëllime tatimore. Kjo interpretohet me faktin se informacioni bëhet plotësisht i dobishëm për drejtuesit nëse kanë përpara njëkohësisht informacionin “jo plotësisht të vërtetë” të raportuar në PF për qëllime tatimore dhe informacionin “plotësisht të vërtetë” nga PF për raportim të brendshëm qoftë në formë të thjeshtuar, qoftë sipas SKK-ve. Gjithashtu, ky variabël rezulton me të njëjtin nivel rëndësie edhe në specifikimet e tjera të modelit të dytë, duke konfirmuar tendencën e tij në ndikimin e dobishmërisë së PF për qëllime tatimore. Edhe variabli i ndikimit ose influencimit të informacionit (ndikimi total) ka rezultuar statistikisht i rëndësishëm në specifikimet (3) dhe (5) të modelit të dytë. Rezultatet treguan se sa më shumë të ndikohet informacioni nga drejtuesit apo hartuesit, aq më pak i dobishëm rezulton të jetë për drejtuesit, kur të gjithë variablat e tjerë mbeten të pandryshuar në kampionin e studiuar. Ashtu siç pritej, efekti i këtij treguesi në dobishmërinë e PF për qëllime tatimore rezultoi të ketë marrëdhënie negative. Këto rezultate mbështesin jo vetëm intervistat apo rezultatet përshkruese të këtij kapitulli dhe kapitullit paraardhës, por njëkohësisht edhe rezultatet e KKK-së 2014. Kështu, meqënëse, drejtuesit/pronarët e SME-ve ku janë të punësuar të anketuarit priren të minimizojnë fitimin në mënyrë që të reduktojnë barrën tatimore, atëherë kjo tendencë e tyre zvogëlon dobishmërinë e informacionit për to. Nga ana tjetër përqindja e zbatimit të SKK-ve (zbatimi), ashtu siç pritej, nuk ka rezultuar statistikisht e rëndësishme në specifikimet (3) dhe (5) të modelit të dytë, pra nuk ka impakt në dobishmërinë e PF për qëllime tatimore. Kjo do të thotë se, dobishmëria e informacionit të PF për qëllime tatimore nuk ka tendencë të ndikohet nga shkalla e zbatimit të SKK-ve. Kjo shpjegohet me faktin se informacioni i raportuar në këto pasqyra është i destinuar kryesisht për organet tatimore. Pra, qëllimi kryesor i hartimit të PF, është raportimi i informacionit në organet tatimore. Nga ana tjeter, organet tatimore, shpesh herë kanë të përcaktuara rregulla dhe parime të ndryshme nga raportimi financiar për trajtimin e çështjeve kontabël (referohu kapitullit të III). Kështu, hartuesit e këtij informacioni janë të prirur të zbatojnë rregullat tatimore (edhe për shkak të penalizimit), krahasuar me rregullat kontabël. Edhe (Miti M.
Msc. Aurora Hoxha
114
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 2013; Kapllani V.2012), ka arritur në konkluzionin se hartuesit në shumicën e rasteve zbatojnë rregulla tatimore për rregulla kontabël kur ato janë alternativa të njëra-tjetrës. Ky variabël mbetet i parëndësishëm edhe në 2 specifikimet e tjera (4) dhe (5) të përdorura në modelin e dytë Së fundi ashtu si edhe në modelin e parë, edhe në modelin e dytë u përdorën të njëjtat variabla kontrolli në specifikimin (4), të cilët rezultuan jo vetëm të rëndësishëm, por në një marrdhënie pozitive me dobishmërinë e PF për qëllime tatimore. Gjithashtu, shtimi i variablave të kontrollit nuk ndryshoi rëndësinë e variablave kryesor në modelin e dytë. Modeli tjetër (3), u ndërtua për të investiguar faktorët apo problemet që ndikojnë në nivelin e zbatimit të SKK-ve. Rezultatet e kampionit të marrë në studim paraqiten në tabelën 30. Për të investiguar marrëdhëniet ndërmjet variablave të varur dhe të pavarur u përdorën 5 specifikime (raste) në këtë model. Fillimisht në specifikimin (1), u investigua në lidhje me katër variablat kryesorë, të identifikuar si të tillë në këtë studim ( dobishmëria e informacionit te PF, divergjenca tatimore, njohuritë e hartuesve dhe madhësia e njësive ekonomike) . Ndërsa në specifikimet e tjera (2), (3), (4) dhe (5) përveç variablave kryesor u shtuan edhe variabla të ndryshëm kontrolli, për të investiguar mbi rëndësinë e tyre dhe njëkohësisht të variablave kryesor në nivelin e zbatimit të standardeve. Rezultatet e modelit (3), treguan se dobishmëria e informacionit të PF, njohuritë e hartuesve dhe madhësia e njësive ekonomike kanë impakt pozitiv në nivelin e zbatimit të standardeve, ndërsa divergjenca tatimore ka impakt negativ. Këto rezultate evidentohen jo vetëm në specifikimin (1) të modelit të tretë që investigon vetëm për rëndësinë e këtyre 4 variablave në nivelin e zbatimit te SKK-ve, por edhe në katër specifikimet e tjera të modelit (3), ku janë shtuar variabla kontrolli. Në këtë mënyrë konfirmohet rëndësia që variablat kryesor kanë në modelin e tretë dhe me konkretisht: Në të gjithë specifikimet e modelit të tretë, dobishmëria e informacionit, jo vetëm rezultoi statistikisht e rëndësishme, por egziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet dobishmërisë së informacionit dhe shkallës së zbatimit të SKK-ve. Kjo do të thotë se sa më shumë i dobishëm informacioni në PF sipas SKK-ve për përdoruesit (drejtuesit), aq më shumë ka tendencë të rritet zbatimi i SKK-ve, kur variablat e tjerë mbeten të pandryshuar. Rezultatet mbështesin trajtimet në literaturën e huaj, në lidhje me shkallën e zbatimit të SNRF-ve, sipas së cilës vlerësimi i përdoruesve për dobishmërinë e PF të hartuara sipas SNRF-ve ka një ndikim pozitiv në shkallën e zbatimit të tyre. E njëjta tendencë rezulton edhe në SME-të ku të anketuarit punojnë. Pra, vërehet një prirje në rritjen e zbatimit të SKK-ve, në ato SME, që drejtuesit e tyre vlerësojnë të dobishëm informacionin e raportuar në PF të hartuara sipas tyre. Për më tepër, dobishmëria e informacionit është përfitimi më i madh i pritshëm gjatë zbatimit të standardeve në raport me kostot që kërkon implementimi i tyre.
Msc. Aurora Hoxha
115
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Modlei 3-Y1- Zbatimi i SKK-ve Variablat
Dobishmëria (X1) Divergjenca (X2)
(1)
(2)
0.039***
0.033***
0.038***
0.038***
0.031**
(0.014)
( 0.014)
(0.014)
(0.016)
(0.013)
- 0.051***
- 0.049***
-0.050***
-0.050***
-0.040***
( 0.019)
(0.016)
(0.020)
(0.019)
(0.020)
0.043**
0.036**
0.041**
0.035**
0.031*
(0.019)
(0.019)
(0.019)
(0.018)
(0.018)
Njohuritë ( X3) Madhësia (X4)
(3)
(4)
(5)
0.001*
0.001*
0.001*
0.001*
0.001**
( 0.001)
( 0.001)
( 0.001)
( 0.001)
( 0.000)
Variabla kontrolli Statusi juridik SHPK
0.015 (0.061) 0.134* (0.076)
SHA Përbërja e kapitalit Vendas
0.108* (0.064) -0.037 (0.099)
I Huaj
0.030* (0.141)
Tipi i aktivitetit Shërbimi
0.098* (0.076) 0.047 (0.062)
Tregtar
0.073 (0.058)
-0.019 (0.061)
Konstantja
0.429***
0.440***
0.459***
0.435***
0.419***
(0.089)
(0.096)
(0.141)
(0.093)
(0.087)
Observimet
76
74
74
76
74
R-squared
0.278
0.314
0.292
0.288
0.334
*** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1 Shenim:Rezultatet jane kontrolluar per heteroskedasticitet, multikolinearitet dhe endogjenitet
Tabela 30. Rezultatet e modelimit mbi problemet e zbatimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Divergjenca: Një tjetër variabël apo problem që ka tendencë të ndikojë në zbatimin e SKKve është ndikimi i legjislacionit tatimor49. Në këtë pjesë të studimit, u investigua pikërisht mbi ndikimin e divergjencës tatimore në shkallën e zbatimit të SKK-ve në kampionin e marrë në studim. Rezultatet treguan, se divergjenca tatimore jo vetëm ka rezultuar statistikisht e 49
Referohu kapitullit të katërt të këtij studimi për trajtime të divergjencës tatimore me standardet kombëtare të kontabilitetit.
Msc. Aurora Hoxha
116
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME rëndësishme, por ka mbetur e tillë në të gjitha specifikimet e modelit. Gjithashtu, u evidentua një ndikim negativ në shkallën e zbatimit të SKK-ve. Kjo do të thotë se, sa më shumë rritet divergjenca ndërmjet rregullave tatimore dhe rregullave kontabël ( sa më shumë diferenca ndërmjet tyre në trjatimet kontabël) aq, më shumë zvogëlohet zbatimi i SKK-ve. Thënë ndryshe, sa më shumë rregullat tatimore të ndryshojnë nga rregullat financiare, aq më pak hartuesit kanë tendencë të zbatojnë rregullat kontabël (SKK-të). Kjo shpjegohet me faktin se, në vendin tonë mbetet më i rëndësishëm raportimi për qëllime tatimore krahasuar me raportimin për qëllime të brendshme (Duhanxhiu, I., & Kapllani, V. 2012, Qurku R.2013, Miti M. 2013). Për më tepër kjo rëndësi theksohet, kur bëhet fjalë për raportimin sipas standardeve. Në këtë këndvështrim, hartuesit kanë tendencën të hartojnë PF, ku gjenden të zbatuara plotësisht rregullat tatimore dhe pjesërisht rregullat kontabël, duke zvogëluar në këtë mënyrë shkallën e zbatimit të SKK-ve. Ashtu siç pritej, rezultatet e këtij punimi janë në të njëjtën linjë me studime të tjera vendase (literaturë). Pra, si divergjenca tatimore ashtu edhe dobishmëria e PF rezultuan dy variabla të rëndësishëm që kanë tendencë të ndikojnë në shkallën e zbatimit të SKK-ve pavarësisht kahut të ndikimit. Njohuritë: Një nga problemet më të diskutuara nga shumë studiues vendas në lidhje me zbatimin e SKK-ve është mungesa e njohurive të hartuesve për SKK-të. Megjithatë këndvështrimi i tyre, ka qenë më së shumti tek trajnimet, materialet e përdorura, aftësia e shoqatave të kontabilitetit etj. Ndërkohë, nuk gjendet qartësisht e trajtuar, nëse egziston një marrëdhënie e drejtpërdrejtë ndërmjet nivelit të njohurive të hartuesve dhe shkallës së zbatimit të tyre. Rezultatet e këtij studimi treguan, se egziston një marrëdhënie statistikisht e rëndësishme ndërmjet njohurive dhe zbatimit të SKK-ve dhe me shenjë pozitive. Kjo do të thotë se në kampionin e studiuar, sa më shumë njohuri të kenë hartuesit e PF aq më shumë kanë tendencë të zbatojnë SKK-të. Pra, mungesa e njohurive mund të konsiderohet një problem i rëndësishëm pasi ajo ka tendencë të zvogëlojë zbatimin e SKK-ve. Madhësia: Së fundi variabli i katërt për të cilën u kontrollua, nëse ka tendencën të ndikojë në zbatimin e SKK-ve është madhësia. Duhet të pranoj se ky variabël do të ishte shumë më tepër i rëndësishëm nëse anlizohej për të gjithë njësitë ekonomike dhe jo vetëm për SME-të. Megjithatë, qëllimi i përdorimit të tij është të përcaktojë rëndësinë e madhësisë brenda kategorive të ndërmarrjeve që përbëjnë SME-të. Në fakt, rezultatet e këtij studimi, treguan se madhësia është statistikisht e rëndësishme në zbatimin e SKK-ve. Gjithashtu, rezultatet treguan se në kampionin e studiuar kjo varësi ka kah pozitiv. Kjo do të thotë, se rritja e madhësisë së biznesit ka tendencën të reflektojë efekte pozitive në rritjen e zbatimit të SKKve. Pra, ashtu siç pritej, rezultoi se sa më e madhe të jetë ndërmarrja, aq më shumë ka tendencë të zbatojë SKK-të. Kjo shpjegohet me faktin se sa më të mëdha të jenë njësitë ekonomike, aq më shumë burime kanë në dispozcion për të përmirësuar raportimin financiar. Kjo do të thotë se ato disponojnë burime financiare për të punësuar punonjës të aftë apo specialistë të fushës së kontabilitetit më shumë se ndërmarrjet e vogla. Për më tepër, nëse i rikthehemi opinionit të përdoruesve të intervistuar (inspektorëve të kontrollit), ky fakt u theksua shumë prej tyre. Nga ana tjetër edhe Dhamo S.(2007), vë qartësisht në dukje, rëndësinë e madhësisë së ndërmarrjeve në zbatimin e SKK-ve. Sipas tij “aplikimi i standardeve të BE për SME-të nuk mund të jetë plotësisht i saktë për Shqipërinë” pasi
Msc. Aurora Hoxha
117
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME shumica e njësive ekonomike në Shqipëri janë shumë të vogla, kanë një numër të kufizuar punonjësish. Variablat e kontrollit: Për të kontrolluar rëndësinë e variablave kryesorë, por njëkohësisht për të kontrolluar edhe për rëndësinë e variablave të tjerë u mendua të ndërtohen 4 specifikime të tjera. Rezultatet treguan se të gjithë variablat e kontrollit në katër specifikimet nuk kanë ndryshuar rëndësinë e variblave kryesorë të modelit, duke vënë në dukje rëndësinë e tyre në shpjegimin e shkallës së zbatimit të SKK-ve. Në specifikimin e parë u kontrollua nëse ka ndikim në zbatimin e SKK-ve statusi juridik i njësisë ekonomike në zbatimin e SKKve në kampionin e studiuar. Rezultatet treguan se, njësitë ekonomike në të cilat janë të punësuar të anketuarit, me status juridik “SHPK”- shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, rezultuan statistikisht të parëndësishme në zbatimin e SKK-ve krahasuar me njësitë ekonomike, të cilat kanë status tjetër juridik si person fizik, sh.a, shoqëri e bashkëpunimit bujqësor. Ndryshe rezultoi, në njësitë ekonomike ku janë të punësuar të anketuarit me status juridik SHA – shoqëri aksionere. Këto njësi rezultuan të jenë statistikisht të rëndësishme krahasuar më njësitë me status juridik tjetër. Pra, njësitë ekonomike me status SH.A kanë tendencën të zbatojnë më shumë SKK-të në raport me njësitë me status tjetër juridik. Kjo shpjegohet me faktin që shoqëritë aksionere kanë një kapital të përbërë duke raportuar për shumë aksionerë, për këtë arsye këto kompani priren drejt zbatimit të rregullave. Kjo do të thotë, unfikim në hartimin dhe raportimin e informacionit për tu bërë i kuptueshëm nga të gjithë pjesëmarrësit. Nga ana tjetër këto ndërmarrje janë më tepër të konsoliduara dhe disponojnë më shumë burime financiare. Ashtu siç pritej, ka rezultuar gjithashtu statistikisht i rëndësishëm në përbërjen e kapitalit, njësitë ekonomike me kapital 100% të huaj. Kjo do të thotë se njësitë ekonomike me investitorë të huaj kanë tendencën të zbatojnë më shumë SKKtë krahasuar, me njësitë ekonomike që kanë kapital 100% shqiptar apo kapital të përbërë. Kjo shpjegohet me faktin se njësitë ekonomike me kapital të huaj janë më tepër të prirura drejt raportimit financiar real dhe të gjendjes financiare. Kjo realizohet plotësisht nëse zbatohen SKK-të pasi vetë objektivi i tyre është pasqyrimi me korrektësi i gjendjes financiare të biznesit. 3.2.4.3. Rezultate mbi nivelin e njohurive dhe faktorët që ndikojnë në njohuritë e të anketuarve Për të investiguar njohuritë e të anketuarve për SKK- të, u përdorën disa pyetje50 në lidhje me rregulla apo parime të rëndësishme të trajtuara në standardet kombëtare të kontabilitetit51. Rezultatet treguan se ka mangësi në njohuritë e të anketuarive për paketën e plotë. Këto rezultate mbështesin rezultatet e provimit të zhvilluar nga autoriteti i çertifikimit, i trajtuar në pjesën e parë të këtij studimi. Përpunimi i tëdhënave identifikoi se 67% e të anketuarve janë përgjigjur saktë 1-3 pyetjeve, pra më pak se gjysmës së pyetjeve të përdorura për të kontrolluar njohuritë e hartuesve. Kjo do të thotë se më shumë se gjysma e të anketuarve rezultojnë të kenë mungesa në njohuritë e tyre në lidhje me SKK-të.
50 51
Referohu kapitullit IV, njohuritë e përdoruesve të pasqyrave financiare në të cilën trajtohen gjerësisht pyetjet. Referohu për sqarime metodologjisë së krijimit të variablave dhe rezultateve në modelet ekonometrike.
Msc. Aurora Hoxha
118
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 38. Rezultatet e përgjigjeve të të anketuarve në lidhje me njohuritë për SKK-të (autorja) Ndërsa 33% e të anketurve rezultojnë të jenë përgjigjur saktë 4-6 pyetjeve. Por, ajo që bie në sy, është fakti se asnjeri nga të anketuarit nuk është përgjigjur saktë të shtatë pyetjeve të drejtuara për të kontrolluar njohuritë e tyre. Të njëjtat rezultate vërehen edhe në faktin se të gjithë të anketuarit kanë dhënë të paktën një përgjigje të saktë. Duke u mbështetur në këto rezultate, vërejmë se hartuesit e PF të anketuar, kanë shfaqur mangësi ose kanë reflektuar njohuri të pjesshme në lidhje me disa rregulla dhe parime të trajtuara në SKK-të. Ashtu siç pritej, edhe rezultatet e këtij studimi, pranojnë njohuritë e pjesshme të hartuesve, ashtu si disa studiues të tjerë shqiptarë (Naco, M., & Gaxha V. 2008 , Bollano J.2010, Binaj A. Kalemi F.2010; Dhamo.S 2007, KKK 2014). Nga ana tjetër, rezultatet e këtij studimi vijnë në kundërshtim me rezultatet e Miti M.2013, sipas së cilës hartuesit e PF të anketuar prej saj njohin mirë/shumë mirë paketën e plotë të SKK-ve. Po sipas saj njohuritë e të anketuarve nuk varen nga mosha, profesioni apo çështjet e trajtuara në trajnime, por vetëm nga kohëzgjatja e trajnimeve. Ndryshe nga këto rezultate, rezultatet e këtij studimi tregojnë se njohuritë e të anketuarve në kampionin e marrë në analizë varen nga shpeshtësia e trajnimeve, çështjet e trajtuara në trajnime, arsimi, titulli kontabël. Nga ana tjetër, njohuritë e hartuesve të anketuar nuk varen nga mosha, kohëzgjatja dhe kostot e trajnimit. Ndikimi ose jo i faktorëve të trajtuar më lart në lidhje më njohuritë e të anketuarve për paketën e SKK-ve konkludohet nëpërmjet lidhjeve korrelative në tabelën 31. Pasi u kryen testet paraprake për tu siguruar se nuk kemi asnjë shkelje të supozimeve mbi normalitetin, linearitetin dhe homoskedasticitetin, u analizua fortësia dhe drejtimi i faktorëve, që kanë tendencën të ndikojnë në njohuritë e hartuesve të PF të marrë në studim. Rezultatet treguan se, egziston një marrëdhënie ndërmjet materialeve trajnuese teorike të përdorura gjatë trajnimeve dhe njohurive të përfitura nga hartuesit e trajnuar. Edhe pse kjo lidhje mund të konsiderohet e dobët52, ajo tregon se sa më shumë materiale teorike përdoren gjatë trajnimeve krahasuar me materialet e tjera praktike apo kombinime ndërmjet tyre, aq më pak njohuri reflektojnë të trajnuarit.
52
Cohen (1988, pp. 79–81) ka përcaktuar:
E dobët kur r / rho =0.10 në 0.29 E mesme kur r / rho =.0 30 në 0.49 E fortë kur r /rho =0.50 në 1.0
Msc. Aurora Hoxha
119
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Njohuritë Materiale trajnuese teorike
Spearman’s rho Sig. (2-tailed) N Spearman’s rho
Arsimi
Sig. (2-tailed) N Mosha
Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Spearman’s rho
Kostot e trajnimeve
Sig. (2-tailed) N Kohëzgjatja e trajnimeve (nga 1 deri në 3 javë) Shpeshtësia e trajnimeve për njohjen e standardeve gjatë viteve 2008 2013? Kontabël i Miratuar
Spearman’s rho Sig. (2-tailed)
64 .380** .001 80 - .013 .909 80 -.031 .787 80 -.124 .272
N Spearman’s rho Sig. (2-tailed)
80 .552** .000
N Spearman’s rho
80 .186*
Sig. (2-tailed) N Spearman’s rho
Kontabilist
-.235* .030
Sig. (2-tailed) N
0.04 80 -.197 .080 80
*. Korrelacioni është i rëndësishëm në nivelin 0.05 (2-tailed). **. Korelacioni është i rëndësishëm në nivelin 0.01 (2-tailed).
Tabela 31. Faktorët që ndikojnë në njohuritë e të anketuarve (hartuesve) Kjo shpjegohet me faktin se, trajtimi i çështjeve teorike nuk reflekton një mënyrë pozitive për të bërë pjesëmarrës hartuesit në seancat e trajnimeve që ofrohen nga shoqatat e kontabilitetit. Nga ana tjetër, hartuesit janë të prirur të kërkojnë zgjidhje për problemet e hasura gjatë punës së tyre dhe jo të marrin informacion teorik në lidhje me problemet e SKK-ve. Kjo mbështetet edhe në rezultatet e këtij studimi ku janë pyetur të anketuarit për dobishmërinë e informacionit të trajtuar gjatë seancave të trajnimit. (figura 39) Rezultatet treguan se 51.8% e të anketurave janë shprehur se vlerësojnë “Aspak ose Pak të Dobishëm” materialin trajnues në zgjidhjen e problemeve gjatë punës së tyre. Ndërsa, 22.4% e të anketuarve e vlerësojnë “Mesatarisht” të dobishëm materialin trajnues. Nga ana tjetër asnjë nga të anketuarit nuk ka pranuar se materiali trajnues ka qenë “Plotësisht” i dobishëm në zgjidhjen e problemeve gjatë punës së tyre. Por, vetëm 14.1% e të anketuarve kanë pranuar se materiali ka qenë “mjaftueshëm” i dobishëm.
Msc. Aurora Hoxha
120
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 39. Dobishmëria e materialeve trajnuese për hartuesit e PF (autorja) Për më tepër të anketuarit pranojnë se zakonisht për zgjidhjen e problemeve të tyre, ata më së shumti i referohen kolegëve të tyre dhe jo materialeve trajnuese të shoqatave të kontabilitetit ose librit të standardeve kombëtare të kontabilitetit. Një tjetër faktor që ka rezultuar statistikisht i rëndësishëm në ndikimin e tij tek njohuritë e të anketuarve për paketën e SKK-ve është arsimi. Rezultatet treguan se sa më i lartë niveli arsimor aq më shumë njohuri kanë reflektuar të anketuarit në lidhje me pyetjet për paketën e SKK-ve. Kjo marrëdhënie ka rezultuar me një fortësi mesatare duke shpjeguar 14.4% të variancës. Shpjegimi i kësaj marrëdhënieje lidhet me faktin se sa më i lartë niveli arsimor aq më shumë mundësi për të përfituar njohuri në lidhje me kontabilitetin në tërësi, por dhe SKKtë në veçanti kanë hartuesit e PF. Kjo pasi standardet kombëtare të kontabilitetit në shumë univeristete janë bërë pjesë tashmë e programeve të kontabilitetit që trajtohen në studimet “Barchelor” dhe “Master”53. Shpeshtësia e trajnimeve tregon një tjetër variabël që ka tendencë të ndikojë në njohuritë e të anketuarve. Kjo pasi, ky variabël ka rezultuar statisikisht i rëndësishëm në ndikimin e tij tek njohuritë. Për më tepër kjo marrëdhënie ka rezultuar e fortë dhe me drejtim pozitiv, duke shpjeguar njëkohësisht 30.4% të variancës. Kjo do të thotë se sa më shpesh të jenë trajnuar të anketuarit aq më shumë njohuri kanë rezultuar të kenë në lidhje me pyetjet e përdorura për njohuritë e tyre për paketën e SKK-ve. Edhe pse më lart u pranua se dobishmëria e informacionit gjatë seancave të trajnimit nuk është e madhe, trajnimet e shpeshta gjatë periudhës së implementimit kanë rezultuar të kenë një ndikim pozitiv tek njohuritë e hartuesve. Kjo mund të shpjegohet me faktin se trajtime të çështjeve të ndryshme në seanca të ndryshme trajnimi mendohet të kenë ndikuar pozitivisht në këtë drejtim. Faktori i fundit që ka rezultuar statistikisht i rëndësishëm në ndikimin e tij tek njohuritë është titulli profesional. Rezultatet treguan se hartuesit që zotërojnë titullin “Kontabël i Miratuar” kanë tendencën të kenë më shumë njohuri për paketën e plotë të SKK-ve krahasuar me hartuesit e tjerë që nuk zotërojnë titull kontabël (siç janë kontabilistët/operatorët apo edhe ekspertët kontabël), mbështetur në përgjigjet e pyetjeve të testuara. Kjo shpegohet me faktin se përfitimi i këtij titulli pikë së pari kërkon njohuri të domosdoshme për paketën e SKK-ve
53
Programet e studimit të dy universiteteve publike në Tiranë, UBT dhe UT dhe universiteti i Durrësit http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2015/01/syllabuse;
Msc. Aurora Hoxha
121
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME nëse i referohemi zotëruesve të këtij titulli gjatë 6 viteve të fundit54. Megjithatë, ky rezultat mund të jetë ndikuar edhe nga numri i madh i të anketuarve me këtë titull. Ndërsa faktorë të tjerë si mosha, kostot dhe kohëzgjatja e trajnimit nuk kanë rezultuar statistikisht të rëndësishëm në ndikimin e tyre tek njohuritë e të anketuarve. Përsa i përket moshës, kjo shpjegohet me faktin se periudha 2008 shërbeu si “start” i një faze të re rregullash kontabël për të gjithë hartuesit e PF. Periudha prej 6 vitesh e zbatimit të tyre është relativisht e shkurtër për të ndikuar në nivelin e njohurive sipas grupmoshave të hartuesve, pasi akoma është shpejt për tu krijuar një hierarki e tillë. Por, nëse i referohemi interpretimit të shenjës vërehet se hartuesit në moshë të re kanë tendencën të kenë më shumë njohuri se hartuesit në moshë më të madhe. Kjo vihet re edhe tek rezultatet e provimit të zhvilluar nga Autoriteti i Çertifikimit e trajtuar në pjesën e parë të këtij kapitulli. Për sa i përket faktorit të kohëzgjatjes së trajnimit, kjo shpjegohet me faktin se pjesa më e madhe e të anketuarve janë trajnuar në periudhë 1 javore. Pra, seancat e trajnimit të ofruara nga shoqatat e kontabilitetit zakonisht kanë zgjatur nga 0-1 javë sipas të anketuarve. Në këtë mënyrë, është pak e “guximshme” nga pikëpamja statistikore të trajtosh rëndësinë e këtij variabli, për më tepër të pranosh rëndësinë e tij, ndërkohë që pjesa më e madhe e të anketuarve janë trajnuar deri në 1 javë. Megjithatë, u mendua të kontrollohej për këtë faktor, duke u mbështetur në disa studime që e pranojnë këtë variabël të ketë ndikim të rëndësishëm në nivelin e njohurive të hartuesve. Në lidhje me kostot e trajnimit, ato nuk kanë rezultuar të rëndësishme. Edhe pse 78.8% e hartuesve pranojnë se kostot e trajnimit janë të larta ose mesatarisht të larta për mundësitë e tyre financiare55, rezultoi se ato nuk përbëjnë një faktor pengues që ndikon në njohuritë e të anketuarve. Kjo shpjegohet me faktin se kostot e anëtarësimit në shoqatat e kontabilitetit janë të detyrueshme pavarësisht nëse hartuesit shkojnë në trajnime ose jo. Në përfundim të këtyre rezultateve mund të pranojmë se hartuesit e PF shfaqin mungesa në njohuritë e tyre për paketën e plotë të SKK-ve, pra i njohin pjesërisht ato. Nga ana tjetër, faktorët që kanë tendencë të ndikojnë në njohuritë e pjesshme të hartuesve të PF të anketuar rezultuan:- shpeshtësia e trajnimeve si dhe materialet e përdorura gjatë seancave të trajnimit.
54
Referohu të dhënave dytësore të këtij kapitulli që sqarojnë provimet kryesore për marrjen e titujve profesional në fushën e kontabilitetit. 55 Themi mundësitë e tyre finaciare pasi 63.5% e të anketuarve kanë pranuar se i paguajnë vetë kostot e trajnimeve, referohu aneksit tabela V.13
Msc. Aurora Hoxha
122
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
KAPITULLI I GJASHTË PRITSHMËRITË NË LIDHJE ME PROBLEMET E IMPLEMENTIMIT TË SKK-VE TË PËRMIRËSUARA DHE ZBATIMI VULLNETAR I SNRF-VE PËR SME
1.Hyrje Hartimin dhe implementimin e Standardeve Kontabël e kemi menduar dhe perceptuar jo si diçka të menjëhershme dhe të pandryshueshme, por si një proçes në vazhdimësi, proçes i cili do kohën e vet dhe që ka të bëjë me sigurimin e infrastrukturës materiale dhe kapaciteteve profesionale, si dhe me reflektimin e kërkesave të dala nga praktika për ndryshime të nevojshme me synim modernizimin dhe thjeshtimin e tyre.(Bollano J.2010) Implementimi i standardeve të kontabilitetit erdhi si nevojë e objektivave të vendit tonë për të përafruar legjislacionin kontabël me vendet e BE-së dhe për të qenë pjesë e tij në një të ardhme të afërt56. Si çdo proçes i ri, që kërkon krijimin dhe përshtatjen e infrastrukturës së nevojshme, por njëkohësisht shoqërohet me probleme, edhe proçesi i implementimit të standardeve kontabël në vendin tonë, u shoqëruara me probleme si rezultat i mungesës së kësaj infrastrukture. Për më tepër, vendi ynë për një periudhe mbi 15 vjeçare zbatoi rregulla kontabël (PPK) në vazhdimësi të rregullave kontabël para viteve ’90, të orientuara drejt raportimit për qëllime tatimore. Ndërkohë rregullat e reja kontabël, kërkuan një ndryshim në orientimin e biznesit, drejt raportimit për aksionerë, drejtues etj, duke ofruar njëkohësisht më shumë liri veprimi për profesionistët kontabël. Pikërisht këto ndryshime, kërkuan ndjekjen e kujdesshme të proçesit të implementimit nga institucionet hartuese të këtyre rregullave. Megjithatë, duhet pranuar se një proçes i tillë ndryshimi, jo vetëm kërkon kohë dhe shoqërohet me ndryshime të vazhdueshme, por nga ana tjetër do të shfaqë edhe problemet e veta. Kështu, zbatimi i standardeve kombëtare të kontabilitetit prej periudhës 2008 deri në vitin 2014 edhe pse konsiderohet një arritje për vendin tonë, nxorri në pah disa prej këtyre problemeve. Në këtë mënyrë, duhet pranuar se implementimi dhe përmirësimi i vazhdueshëm i standardeve, përbën një hap të domosdoshëm në rrugën e integrimit të vendit në BE.57 Nevoja për përmirësimin e standardeve kontabël nisi të evidentohet pasi standardet kombëtare të kontabiltetit po zbatoheshin prej 3 vitesh. Thënë kjo, pasi në vendimin nr.4 dt 21.10.2012 të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit, u vendos të nisë proçesi i përmirësimit të SKK-ve. Pra, u vendos të bëhen amendimet përkatëse të SKK-ve, për t’i harmonizuar ato me SNRF për NJVM-të. Gjithashtu, në këtë vendim u përcaktuan edhe afatet ligjore të amendimit të tyre deri më 01 janar 2014. Nevoja për këto përmirësime u kushtëzua nga disa arsye58:
56
http://www.kkk.gov.al/artikull.php?id=237 http://www.kkk.gov.al/artikull.php?id=237 58 Materiale trajnuese të KKK, për përmirësimin e SKK-ve; Kerri L.2014 57
Msc. Aurora Hoxha
123
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Së pari, SKK-të janë përkthyer dhe përshtatur nga SNK-të e vitit 2002, ndërkohë që ka patur ndryshime të rëndësishme pas kësaj periudhe në to. Nga ana tjetër SNK-të e vitit 2002 janë organizuar për njësitë me përgjegjësi publike, ndërkohë që SKK-të zbatohen nga SME-të në vendin tonë, pra nga njësi jo me përgjegjësi publike dhe shumë të vogla krahasuar me ndërmarrjet me përgjegjësi publike. Së dyti, anëtarësimi i vendit tonë në BE kërkon plotësimin e disa kritereve të rëndësishme, ndër to edhe fushën e kontabilitetit. Kështu një domosdoshmëri në këtë drejtim përbën edhe transpozimi i direktivave kontabël të BE-së. Së treti, gjatë zbatimit të SKK-ve janë evidentuar mjaft probleme në përkthimin dhe formulimin e tyre, të cilat kërkonin një nevojë përshtatjeje dhe thjeshtëzimi për të qenë më të kuptueshme për përdoruesit e tyre. Gjithashtu, gjatë zbatimit u evidentua nevoja për zgjerimin e tyre për forma të tjera biznesi. Pavarësisht nevojës për përmirësime, ky proçes u shoqërua me vështirësi. Ato vihen re, së pari në shtyrjen e afateve të dorëzimit të komenteve mbi versionin e përmirësuar të SKK-ve me një periudhë 6 mujore (15.12.2013 deri 15.06.2014) dhe së dyti në shtyrjen e afatit të miratimit përfundimtar të tyre. Gjatë kësaj periudhe Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit ka organizuar tryeza të rrumbullakëta për të grumbulluar komente dhe qëndrime të profesionistëve dhe akademikëve të fushës, lidhur me ndryshimet e propozuara prej tij mbi Standardet Kombëtare të Kontabilitetit. Vetëm pas një periudhe 2 vjeçare impenjimi të institucioneve përgjegjëse, u bë e mundur të përmirësohen dhe të miratohen për zbatim SKKtë e përmirësuara. Urdhri i Ministrit të Financave Nr 64 dt 22.07.2014 miratoi dhe vendosi zbatimin në mënyrë të detyrueshme të SKK-ve të përmirësuara nga 01 Janari i vitit 2015. Sapo kemi hyrë në periudhën ku SKK-të e përmirësuara kanë nisur të zbatohen. Natyrshëm pyetja e parë që të shkon në mendje lidhet me efektivitetin e këtyre përmirësimeve për të shmangur problemet e krijuara nga SKK-të e mëparshme. Pra, nëse përmirësimet në paketën e plotë të SKK-ve, do të ndjekin problemet e shfaqura gjatë zbatimit të SKK-ve “të vjetra” apo do të ndikojnë në shmangien e këtyre problemeve. Për të marrë një përgjigje, mbi pyetjen e mësipërme, u mendua që në këtë kapitull të përcaktohen fillimisht ndryshimet ndërmjet dy paketave të standardeve. Pas evidentimit të ndryshimeve ndërmjet tyre, të diskutohet mbi mundësinë që problemet që shoqëruan paketën e SKK-ve “të vjetra” kanë për të shoqëruar edhe zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. Për këtë qëllim, u përdorën materialet e dy paketave të SKK-ve si dhe materiale trajnuese të ofruara nga KKK. Së fundi, duke u nisur nga fakti se një çështje tjetër e shtyrë për diskutim nga KKK59, ishte zbatimi i SNRF-ve të plota në një periudhë të dytë, u mendua të trajtohej mundësia e zbatimit vullnetar të SNRF-ve për SME-të nga hartuesit e anketuar. Kjo pasi, aktualisht është një praktikë e aplikuar nga SME-të që zhvillojnë aktivitetin në vendet e BE. Pra, a duan hartuesit e PF të SME-ve (kuptohet me miratimin e drejtuesve) që operojnë në vendin tonë të unfikojnë raportimin e tyre financiar me vendet e BE-së? Pra të zbatojnë në mënyrë 59
http://www.kkk.gov.al/ referohu vendimit nr 4 dt 21.10.2012.
Msc. Aurora Hoxha
124
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME vullnetare SNRF-të për SME-të, meqënëse rruga drejt zbatimit të tyre ka nisur me përmirësimin e SKK-ve? Kush mund të jenë disa nga faktorët kryesorë (karakteristika të SME) që mund të ndikojnë në zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME? Pikërisht një diskutim i tillë, për t’i dhënë përgjigje pyetjeve të mësipërme përbën një objektiv tjetër që diskutohet në këtë kapitull. Për t’i dhënë përgjigje këtyre pyetjeve u përdorën të dhënat e pyetësorit, seksioni i fundit i tij. Të dhënat raportojnë një informacion me karakter përshkrues, dhe empirik në marrëdhëniet ndërmjet variablave apo faktorëve, të cilët mendohet se ndikojnë në zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME-të.
2.Disktutime dhe Konkluzione 2.1 Krahasimi i SKK-ve me SKK-të e përmirësuara Përmirësimi i SKK-ve tashmë është realizuar, madje ka nisur zbatimi i tyre nga njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme që prej datës 1 janar 2015. Për të diskutuar mbi efektivitetin e këtyre përmirësimeve, mbi shmangien e problemeve në paketën e plotë paraardhëse të SKK-ve, fillimisht duhen përcaktuar të detajuara këto përmirësime. Në tabelat në vazhdim paraqiten disa prej ndryshimeve (përmirësimet e realizuara) kryesore ndërmjet dy paketave të standardeve. Ato evidentohen hollësisht për SKK1 dhe SKK5 dhe shkurtimisht në lidhje me standardet e tjera. SKK
SKK të përmirësuara
Sipas SKK1 “Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasyrave financiare” paragrafi 1 faqe 1:
Sipas SKK1 të përmirësuara “Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasyrave financiare” paragrafi 9:
Aktivet, pasivet, kapitali, të ardhurat, shpenzimet dhe fitimi të paraqitura në pasqyrat financiare duhet të përmbushin kriteret e përkufizimeve të dhëna në Standard.
Pozicioni financiar i një njësie ekonomike është marrëdhënia e aktiveve, detyrimeve dhe kapitalit të saj në një datë të caktuar siç paraqitet në pasqyrën e pozicionit financiar. Performanca është marrëdhënia e të ardhurave dhe shpenzimeve të një njësie ekonomike gjatë një periudhe raportuese. Ky standard i lejon njësitë ekonomike të paraqesin performancën në dy pasqyra financiare (një pasqyrë të të ardhurave dhe shpenzimeve dhe një pasqyrë të të ardhurave gjithëpërfshirëse).Totali i të ardhurave gjithëpërfshirëse është diferenca aritmetike ndërmjet të ardhurave dhe shpenzimeve, të realizuara dhe atyre të parealizuara..
Tabela 32. Ndryshimet në terminologji të evidentura në SKK1 ndërmjet SKK-ve dhe SKKve të përmirësuara ( autorja) Dallimi kryesor ndërmjet SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara në SKK1 është terminologjia e përdorur për koncepte bazë dhe pasqyra financiare. Në këtë aspekt ndryshohen terminologjitë në lidhje me emërtimin e pasqyrave financiare nga “Bilanc Kontabël” në “Pasqyra e Pozicionit Financiar” dhe nga “Pasqyra e të Ardhurave dhe Shpenzimeve” në “Pasqyra e Performancës Financiare”. Gjithashtu, shtohet një pasqyrë e re për raportimin e të ardhurave dhe shpenzimeve e emërtuar “Pasqyra e të ardhurave gjithëpërfshirëse”. Zëvëndësohet termi “pasiv” me termin “detyrime” në shumë trajtime teorike. Pra, kryesisht në standardin e parë të kontabilitetit përmirësimet e reja janë fokusuar në ndryshimet e Msc. Aurora Hoxha
125
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME terminologjisë dhe përdorimin e terminologjive të reja. Nuk evidentohen ndryshime thelbësore në përmbajtjen e këtij standardi. Gjithashtu, mbeten të pandryshuara, fushat kryesore të këtij standardi si: parimet bazë në lidhje me karakteristikat cilësore të pasqyrave financiare, përzgjedhja dhe ndryshimet në politikat kontabël, vlerësimet kontabël, korrigjimi i gabimeve dhe ngjarjet pas datës së bilancit. Në vazhdim të kësaj analize krahasuese përqëndrohemi në dallime të SKK5 ndërmjet dy paketave të SKKve. SKK
SKK të përmirësuara
1.Fushat e Veprimit
1.Zgjerohet fusha e veprimit
Sipas SKK 5 “ Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 4:
Sipas SKK 5 “ Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 4:
Objektivi i këtij standardi trajtimin kontabël, paraqitjen dhe shënimeve shpjeguese, afatgjata materiale (AAM) jomateriale (AAJM).
Ky Standard do të përdoret për:
është të përshkruajë e pasqyrave financiare në lidhje me aktivet dhe aktivet afatgjata
-
trajtimin kontabël materiale
të
aktiveve
afatgjata
-
trajtimin kontabël të materiale të investuara
aktiveve
afatgjata
2.Kostot e humarrjes kapitalizohen.
-
trajtimin kontabël të aktiveve jomateriale, përveç emrit të mirë
afatgjata
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 12 faqe 7:
-
trajtimin kontabël të aktiveve afatgjata materiale dhe aktiveve afatgjata jomateriale të mbajtura për shitje.
Nëse për prodhimin ose krijimin e një AAM-je duhet një kohë më e gjatë dhe, nëse kjo financohet nga një hua (ose ndonjë instrument tjetër borxhi), kostot e huamarrjes (duke përfshirë interesin), që lidhen drejtpërdrejt me prodhimin ose krijimin e aktivit, mund të kapitalizohen si pjesë e kostos së atij aktivi. 3.Rivleresimi AAM-ve dhe llogaritja e vlerës neto duke zbritur amortizimin e mëpasshëm.
2.Kostot e periudhe.
humarrjes
kalojnë
në
shpenzim
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 14: Një njësi ekonomike duhet të njohë të gjitha kostot e huamarrjes si shpenzim në fitim ose humbje në periudhën në të cilën ato janë kryer.
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 14: Një klasë AAM, vlera e drejtë e së cilave mund të matet me besueshmëri, paraqitet në bilanc me shumën e rivlerësuar, e cila është vlera e drejtë në datën e rivlerësimit minus amortizimin e akumuluar të mëpasshëm dhe humbjet e akumuluara të mëpasshme nga zhvlerësimi.
3.Rivleresimi AAM-ve dhe llogaritja e vlerës neto duke zbritur amortizimin e mëparshëm. Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 14: Një klasë AAM, vlera e drejtë e së cilave mund të matet me besueshmëri, paraqitet në pasqyrën e pozicionit financiar me shumën e rivlerësuar, e cila është vlera e drejtë në datën e rivlerësimit minus amortizimin e akumuluar të mëparshëm dhe humbjet e akumuluara të mëparshme nga zhvlerësimi. 4.Prezantimi dhe njohja e zërave të rinj të AAM-ve
Msc. Aurora Hoxha
126
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 47: Aktivi afatgjatë material i investuar është pasuria (tokë ose një ndërtesë ose një pjesë e ndërtesës, apo të dyja) e mbajtur nga pronari ose qiramarrësi sipas një kontrate qiraje financiare për të fituar të ardhura nga qiraja ose për vlerësimin e kapitalit ose të dyja, me përjashtim të rasteve kur: (a) përdoret në prodhimin ose furnizimin e mallrave apo shërbimeve ose për qëllime administrative, ose (b) shitet në rrjedhën e zakonshme të biznesit. 5.Riklasifikimi i disa elementeve të AAM dhe AAJM-ve. Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 71: Elemente të AAM-së dhe AAJM-së riklasifikohen në pasqyrën e pozicionit financiar si aktive afatgjata të mbajtura për shitje vetëm, si dhe vetëm nëse ato janë të disponueshme për shitje të menjëhershme dhe shitja e tyre është shumë e mundshme. Për këtë drejtuesit e njësisë ekonomike duhet të kenë filluar në mënyrë aktive aktivitetet e shitjes dhe t‟i kenë nxjerrë këto aktive në treg me një çmim që është i arsyeshëm në krahasim me vlerën e tyre aktuale.
Tabela 33. Ndryshimet e evidentura në SKK5 ndërmjet SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara ( autorja) Në standardet e përmirësuara në lidhje me SKK5, një nga ndryshimet kryesore është zgjerimi i fushës së veprimit. Tashmë objekt i këtij standardi nuk janë vetëm trajtimet kontabël lidhur me AAM dhe AAJM, por edhe AAM -të e investuara dhe AAM –të e AAJM-të e mbajtura për shitje. Përmirësimet e reja të standardeve sjellin një ndryshim në rezultatin ushtrimor të një biznesi që financon AAM-të me hua, pasi të gjitha kostot e huasë, tashmë do të njihen si shpenzime periudhe dhe nuk do të kapitalizohen në vlerën e AAM-së. Duhet theksuar se ky ndryshim është i rëndësishëm në përmbajtjen e këtij standardi dhe efektet e tij do të ndjehen gjatë zbatimit të këtij standardi ndryshe nga zbatimi i standardit të mëparshëm. Një tjetër përmirësim në SKK5 reflektohet në rivlerësimin dhe llogaritjen e vlerës neto të zërave të aktiveve afatgjata materiale. Standardet e përmirësuara përcaktojnë vlerën neto të AAM-ve duke zbritur nga vlera e drejtë (e rivlerësuar) amortizimin e mëparshëm (amortizimin e akumuluar). Pra, ndryshe nga SKK-të që zbrisnin nga vlera e rivlerësuar amortizmin e mëpasshëm, SKK-të e përmirësuara zbresin amortizimin e mëparshëm. Edhe ky ndryshim, përbën një ndryshim të rëndësishëm në përmbajtjen e këtij standardi, efektet e të cilit pritet të sjellin ndryshime pas zbatimit të tij.
Msc. Aurora Hoxha
127
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Përveç ndryshimeve ndërmjet standardeve, përmirësimet e reja kanë sjellë edhe zëra të pa trajtuar më parë. Konkretisht, interpretohet dhe sqarohet njohja në pasqyrën e pozicionit financiar të një zëri të ri i emërtuar aktive afatgjata materiale (AAM) të investuara, të cilat nuk trajtoheshin më parë në standardet kombëtare të kontabilitetit. Gjithashtu, përmirësimet e reja të standardeve sjellin edhe riklasifikime për elementë të AAM-ve dhe AAJM-ve në pasqyrën e pozicionit financiar si “aktive afatgjata të mbajtura për shitje” duke përcaktuar në të njëjtën kohë kriteret e njohjes së tyre. Njëkohësisht përmirësimet e reja në paketën e SKK-ve evidentohen edhe në aktivet afatgjata jomateriale të përmbledhura si më poshtë: SKK
SKK të përmirësuara
1.Vlerëson jetën e dobishme të AAJM-ve dhe emrit të mirë deri në 5 vjet.
1.Vlerëson jetën e dobishme të AAJM-ve dhe emrit të mirë deri në 10 vjet. (rritet)
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 7:
Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 71:
Kur ka kontrata që përcaktojnë edhe jetën e dobishme të përdorimit të AAJM-së, atëherë ato do të amortizohen brenda afateve të kontratës. Kur nuk ka kontrata që të përcaktojnë kohën e përdorimit të AAJM-së nga njësia, ato do të amortizohen për 5 vjet.
Nëse një njësi ekonomike nuk është në gjendje të bëjë një vlerësim të besueshëm të jetës së dobishme të aktivit jomaterial, jeta e dobishme do të supozohet që të jetë dhjetë vite.
2.Shpenzimet për kërkim – zhvillim njihen si AAJM. Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 54: Shpenzimet e zhvillimit janë shpenzime që kryhen për zbatimin e zbulimeve dhe gjetjeve teknike në projektimin, përgatitjen ose testimin e produkteve, shërbimeve, proçeseve apo sistemeve të reja të përcaktuara. Shpenzimet zhvillimore do të kapitalizohen si AAJM, nëse ato i plotësojnë të gjitha kriteret.
Nëse një njësi ekonomike nuk është në gjendje të bëjë një vlerësim të besueshëm të jetës së dobishme të emrit të mirë, jeta e tij do të supozohet të jetë 10 vjet. 2.Shpenzimet për kërkim – zhvillim kalojnë në shpenzime periudhe. Sipas SKK 5 “Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale” paragrafi 59: Një njësi ekonomike duhet të njohë shpenzimet e kryera brenda saj për krijimin e një aktivi jomaterial, duke përfshirë të gjitha shpenzimet për aktivitetet e kërkimit dhe zhvillimit, si një shpenzim në periudhën kur është kryer, vetëm nëse nuk është pjesë e kostos së një aktivi tjetër që i plotëson kriteret e njohjes në këtë standard.
Tabela 34. Ndryshimet e evidentura në SKK5 ndërmjet SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara në lidhje me AAJM-të (autorja) Përmirësimet e reja në standardet e kontabilitetit përcaktojnë saktësisht jetën e dobishme të AAJM dhe emrit të mirë në 10 vite, në qoftë se vetë njësia ekonomike nuk e vlerëson dot në mënyrë të besueshme atë. Ndërsa, më parë jeta e dobishme e AAJM-ve dhe e emrit të mirë duhej të vlerësohej deri në 5 vjet. Pra kemi nje zgjatje të jetës së dobishme të AAJM dhe emrit të mirë, e cila rezulton me një zvogëlim të vlerës së zhvlerësuar të AAJM-ve. Gjithashtu, përmirësimet e reja të standardeve sjellin ndryshime të tjera në rezultatin ushtrimor të njësisë ekonomike, pasi njohin shpenzimet e kërkim-zhvillimit si shpenzime
Msc. Aurora Hoxha
128
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME periudhe në momentin që kryhen, ndryshe nga standardet që i njihnin si AAJM, ose i kapitalizonin në vlerën e AAJM që dispononte njësia ekonomike. Dallime të tjera ndërmjet paketës së plotë të SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara sqarohen shkurtimisht më poshtë sipas standardeve: SKK2: Standardet e përmirësuara udhëzojnë ndryshime në formatet e pasqyrave financiare që do të hartohen nga njësitë ekonomike. Njëkohësisht i shtohet raportimit financiar një pasqyrë e re financiare e quajtur “Të ardhurat gjithë përfshirëse” e pa hartuar më parë. Këto ndryshime evidentohen të sqaruara në SKK2 të përmirësuar. SKK3: Për sa i përket përmirësimeve në lidhje me SKK3 “Instrumentat financiar”, vërehet se është thjeshtuar fusha e veprimit të tij, duke mbuluar vetëm instrumentat e thjeshtë financiar. Gjithashtu, është riorganizuar njohja fillestare dhe e mëpasshme e tyre. Përmirësimet në këtë standard, nuk lejojnë më përdorimin e modelit të vlerës së drejtë për njohjen e mëpasshme të tyre. SKK4: Në lidhje me SKK4 standardet e përmirësuara evidentojnë ndryshime vetëm në terminologji dhe jo në përmbajtje. SKK6: Përmirësimet në lidhje me këtë standard kanë të bëjnë me rirenditjen e çështjeve të trajtuara, duke nisur me njohjen dhe vlerësimin e mëpasshëm sipas SNRF-ve për SME-të. Gjithashtu janë sqaruar hollësisht kriteret e matjes së provizioneve. SKK7: Ndjek të njëjtat përmirësime me SKK6, pra evidentohen përmirësime vetëm në formë dhe jo në përmbajtje. SKK8: Përmirësimet kryesore në lidhje me këtë standard evidentohen në strukturë, konkretisht janë ndarë disa paragrafë në kapituj të veçantë dhe janë trajtuar më hollësisht ato. Gjithashtu, trajtohen në kapituj më vete kontratat e shërbimeve, kontratat e ndërtimit. Në lidhje me këto të fundit sqarohen me detaje kërkesat për njohjen e të ardhurave nga kontratat e ndërtimit si dhe metoda e fazës së përfundimit, ku qartësohen mënyrat e përcaktimit të fazës së përfundimit të një transaksioni ose kontrate ndërtimi. SKK9: Përmirësimet në lidhje me këtë standard evidentohen në përmbajtje, pasi janë hequr disa fusha zbatimi dhe janë shtuar disa të tjera. Nuk janë më pjesë e këtij standardi investimet në pjesëmarrje dhe sipërmarrjet e përbashkëta. Gjithashtu është hequr këkesa e analizës së çmimit të blerjes nga ana e blerësit, si dhe është sqaruar hollësisht koncepti i blerësit. Nga ana tjetër, shtohet një kapitull i ri, i cili trajton kërkesat për paraqitjen e pasqyrave financiare të konsoliduara zë për zë. SKK10: Përmirësimet në këtë standard lidhen me njohjen e menjëhershme të grandit si e ardhur, kur ai nuk ka kushte ose pas plotësimit të kushteve. Gjithashtu zgjeron fushën e veprimit jo vetëm tek grandet qeveritare por edhe ato joqeveritare. SKK11: Ky standard pikë së pari ka kaluar nga një standard jo i detyrueshëm për zbatim në një standard të detyrueshëm për zbatim. Meqënëse zbatohet për herë të parë, është pranuar që efekti i tij të paraqitet në prospektivë dhe jo në retrospektivë. Gjithashtu, në këtë standard
Msc. Aurora Hoxha
129
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME janë shtuar mjaft sqarime në lidhje me tatim-fitimin aktual dhe tatim-fitimin e shtyrë. Në mënyrë të veçantë standardi i përmirësuar nuk lejon që humbjet të zbriten nga rezultatet e periudhave të ardhshme. Gjithashtu nuk i referohet tatimit të shtyrë për aktivet që mbahen në vlerë të drejtë. SKK12: Përmirësimet në këtë standard janë fokusuar në ripërkufizimet e disa prej koncepteve kryesore. Gjithashtu, është shtuar një kapitull i ri “Investimet neto në njësi ekonomike të huaja” SKK13: Përmirësimet në këtë standard i referohen përdorimit të vlerës së drejtë për vlerësimin e mëpasshëm të aktiveve biologjike dhe prodhimit bujqësor jo me modelin e kostos por me modelin e vlerës së drejtë. Kjo pritet të sjellë thjeshtësi gjatë zbatimit të tij nga njësitë ekonomike që ushtrojnë aktivitet bujqësor. Gjithashtu, në këtë standard janë shtuar trajtime të reja për njohjen, matjen dhe vlerësimin e mëpasshëm të marrëveshjeve konçesionare. SKK14: Përmirësimet në lidhje me këtë standard kanë të bëjnë me përcaktimin e kritereve dhe kushteve që lejojnë njësinë ekonomike të mos përgatisë pasqyra financiare të konsoliduara, duke dhënë zgjidhjen opsionale të përgatitjes së pasqyrave financiare individuale nga shoqëritë mëma dhe shoqëritë e kontrolluara. Në përfundim të analizës së mësipërme, në të cilën u evidentuan përmirësimet në paketën e plotë të standardeve kombëtare të kontabilitetit mund të përmbledhim si më poshtë: 1. Vihen re, ndryshime në terminologjinë e përdorur dhe përkufizimin e koncepteve të reja. 2. Vihen re, rirenditje të fushave të veprimit si njohjet fillestare, matje dhe njohjet e mëpasshme sipas SNRF –ve për SME-të. 3. Vihet re, heqja e disa kapitujve dhe njëkohësisht shtimi i kapitujve të rinj apo paragrafëve të veçantë të pa trajtuar më parë. 4. Vihen re, pak ndryshime në fushat e veprimit (trajtimet kontabël) të sqaruara në standardet e mëparshme.
2.2. Problemet e pritshme në lidhje me zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. 2.2.1.Ndikimet e legjislacionit tatimor në SKK-të e përmirësuara. Pas përcaktimit të disa prej ndryshimeve të rëndësishme ndërmjet dy paketave të standardeve të trajtuara më lart, u krye një tjetër krahasim ndërmjet SKK-ve të përmirësuara dhe legjislacionit tatimor, pa lënë mënjanë edhe SKK-të. Në këtë analizë krahasuese u morën në konsideratë edhe ndryshimet e reja në legjislacionin tatimor. Konkretisht u shfletua udhëzimi nr.31 datë 29.12.2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në udhëzimin nr.5 datë 30.01.2006, “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar dhe ligji nr 156/2014 datë 27.11.2014 për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.8438 datë 28.12.1988 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar. Qëllimi i kësaj analize është investigimi, nëse përmirësimet e SKK-ve pritet të lehtësojnë ndikimin e lgjislacionit tatimor në hartimin e PF.(referohu tabela 25) Msc. Aurora Hoxha
130
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Zërat
SKK
SKK e përmirësuara
Vlerësimet kontabël (provizionet, jetë e dobishme)
Duhet të bëhen nga biznesi nëse vlerësohen të nevojshme
Nuk ka ndryshime
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi nuk njihen provizionet si shpenzime për qëllime tatimore.
Metodat e korigjimit të gabimeve
Përdor dy retrospektivë konstatimit
Nuk ka ndryshime
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi lejon vetëm rregullimet në periudhën e konstatimit dhe përcakton dhe vendos penalitete për gjithë periudhën.
Kostot e huamarrjes
Standardi kapitalizon kostot e huamarrjes në vlerën e AAM
Kostot e huamarrjes do të njihen si shpenzime periudhe.
Do të zvogëlohet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi ai edhe pse nuk ka të përcaktuar saktësisht njohjen e tyre si shpenzime periudhe apo kapitalizimin e tyre në AAM, zakonisht i pranon si shpenzime periudhe këto kosto nëse paguhen në kohë.
Rivlerësimi dhe llogaritja e amortizimit
Zbret nga vlera e drejtë e AAM në datën e rivlerësimit amortizimin e akumuluar të mëpasshëm dhe humbjet e akumuluara të mëpasshme nga zhvlerësimi.
Zbret nga vlera e drejtë e AAM në datën e rivlerësimit amortizimin e akumuluar të mëparshëm dhe humbjet e akumuluara të mëparshme nga zhvlerësimi.
Nuk do të ketë më ndikim legjislacioni, pasi ai nuk lejon të llogaritet amortizimi për shumën e rivlerësuar, pra lejon të zbritet amortizimi i mëparshëm.
Rivlerësimi dhe zhvlerësimet e AAF dhe AAJM
Humbjet nga rivlerësimi njihen si shpenzime periudhe.
Nuk ka ndryshime
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi nuk i njeh humbjet nga rivlerësimi si shpenzime periudhe.
Periudha e nisjes dhe përfundimit të llogaritjes së amortizimit
Amortizimi i një aktivi afatgjatë material fillon kur ai është i gatshëm për përdorim dhe vazhdon deri në amortizimin e plotë
Nuk ka ndryshime
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi llogaritja e amortizimit fillon nga dita e parë e muajit që pason muajin e hyrjes dhe përfundon së llogarituri ditën e parë të muajit që pason muajin e daljes.
Msc. Aurora Hoxha
metoda, dhe vitin
në e
Legjislacion tatimor
Ose në rastet kur vlera e mbetur e aktivit në fillim të periudhës tatimore është më e vogël se 3% - 10% (në varësi të zërave të AAM) e kostos historike atëherë vlera
131
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME e mbetur njihet tërësisht si shpenzim i zbritshëm periudhe Ndërprerja e përkoshme e amortizimit
Amortizimi vazhdon të llogaritet edhe nëse AAM nuk përdoret përkohësisht.
Nuk ndryshohet, por përjashton rastet kur përdoret metoda e njësive të prodhuara në llogaritjen e amortizimit.
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, për aq kohë sa shpenzimet do të njihen për qëllime tatimore vetëm nëse janë kryer në interes të drejtëpërdrejtë të veprimtarisë ekonomike prej së cilës realizohen të ardhurat
Metodat dhe normat e amortizimit të AAM
Metodat dhe normat e amortizimit përcaktohen në politikat dhe proçedurat kontabël të njësisë ekonomike. Gjithashtu lejohet rishikimi dhe ndryshimi i tyre
Nuk ka ndryshime
Do të vazhdoje të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi normat dhe metodat e llogaritjes së amortizimit janë të përcaktuara për çdo kategori AAM. Ato nuk lejohen të ndryshohen.
Koha,metodat dhe normat e amortizimit të AAJM
Për amortizimin e AAJM do të përdoret metoda lineare. Ato do të amortizohen për 5 vjet
Për amortizimin e AAJM zgjidhet një metodë amortizimi që pasqyron modelin me të cilin ajo pret të konsumojnë përfitimet ekonomike të ardhshme të aktivit. Nese nuk arrihet, përdoret metoda lineare, për 10 vjet.
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi norma e llogaritjes së amortizimit është në masën 15 për qind dhe metoda është lineare. Aplikimi i normës 15 me metodën lineare përkon me një periudhë amortizmi 6.6 vjet.
Shpenzimet e zhvillimit
Shpenzimet zhvillimore do të kapitalizohen si AAJM, nëse ato i plotësojnë të gjitha kriteret.
Shpenzimet për aktivitetet e kërkimit dhe zhvillimit, do të njihen si shpenzime në periudhën kur janë kryer.
Do të vazhdojë të ndjehet ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi legjislacioni tatimor nuk trajton hollësisht zërat që duhet të njihen si AAJM, por për zëra të tillë si shpenzimet e nisjes apo zhvillimore aplikon norma amortizimi në masën 15%, metoda lineare.
Tabela 35. Dallimet kryesore në SKK 1 dhe SKK5 ndërmjet paketave të standardeve dhe legjislacionit tatimor (autorja)
Msc. Aurora Hoxha
132
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Kështu, nëse SKK-të e përmirësuara sjellin përafrime të fushave të veprimit me rregullat tatimore atëherë mund të konstatojmë një pritshmëri pozitive në shmangien e problemeve dhe rritjen e shkallës së zbatimit të SKK-ve. Nëse nuk mundësohet një përafrim i tillë atëherë pritshmëritë në lidhje me problemet e zbatimit të SKK-ve kanë tendencën të mbeten të njëjta me problemet që shoqëruan zbatimin e SKKve. Nga analiza vërehet se përmirësimet e reja në paketën e standardeve kombëtare kanë sjellë pak ndryshime për sa i përket çështjeve që mund të shmangin ndikimin e legjislacionit tatimor. Pavarësisht se përmirësimet në paketën e SKK-ve janë të drejtuara drejt thjeshtimit të trajtimeve kontabël dhe trajtimeve të reja kontabël të munguara në SKK-të e mëparshme, efekti i tyre pritet të mbetet brenda raportimit financiar për pjesën më të madhe të përmirësimeve. Ai do të ndjehet lehtësisht në raport me legjislacionin tatimor, pasi pak trajtime kontabël pritet të sjellin përshtatje me këtë të fundit (referohu tabelës së mësipërme). Megjithatë, zbatimi në mënyrë të detyrueshme i SKK11 “Tatim mbi fitimin” pritet të sjellë përmirësime të tjera në lidhje me ndikimin e legjislacionit tatimor për pjesën e tatim fitimit aktual dhe jo për tatim fitimin e shtyrë për të cilën legjislacioni tatimor shfaq mangësi trajtimi. Në përfundim të analizës së mësipërme mund të pranojmë se, ndikimi i legjislacionit tatimor ka tendencë të vazhdojë të ndjehet në shumë trajtime kontabël, të cilët nuk janë prekur nga përmirësimet e reja të paketës së SKK-ve, duke vazhduar të mbetet një problem i rëndësishëm që do të ndikojë në zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. 2.2.2 Njohuritë e hartuesve /përdoruesve të PF për SKK-të e përmirësuara. Një ndër çështjet e trajtuara në kapitujt paraardhës ( kapitulli IV dhe V), ishin njohuritë e pjessshme të përdoruesve dhe hartuesve të PF për paketën e plotë të SKK-ve. Rezultatet e arritura treguan se përdoruesit dhe hartuesit nuk njohin plotësisht standardet kombëtare të kontabilitetit. Nga ana tjetër, u evidentua se shpeshtësia e trajnimeve përbënte një faktor të rëndësishëm që kishte tendencë të ndikonte në njohuritë e pjessme të të anketuarve. Në fakt mungesa e vazhdueshme e trajnimeve, por njëkohesisht dhe përdorimi i materialeve jo shumë të dobishme gjatë trajnimeve, pranohen nga vet përdoruesit dhe hartuesit e anketuar. Nga ana tjetër, jo të gjithë standardet në paketën e plotë të SKK-ve gjejnë plotësisht zbatim në SME apo edhe njësitë e mëdha ekonomike që zhvillojnë aktivitetitn në vendin tonë. Kjo do të thotë se mundësia për përfitimin e njohurive të plota për SKK-të mbetet nëpërmjet studimit dhe trajnimit të tyre. Kjo pasi prirja e hartuesve dhe përdoruesve për të përfituar njohuri gjatë zbatimit të tyre, nuk mundet të sigurojë njohuri të plota për standardet. Në këtë këndvështrim, njohuritë e përdoruesve dhe hartuesve në lidhje me paketën e plotë të SKK-ve do të mbeten të pjesshme, për aq kohë sa ato nuk do të trajnohen në mënyrë të vazhdueshme në lidhje me SKK-të. Për të investiguar pritshmëritë përsa i përket njohurive për paketën e plotë të SKK-ve të përmirësuar, u pyetën përdoruesit dhe hartuesit e PF e anketuar nëse kanë filluar të trajnohen për këto përmirësime. Nëpërmjet rezultateve mund të arrijmë në një pritshmëri për nivelin e njohurive të të anketuarve për SKK-të e përmirësuara.
Msc. Aurora Hoxha
133
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Rezultatet e të anketuarve paraqiten në vijim të punimit. Fillimisht, paraqiten rezultatet në lidhje me përdoruesit e PF, inspekorët e kontrollit dhe në vazhdim rezultatet e hartuesve të PF. Së pari, ata u pyetën nëse janë informuar për përmirësimet në paketën e SKK-ve dhe më pas nëse janë trajnuar për këto ndryshime. (Figura 40)
Figura 40. Njohja dhe trajnimi i inspektorëve të kontrollit për SKK-të e përmirësuara (autorja) Rezultatet treguan se inspektorët e kontrollit, të cilët përcaktohen si përdoruesit kryesorë të informacionit të raportuar nga SME-të, janë pjesërisht të informuar për përmirësimet në paketën e SKK-ve. Themi pjesërisht, pasi 55.6% e të anketuarve janë shprehur se nuk kanë dijeni për ndryshimet e reja në paketën e SKK-ve dhe 44.4 % pranojnë së janë informuar për këto ndryshime. Pra, më shumë se gjysma e inspektorëve të anketuar pranojnë se nuk kanë njohuri për faktin se SKK-të po përmirësohen. Nga ana tjetër 95.6% e inspektorëve të kontrollit të anketuar kanë pranuar se nuk janë trajnuar në lidhje me përmirësimet e reja të SKK-ve, ndërsa vetëm 4.4 % pranojnë se jo vetëm janë në dijeni, por edhe janë trajnuar për përmirësimet e reja të SKK-ve. Rezultatet identifikuan se inspektorët e kontrollit të anketuar jo vetëm që nuk janë trajnuar në lidhje me përmirësimet e reja të SKK-ve, por më shumë se gjysma e inspektorëve të anketuar janë shprehur se nuk janë në dijeni se SKK-të po përmirësohen. Edhe rezultatet e hartuesve, janë pothuaj në të njëjtën linjë me rezultatet e përdoruesve të PF. Një pjesë e hartuesve të PF ende nuk janë informuar për këto përmirësime dhe për më tepër të jenë trajnuar. Konkretisht, 40% e hartuesve të anketuar pranuan se nuk janë në dijeni për përmirësimet e reja në paketën e SKK-ve, ndërsa pjesa tjetër ishte në dijeni. Në lidhje me trajnimet, rezultoi se vetëm 17.6% e të anketuarve kanë pranuar se janë trajnuar në lidhje me përmirësimet e reja. Pjesa më e madhe e tyre janë ekspert kontabël të autorizuar, të cilët janë trajnuar nga IEKA. Ndërsa pjesa tjetër e të anketuarve ose 82.4% e tyre pranojnë se nuk janë trajnuar në lidhje me përmirësimet e SKK-ve. Gjej me vend të rikujtoj që periudha e përfundimit të plotësimit të pyetësorit nga të anketuarit është muaji Tetor 2014, ndërkohë që zbatimi i paketës së përmirësuar ka nisur në muajin Janar të vitit 2015. Rezultatet e hartuesve në lidhje me informimin dhe trajnimin për paketën SKK-ve të përmirësuara paraqitet në figurën 41. Pra, rezultatet tregojnë se, një pjesë e hartuesve të pasqyrave financiare jo vetëm nuk janë trajnuar, por gjithashtu nuk janë në dijeni se paketa e SKK-ve është përmirësuar. Për më tepër, janë këta hartues që pas një periudhe 3 mujore duhet të nisin zbatimin e saj (apo kanë nisur zbatimin e tyre). Msc. Aurora Hoxha
134
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 41.Njohja dhe trajnimi i hartuesve të PF për SKK-të e përmirësuara (autorja) Nga ana tjetër, edhe hartuesit që pranojnë se kanë informacion për përmirësimet e reja në paketën e SKK-ve, shprehen se nuk janë trajnuar ende në lidhje me këto përmirësime. Për sa u trajtua më lart, por njëkohësisht duke u mbështetur për sa është analizuar në kapitujt e mëparshëm, se njohuritë e përdoruesve dhe hartuesve janë të varura nga niveli i trajnimeve, vëmë re se problemet e njohurive të hartuesve dhe përdoruesve kanë tendencë të vazhdojnë të shoqërojnë edhe paketën e SKK-ve të përmirësuara. 2.2.3.Besueshmëria dhe dobishmëria e informacionit financiar të raportuar sipas SKKve të përmirësuara. Së fundi, një problem tjetër i evidentuar në këtë studim, në lidhje me zbatimin e SKK-ve është besueshmëria dhe dobishmëria e informacionit financiar të raportuar në PF. Rezultatet (referohu kapitullit IV dhe V) treguan se, pasqyrat financiare nuk raportojnë plotësisht situatën financiare të SME-ve. Për më tepër, hartuesit e pasqyrave financiare ndikohen nga drejtuesit në zgjedhjen e informacionit që duhet të raportojnë me qëllimin kryesor zvogëlimin e rezultatit ushtrimor. Gjithashtu besueshmëria e informacionit varet edhe nga shkalla e zbatimit të SKK-ve. Nëse standardet zbatohen plotësisht dhe me korrektësi në përgjithësi njësitë ekonomike raportojnë një pamje të vërtetë dhe të besueshme60. Pra, besueshmëria dhe dobishmëria e informacionit varet nga 3 faktorë kryesorë, së pari përqindja e realitetit të gjendjes financiare të raporuar, së dyti ndikimi ose jo në informacionin e raportuar dhe së treti shkalla e zbatimit të SKK-ve. Për sa më lart, për të pranuar besueshmërinë dhe dobishmërinë e informacionit financiar të hartuar sipas SKK-ve të përmirësuara, duhet të analizojmë tre faktorët që ndikojnë në të. Nëse i referohemi përqindjes së realitetit të gjendjes financiare që pritet të raportohet nga PF të hartuara sipas SKK-ve të përmirësuara, nuk jemi në gjendje të parashikojmë nëse drejtuesit e SME-të do të raportojnë plotësisht apo pjesërisht situatën e tyre financiare pa u zbatuar ende këto standarde. I njëjti arsyetim, vlen edhe për pritshmëritë në lidhje me faktin, nëse informacioni i raportuar nga PF të hartuara sipas SKK-ve të përmirësuara, do të ndikohet ose jo nga drejtuesit e SME-ve. Këto çështje mbeten të trajtohen dhe të diskutohen pas zbatimit të paketës së plotë të SKK-ve të përmirësuara. Edhe pse tendenca në këto drejtime nuk lë të mendosh se do të ndodhë ndryshe nga çfarë ka ndodhur deri më tani me informacionin e raportuar sipas SKK-ve.
60
SKK1 paragrafi 8 faqe 4/ SKK1 të përmirësuara paragrafi 8
Msc. Aurora Hoxha
135
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Por, nga ana tjetër mund të mbështetemi për të parashikuar një pritshmëri në lidhje me besueshmërinë dhe dobishmërinë e informacionit të raportuar sipas SKK-ve të përmirësuara, tek niveli i zbatimit të tyre. Pra, nëse paketa e SKK-ve të përmirësuara pritet të zbatohet me korrektësi, atëherë informacioni i raportuar, ka tendencën të paraqesë një pamje të vërtetë dhe të besueshme të situatës financiare të SME-ve. Në kapitullin e pestë të këtij studimi, u kontrollua statistikisht se niveli i zbatimit të SKK-ve varet nga ndikimi i legjislacionit tatimor dhe njohuritë e hartuesve. Në paragrafët paraardhës të këtij kapitulli, u arrit në përfundimin se njohuritë e pjesshme të hartuesve të PF dhe ndikimi i legjislacionit të përmirësuar tatimor kanë tendencën të shoqërojnë edhe zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. Kjo do të thotë se zbatimi i plotë dhe me korrektësi i paketës së SKK-ve të përmirësuara pritet të mos realizohet për shkak të ndikimit të njohurive të pjesshme dhe legjislacionit tatimor. Për sa më lart, meqënëse dy faktorët kryesorë që ndikojnë në nivelin e zbatimit të SKK-ve, priten të shfaqin të njëjtën tendencë edhe në standardet e përmirësuara, mund të arrijmë në përfundimin se besueshmëria dhe dobishmëria e informacionit të raportuar sipas SKK-ve të përmirësuara, pritet të mbetet në të njëjtat nivele me besueshmërinë dhe dobishmërinë e informacionit të raportuar sipas SKK-ve. 2. Zbatimi vullnetar i SNRF-ve për SME-të dhe karakteristikat e SME-ve shqiptare Proçesi i integrimit dhe globalizmit është fortësisht i lidhur me nevojën e harmonizimit të kontabilitetit në nivel ndërkombëtar ( Bartůňková, L. 2013). Në këtë kontekst u hartuan dhe u zhvilluan SNRF-të, fillimisht për ndërmarrjet e mëdha me përgjegjësi publike, pjesëmarrëse në tregjet e kapitalit. Më vonë, nisur nga roli i madh që SME-të luajnë në ekonomitë e vendeve, por dhe nga numri i madh i tyre ( mbi 95% e kompanive të çdo vendi ështëSME)61, detyruan BSNK-në të hartojë një paketë të thjeshtuar standardesh (SNRF-të për SME-të), e cila u miratua në vitin 2009. Ndërkohë që zbatimi i detyrueshëm i SNRF-ve për kompanitë me përgjegjësi publike pjesëmarrëse në tregjet e kapitalit është vendour që prej vitit 2005, nuk mund të themi të njëtën gjë për SNRF-të për SME-të. Aktualisht, nuk ka një legjislacion në vendet anëtare të BE-së, që detyron zbatimin e SNRF-ve për SME-të (Eierle, B., & Helduser, C. 2013). Pjesa më e madhe e vendeve anëtare në BE, janë akoma në proçes diskutimi për vendosjen e zbatimit të detyrueshëm të SNRF-ve për SME-të. Një nga arsyet kryesore të këtij diskutimi, është dobishmëria e informacionit në raport me kostot e implementimit të tyre. Kjo pasi BSNK përdori një përkufizim shumë të përgjithshëm (ndërmarrje pa përgjegjësi publike) duke vështirësuar në këtë mënyrë sigurimin e dobishmërisë së informacionit në një grup heterogjen ndërmarrjesh (Di Pietra et.al 2008). Megjithatë, shumë vende anëtare kanë lejuar zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME-të. Edhe pse një numër i vogël i SME kanë zbatuar në mënyrë vullnetare SNRF-të për SME-të, (André, P., Walton, P., & Yang, D. 2012), duhet pranuar se kanë ndihmuar në analizimin e faktorëve që kanë shtyrë në këtë veprim. Kjo pasi shumë studime janë fokusuar në një analizë të tillë. (Bassemir, M. (2012); Eierle, B., & Helduser, C. (2013); André, P., Walton, P., & Yang, D. 2012; Mazars 2008). Këta studiues kanë analizuar pytësorë, në të cilët janë marrë opinionet e hartuesve apo drejtuesve për vendosjen ose jo të zbatimit vullnetar të SNRF-ve për SME-të. Rezultet e tyre kanë evidentuar faktorë të tillë si: madhësinë, 61
Referuar të dhënave statistikore të trajtuara në kapitullin e dytë të këtij punimi.
Msc. Aurora Hoxha
136
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME ndërkombëtarizimin, nevojat financiare, reputacionin e kompanive të auditimit, formën ligjore, industrinë ku operojnë, moshën dhe përbërjen e kapitalit, që ndikojnë në zbatimin ose moszbatimin vullnetar të SNRF-ve pë SME-të. Duke marrë shkas nga këto studime, por njëkohësisht duke parë se proçesi i implementimit të SNRF-ve për SME-të, është një nga çështjet më të diskutuara sot nga studiues të fushës së kontabilitetit, u krye një analizë e tillë për vendin tonë. Një shtysë tjetër për të kryer këtë analizë, janë përmirësimet e reja të standardeve kombëtare të kontabilitetit duke u mbështetur në SNRF-ve për SME-të, si dhe vendimi i KKK për një rishikim të mundësisë së implementimit të SNRF-së për SME 62 në një datë të mëvonshme. Nga ana tjetër, nëse rikthehemi tek objektivat e vendit tonë për anëtarësimin në BE, mund të themi se jemi afër harmonizimit dhe standartizimit të plotë të kontabilitetit, pra jemi afër unifikimit të rregullave kontabël dhe raportimit financiar me vendet e BE-së (Bollano. J 2012). Qëllimi i hartimit të SNRF –ve për SME-të, është unifikimi i rregullave kontabël dhe raportimit financiar. Ndërsa implementimi në mënyrë të qëndrueshme i SNRF-ve për SME-të rrit krahasueshmërinë e informacionit të raportuar nga këto njësi në të gjithë botën63. Duke patur parasysh këto objektiva, u pyetën hartuesit e PF të anketuar, për të shprehur opinionin e tyre, nëse janë të gatshëm të unifikojnë raportimin financiar, pra të zbatojnë SNRF-të për SME-të. Më pas u analizuan disa nga karakteristikat e SME-ve që kanë tendencë të zbatojnë në mënyrë vullnetare SNRF-të. Fillimisht të anketuarit u pyetën nëse kanë studiuar apo janë trajnuar në lidhje me SNRF-të për SME-të. Rezultatet treguan se 47% e të anketuarve pranuan se kanë lexuar ose janë trajnuar në lidhje me SNRF-të për SME-të. Ndërsa, 53% e tyre pranuan se nuk kanë lexuar ose nuk janë trajnuar në lidhje me to. Pra, vërehet se pjesa më e madhe e hartuesve nuk kanë njohuri për këto standarde. (Referohu figurës 41)
Figura 41. Njohuritë e hartuesve për SNRF-të për SME-të (autorja) Më pas, të anketuarit u pyetën nëse janë të gatshëm të unifikojnë PF të njësisë ekonomike ku punojnë me PF të njësive ekonomike të huaja në mënyrë vullnetare, pra të zbatojnë SNRF-të për SME-të. Rezultatet treguan se 44.7% e të anketuarve nuk janë dakord të unfikojnë raportimin financiar, pra nuk janë dakord të zbatojnë SNRF-të për SME-të, ndërsa 47.1 % pranuan se janë gati të unfikojnë në mënyrë vullnetare pasqyrat e tyre financiare. Nga ana tjetër, 8.2% e të anketuarve nuk shprehën një opinion në lidhje me unifikimin vullnetar të pasqyrave të tyre financiare (Figura 42). 62 63
www.KKK..gov.al; Vendimin nr.4 dt 21.10.2012 I KKK IASCF, SNRF për NVM BK 36,
Msc. Aurora Hoxha
137
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Figura 42. Unifikimi vullnetar i raportimit financiar (zbatimi vullnetar i SNRF-ve për SME)/ (autorja) Në vazhdim të këtij punimi, u analizuan disa nga karaketristikat e SME-ve (faktorët) që kanë tendencë të pranojnë unifikimin vullnetar ose zbatimin e SNRF-ve për SME-të nga të anketuarit. Në këtë mënyrë mund të përcaktojmë ngjashmëritë ose dallimet në lidhje me karakteristikat e SME-ve të studiuara në vende të tjera. Në tabelën 38 paraqiten të përmbledhura rezultatet mbështetur në përgjigjet e të anketuarve. Për të kontrolluar marrëdhëniet ndërmjet unifikimit vullnetar të PF dhe karakteristikave të SME-ve të trajtuara në literaturë, u përdorën koefiçientët e korrelacionit Pearson Chi-Square (crostabs), për marrëdhëniet ndërmjet variablave dami (binary). Ndërsa për kontrollin e variablave të vazhdueshëm me variabël dami, u përdorën koefiçientët Spearman’s rho. Paraprakisht u kryen kontrollet e nevojshme për t’u siguruar se nuk ka asnjë shkelje të supozimeve bazë si normaliteti, lineariteti dhe homoscedasticity. Rezultatet treguan se egziston një lidhje me fortësi mesatare 64 , ndërmjet madhësisë së ndërmarjeve dhe unifikimit të PF (zbatimit të SNRF-ve), e pranuar kjo gjerësisht edhe në literaturë. Kjo do të thotë se me rritjen e madhësisë së biznesit, rritet tendenca e zbatimit vullnetar të SNRF-ve për SME-të. Kjo mund të shpjegohet me faktin se kompanitë e mëdha kërkojnë jo vetëm tregje të reja për produktet e tyre, por njëkohësisht edhe burime të reja financimi. Unifikimi i raportimit financiar do të ndihmonte njësitë ekonomike në këtë drejtim. I njëjti rezultat evidentohet në lidhje me marrëdhëniet ndërmjet jetëgjatësisë së kompanisë dhe unifikimit të PF (zbatimit vullnetar të SNRF-ve për SME). Kjo marrëdhënie rezulton të jetë pozitive, që do të thotë se njësitë ekonomike që kanë më shumë vite që operojnë në treg, kanë tendencën të zbatojnë SNRF-të për SME-të. Kjo mund të justifikohet me faktin se kompanitë e konsoliduara pranojnë të ndërmarrin ndryshime të rëndësishme kontabël, në funksion të rritjes së mëtejshme. Përsa i përket aktivitetit të biznesit, rezultatet dolën të rëndësishme vetëm për ndërmarrje me aktivitet tregtar dhe jo për ndërmarrje me aktivitet prodhues. Kjo mund të shpjegohet me faktin se ndërmarrjet me aktivitet tregtar në shumicën e rasteve operojnë me kompani të huaja 64
Cohen (1988, pp. 79–81) ka sugjeruar, nëse r= 0.10-0.29 lidhja është e vogël, nëse r=0.30-0.49 lidhja është mesatare dhe nëse r=0.50-1.00 lidhja pranohet e fortë.
Msc. Aurora Hoxha
138
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME për furnizimet e tyre. Në funksion të lehtësimit të marrëdhënieve tregtare, ato janë të prirura të unfikojnë informacionin mbi raportimin e tyre financiar.
Madhësia
Jetëgjatësia
Spearman’s rho Sig. (2-tailed)
A do të vendosnit ju të unifikoni në mënyrë vullnetare pasqyrat financiare të subjektit ku punoni me pasqyrat financiare të subjekteve të huaja? .428** .000
N Spearman’s rho Sig. (2-tailed)
76 .360** .001
N Aktivitet Tregtar
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
Aktivitet Prodhues
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
Forma Ligjore“SHPK”
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
Forma Ligjore “SH.A”
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
Kapitali i Huaj
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
Kapital Vendas
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
Auditues i Huaj
.286* .012 77 .080 .482 78 -.093 .417 77 .286 * .012 77 .146 * .012 78 -.273* .011 78
Pearson Chi-square
.152
Asymp.Sig. (2-sided)
.189
N Auditues Vendas
73
Pearson Chi-square Asymp.Sig. (2-sided) N
76 -.047 .682 76
**. Korrelacioni është sinjifikant në nivelin 0.01 (2-tailed). *. Korrelacioni është sinjifikant në nivelin 0.05 (2-tailed).
Tabela 36. Tabela e korrelacioneve të faktorëve në zbatimin vullnetar të SNRF-ve Ndërsa, rezultatet në lidhje me kompanitë e organizuara si shoqëri aksionere rezultuan të rëndësishme krahasuar me rezultatet për shoqëritë me status juridik “SHPK”. Meqënëse, në shumicën e rasteve forma ligjore e kompanisë përkon edhe me madhësinë, shpjegohet edhe rëndësia e këtij faktori në zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME-të.
Msc. Aurora Hoxha
139
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Gjatë kontrollit të marrëdhënieve ndërmjet përbërjes së kapitalit dhe dëshirës për unifikimin vullnetar të PF, rezultatet treguan se edhe SME me kapital 100% të huaj apo 100% vendas kanë rezultuar të rëndësishme. Por, vihet re se ndërsa marrëdhënia ndërmjet kapitalit të huaj dhe unifikimit të PF ka rezultuar pozitive, e kundërta ka ndodhur me marrëdhënien ndërmjet kapitalit vendas dhe unifikimit të PF. Kjo do të thotë se SME me aksionerë (pronarë) të huaj, janë të prirura drejt unifikimit të PF, krahasuar me njësitë ekonomike e tjera që kanë kapital 100% vendas ose të përbërë. Nga ana tjetër, njësitë ekonomike me kapital 100% vendas, nuk kanë tendencë të unfikojnë PF krahasuar me njësitë e tjera me kapital 100% të huaj ose të përbërë. Megjithatë vihet re një marrëdhënie e dobët ndërmjet tyre në të dy rastet. Së fundi, nuk kanë rezultuar të rëndësishme marrëdhëniet ndërmjet unifikimit të PF (zbatimit të SNRF-ve) në mënyrë vullnetare dhe kompanive audituese. Këto rezultate shfaqen në kundërshtim me literaturën, pasi studiues të ndryshëm kanë arritur në konkluzionin se egziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet kompanisë së auditimit në zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME-të. Kompanitë e mëdha audituese, me shtritrje ndërkombëare (BIG 4, BIG 5) zakonisht shtyjnë klientët e tyre drejt raportimit të unifikuar, për më tepër ato zotërojnë stafin e nevojshëm për të ofruar këtë shërbim ( Eierle.B, & Helduser.C. 2013). Nga ana tjetër, nuk mund të thuhet e njëjta gjë për kompanitë audituese vendase. Në këtë këndvështrim, meqënëse pjesa më e madhe e kompanive audituese me të cilat bashkëpunojnë SME-të në vendin tonë janë vendase, kjo për shkak të mungesës së burimeve financiare, atëherë kjo mund të shpjegojë edhe arsyet e mungesës së rëndësisë.
Msc. Aurora Hoxha
140
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME
8.1. Konkluzione Ashtu si në vende të tjera të BE-së edhe në vendin tonë SME-të përbëjnë mbi 98% të ndërrmarjeve aktive, duke theksuar rëndësinë dhe kontributin e tyre në ekonomi. Në këtë këndvështrim raportimi financiar nëpërmjet zbatimit të rregullave kombëtare dhe ndërkombëtare kontabël (standardeve) përbën një domosdomshmëri, për të siguruar një pamje të vërtetë dhe të besueshme të informacionit financiar të raportuar prej tyre, në interes të publikut për një informacion financiar cilësor, transparent dhe të krahasueshëm. Nga ana tjetër, përmirësimi i rregullimeve kontabël, por dhe evidentimi e zgjidhja e problemeve të zbatimit të tyre, përbëjnë çështje të rëndësishme në shmangien e deformimit të informacionit financiar, efektet e të cilit janë shumë dimensionale dhe krijojnë një reaksion zinxhir, në tregun e brendshëm, efiçencën në përdorimin e inputeve, investimet etj. (Lati L. 2012) Në këtë kuadër, konkluzionet dhe rekomandimet e këtij studimi kontribuojnë në evidentimin dhe trajtimin e problemeve kryesore të zbatimit të standardeve për SME-të, për tju shërbyer sadopak nevojave të organizmave vendimarrës në këtë drejtim. Në vijim te punimit paraqiten të përmbledhura konkluzionet e arritura: I. Egzistojnë dallime në përkufizime të SME- ve nga insitucione apo rregullime ligjore, duke krijuar një konfuzion si për studiuesit ashtu edhe për identifikimin e saktë dhe pozicionimin e SME-ve, sipas rregullave tatimore apo rregullave kontabël. II. Duke mbetur në rregullat tatimore dhe rregullat kontabël (standardet) u konstatua se “ka divergjenca në shumë trajtime kontabël ndërmjet tyre”. Nga analiza krahasuese ndërmmjet dy rregullimeve, u konkludua se pjesa më e madhe e ndryshimeve qëndron në SKK-të 1-8, ndër të cilat vëçojmë SKK 5 dhe SKK 6. Ndërsa në SKK-të e tjera ndjehet më pak ndikimi i legjislacionit tatimor, pasi çështje kontabël të trajtuara në këto standarde gjenden shumë pak të trajtuara në rregullat tatimore. Këto divergjenca, reflektojnë efektet e tyre negative gjatë hartimit të pasqyrave financiare, pasi raportimi për organet tatimore nga SME-të që operojnë në vendin tonë, dominon mbi raportimin financiar për përdoruesit e tjerë si aksionerët, drejtuesit etj, duke mbështetur në këtë mënyrë edhe studime të tjera vendase (Lito G & Rrumbullaku O.2010; Duhanxhiu, I., & Kapllani, V. 2012; Qurku R.2013) III. Ndikimi negativ i rregullave tatimore mbi rregullat kontabël konfirmohet, edhe nga vetë punonjësit e drejtorive tatimore, të cilët pranuan se zbatimi i SKK-ve nuk rezulton të jetë i plotë. Përgjigjet e tyre çuan në konkluzionin se SKK3, SKK6, SKK9, SKK13 dhe SKK14 gjenden më pak të zbatuara krahasuar me SKK1, SKK2 SKK4, SKK5 SKK8 SKK12, SKK15 etj. Ndërsa shkalla e zbatimit të SKK-ve, rezultoi në nivelet 50% deri në 60%. Pra, rezultatet e tyre çuan në përfundimin se paketa e plotë e SKK-ve nuk zbatohet në mënyrë korrekte dhe të plotë nga hartuesit e PF. Nga ana tjetër u arrit në përfundimin se PF të SME-ve raportojnë informacion pjesërisht të besueshëm dhe të dobishëm për ta, pasi mbi 90% e SME-ve të
Msc. Aurora Hoxha
141
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME kontrolluara gjatë punës së tyre nuk raportojnë plotësisht të ardhurat e realizuara, raportojnë çmime shitje të ndryshme nga ato të faturuara dhe nuk raportojnë plotësisht gjendjen e tyre financiare. Niveli i raportimit ndryshon mesatarisht në shifrat 70-90%. Gjithashtu informacioni në PF ndikohet edhe nga drejtuesit ose pronarët e njësive ekonomike, gjatë hartimit të tij. Kjo do të thotë se objektiva kryesorë të PF të paraqitura në SKK1 shkelen gjatë ndërtimit të tyre, duke reflektuar një problem të madh në zbatimin e SKK-ve. Nga ana tjetër, tendenca e mosraportimit të plotë dhe të vërtetë të situatës financiare në PF sipas SKK-ve është e ndikuar në një nivel të caktuar edhe nga rregullat tatimor. Kjo pasi, raportimi i informacionit financiar sipas standardeve kontabël në shumicën e rasteve është ai i raportuar për qëllime tatimore, për SME-të vendase. Ky informacion ka tendencë të raportohet i manipuluar për shmangien e detyrimeve tatimore. Ndërsa, nevojat për informacion të brendshëm, sigurohen nga PF për raportim të brendshëm (të thjeshta ose konfidenciale), të cilat në shumicën e rasteve nuk hartohen sipas SKK-ve. Në këtë këndvështrim, rezultatet e këtij punimi mbështetin konkluzionet e arritura nga Duhanxhiu, I., & Kapllani, dukeqënëse objektivat që udhëheqin rregullat tatimore janë të ndryshme nga objektivat që udhëheqin rregullat kontabël, mundësia për të arritur një lidhje potenciale ndërmjet raportimit tatimor dhe atij financiar është e vështirë, duke krijuar problemet aktuale në raportimin financiar nga SME-të. IV. Gjithashtu, në përfundime të njëjta u konkludua edhe nga përgjigjet e oficerëve të kredisë të anketuar. Edhe sipas tyre, standardet kombëtare të kontabilitetit nuk zbatohen plotësisht. Gjithashtu, në mbështetje edhe të rezultateve të KKK, u konkludua se informacioni në PF sipas SKK-ve ose të ashtëquajtuarat “ PF zyrtare”, nuk raportohet i plotë dhe në shumicën e rasteve ndikohet nga drejtuesit ose pronarët. Nga ana tjetër oficerët e kredisë konfirmuan se PF të njësive ekonomike të mesme rezultojnë më shumë të besueshme në raport me PF të njësive ekonomike të vogla dhe mikronjësive. V. Konkluzione të ngjashme u arritën edhe nga përgjigjet e hartuesve të PF të anketuar, në lidhje me problemet e zbatimit të SKK-ve. Edhe pse një pjesë e tyre pranon se kanë zbatuar të gjitha standardet kombëtare të kontabilitetit, shumica prej tyre veçojnë SKK1, SKK2, SKK4, SKK5, SKK7, SKK8 dhe SKK12. Ndërsa ndër standardet më pak ose aspak të zbatuara u evidentuan SKK3, SKK6, SKK9, SKK13, SKK14. Të njëjtat standarde në lidhje me nivelin e zbatimin të tyre trajtohen edhe në literaturë (Miti M 2013, KKK 2014 etj). Nga ana tjetër shkalla ose përqindja e zbatimit të SKK-ve të zbatuara nga SME-të ka rezultuar mesatarisht në nivelin 60% . Ndër shkaqet kryesore të konkluduara në këtë punim mbi moszbatimin e plotë të SKK-ve janë problemet në kuptimin dhe terminologjinë e literaturës së përdorur, dobishmëria e informacionit për përdoruesit e tij, ndikimi i legjislacionit tatimor, njohuritë e të anketuarve etj Më saktësisht, ndikimet e tyre të investiguara nëpërmjet modeleve statistikore çuan në konkluzionet: dobishmëria e informacionit, njohuritë dhe madhësia kanë tendencën të ndikojnë pozitivisht në shkallën e zbatimit të SKK-ve në SME-të ku të anketuarit punojnë. Ndërsa, divergjenca tatimore rezultoi të ndikojë negativisht në nivelin e zbatimit të SKK-ve. Faktorë të tjerë që rezultuan të kenë ndikim në shkallën e zbatimit të SKK-
Msc. Aurora Hoxha
142
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME ve janë statusi juridik i kompanisë dhe përbërja e kapitalit. Njësitë me status juridik SH.A shfaqën tendencën të zbatojnë më shumë SKK-të krahasuar me kompanitë e tjera. Njëkohësisht kompanitë me kapital 100% të huaj priren drejt zbatimit të plotë të SKK-ve. dobishmëria e informacionit të PF sipas SKK-ve për raportim të brëndshëm ka tendencë të ndikohet pozitivisht nga zbatimi me korrektësi i SKK-ve, përqindja e raportimit të gjëndjes së vërtetë financiare dhe madhësia e njësisë ekonomike. Ndërsa dobishmëria e informacionit të PF sipas SKK-ve për raportim tatimor ka tëndencë të ndikohet pozitivisht nga madhësia, dobishmëria e PF të thjeshtuara dhe dobishmëria e pasqyrave financiare sipas SKK- ve për raportim të brendshëm. Nga ana tjetër ka impakt negativ në dobishmërinë e PF nëse informacioni ëshë i influencuar nga drejtuesit ose pronarët dhe përqindja e gjëndjes së vërtetë financiare të raportuar. Nga ana tjetër dobishmëria e PF sipas SKK- ve për raportim tatimor nuk ka tendencë të ndikohët nga shkalla e zbatimit të SKK-ve., duke vlerësuar në këtë mënyrë të parëndësishëm në dobishmërinë e informacionit për drejtuesit ose pronarët e njësisë ekonomike, faktin nëse zbatohen ose jo standardet. VI. Sipas përgjigjeve të hartuesve u arrit në konkluzionin se PF të hartuara sipas SKK-ve nuk raportojnë informacion plotësisht real dhe të besueshëm për përdoruesit. Rezultatet, çuan në përfundimin se përqindja e informacionit të vërtetë financiar raportohet në nivelet 50 -70% ose 70-90%. Nga ana tjetër, përgjigjet e tyre konfirmuan ndikimin që drejtuesit ose pronarët kanë në ndryshimin e rezultateve të vërteta financiare te llogaritur nga hartuesit nga aktiviteti i njësisë ekonomike. Në këtë mënyrë rikonfirmohet edhe nga hartuesit e pasqyrave financiare mosplotësimi i objektivave kryesore të PF të hartuara sipas SKK-ve, efekti i të cilëve reflekton një problem të rëndësishëm të zbatimit të SKK-ve. VII. Në lidhje me njohuritë e përdoruesve të informacionit të PF u arrit në konkluzionin se përdoruesit e informacionit të PF ( inspektorët tatimor dhe oficerët e kredisë) shfaqën mungesa në njohuritë e tyre për SKK-të. Pra, ato njohin pjesërisht standardet kombëtare të kontabilitetit. Madje, oficerët e kredisë shaqën mungesë më të theksuar të njohurive krahasuar me inspektorët tatimor. Gjithashtu, shqetësues ishte fakti se oficerët e kredisë edhe pse konsiderohen përdorues të rëndësishëm të PF, nuk e konsideronin shqetësues njohuritë e tyre të pjesshme për standardet. Problemet me njohuritë e përdoruesve (inspektor tatimor dhe oficer kredie) kanë tendncën të ndikohen nga niveli i trajnimeve, kjo pasi pjesa më e madhe e të anketuarve (përdoruesve) ishin trajnuar shumë pak për SKK-të. Për më tepër, gjatë seancave trajnuese, materialet trajtonin kryesisht çështje teorike duke u vlerësuar të padobishme për zgjidhjen e problemeve në punën e tyre. nga oficerët e kredive. VIII. Një konkluzion tjetër i rëndësishëm në këtë studim, në lidhje me njohuritë e hartuesve të PF, u arrit duke u mbështetur në rezultatet e testimit të njohurive të hartuesve në provimin për titujt profesionalë (EKR dheKM ) në fushën e kontabilitetit që është zhvilluar në vitin 2013. Rezultatet çan në përfundimin se mungesa e njohurive të plota për SKK-të është ende e pranishme edhe pas 5 vitesh të zbatimit të tyre. Kjo pasi, mbi 60% e kanditatëve pjesmarrës në provim kanë arritur të marrin më pak se 50% të pikëve totale në njohuritë për SKK-të. Një tjetër konkluzion i rëndësishëm është se kanditatët kanë arritur të marrin mesatarisht 42.28% Msc. Aurora Hoxha
143
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME të pikëvë totale në seksionin e kontabilitetit financiar, ku nivelin më të lartë e kanë arritur në pyetje që kërkojnë njohuri për SKK5 dhe SKK6. IX. Njohuritë e pjesshme të hartuesve evidentohen edhe në hartuesit e anketuar, ku më shumë se 60% e tyre janë përgjigjur saktë 1-3 pyetjeve nga 7 pyetje të drejtuara për testimin e njohurive. Përsa i përket faktorëve që ndikojnë në njohuritë e pjesshme të të anketuarve, u arrit në konkluzionin se shpeshtësia e trajnimeve, niveli arsimor dhe titujt profesional janë disa nga faktorët më të rëndësishëm me ndikim pozitiv. Ndërsa, materialet trajnuese me karakter teorik që përdoren më së shumti në seancat trajnuese kanë tendencë negative në njohuritë e të anketuarve, krahasuar me përdorimin e materialeve praktike ose kombinimeve të materialeve teorike dhe praktike. X. Duke qënë se paketa e plotë e SKK-ve është përmirësuar në kuadër të Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF) për SME-të u krye një analizë krahasuese ndërmjet dy paketave të standardeve, në të cilën u arrit në përfundimin se përmirësimet në paketën e re të SKK-ve janë kryer në 3 drejtime kryesore: në terminologjinë e përdorur ( si p.sh.ishte:bilanc kontabël – bëhet: pasqyra e pozicionit financiar; ishte pasqyra e të ardhurave dhe shpenzimeve – bëhet pasqyra e performancës etj. gjithashtu janë shtuar dhe koncepte të reja si p.sh pasqyra e të ardhurave gjithëpërfshirëse etj. Ky ndryshim nuk pritet të sjellë efekte në zbatimin e SKK-ve, përveç qartësimit të disa koncepteve dhe shtimit të informacionit të raportuar. janë shtuar kapituj apo paragrafike për trajtime kontabël të munguara në SKK-të, ose janë hequr paragraf ose kapituj për të thjeshtuar paketën e SKK-ve. Përfitueshmëritë apo problemet lidhur me këto ndryshime mbeten për t’u analizuar pas zbatimit të plotë të tyre. ndryshimet në përmbajtje, të cilat rezultuan të jenë të pakta. XI. Ndërkohë që ka nisur zbatimi i standardeve të përmirësuara nga SME-të në vendin tonë. jemi shumë shpejt për të marrë rezultatet e para reale në lidhje me përfitueshmërinë apo problemet që mund të shoqërojnë zbatimin e tyre. Por, nëse fokusohemi tek përmirësimet ndërmjet dy paketave të standardeve, dhe ti krahasojmë me problemet e evidentuara në paketën e SKK-ve mund të parashikohet një pritshmëri në lidhje me përfitimet apo problemet e mundshme të zbatimit të SKK-ve të përmirësuara. Mbështetur në këto krahasime u arrit në përfundimin: së pari, përmirësimet e reja të SKK-ve kanë sjellë pak ndryshime në kuadrin e përafrimit me legjislacionin tatimor, i cili është evidentuar si një nga problemet kryesore në zbatimin e SKK-ve. Kjo do të thotë se ndikimi i legjislacionit tatimor pritet të shoqërojë edhe zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. një prej faktorëve që rezulton të ketë ndikim mbi njohuritë e të anketuarve është mungesa e trajnimeve. I njëjti problem u evidentua nga hartuesit dhe përdoruesit edhe në lidhje me SKK-të e përmirësuara. Megjithëse duhet pranuar se koha kur të
Msc. Aurora Hoxha
144
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME anketuarit janë pyetur përkon me një periudhë prej 3-4 muaj para zbatimit të SKK-ve, nuk duhej menduar se është shpejt për të filluar proçesi i trajnimit. Për më tepër, disa nga të anketuarit kanë pranuar se janë trajnuar edhe gjatë kësaj periudhe, por ky trajnim ka qenë selektiv, kryesisht i zhvilluar nga IEKA për ekspertë kontabël të autorizuar. Për sa më lart, mund të arijmë në përfundimin se problemet me njohuritë e të anketuarve kanë tendencë të shoqërojnë edhe zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. Por, nga ana tjetër duhet theksuar se ndryshimet e reja në terminologji dhe riorganizimi i materialeve të SKK-ve në dy pjesë të ndara “E detyrueshme për zbatim ose materiali teorik dhe “Udhëzuesi për Zbatim” ose materiali praktik (ushtrime) mund të sjellë përmirësime në aspektin e njohurive. Sikurse nga ana tjetër, duhet pranuar se edhe pse jemi në fazën e zbatimit të tyre ndihet mungesa e literaturës së botuar në këtë drejtim. Duke iu referuar SKK-ve dhe SKK-ve të përmirësuara, zbatimi me korrektësi i të gjitha standardeve të kontabilitetit do të sigurojë një raportim të vërtetë të situatës financiare të biznesit dhe njëkohësisht të dobishëm për përdoruesit. Por, nëse hartuesit nuk zotërojnë njohuritë e plota në lidhje me këto standarde, gjithashtu zbatimi i rregullave kontabël për rregullat tatimore është i pranishëm gjatë hartimit të PF për shkak të ndikimit të këtij të fundit; mund të arrijmë në përfundimin se zbatimi me korrektësi i të gjithë standardeve kontabël vihet në dyshim. XII. Së fundi, një tjetër konkluzion i arritur në këtë studim është se një pjesë e hartuesve të PF të SME-ve pranojnë se janë gati të unfikojnë apo të zbatojnë SNRF-të për SME-të. Gjithashtu, kanë tendencë të zbatojnë në mënyrë vullnetare SNRF-të për SME-të, njësitë ekonomike të mesme, me kapital 100% të huaj, status ligjor “shoqëri aksionere”, që merren me aktivitet tregtar dhe kanë shumë vite që operojnë në treg.
8.2 Rekomandime Nevoja e unifikimit të përkufizimit të SME-ve, për të mundësuar një grupim të saktë dhe unik për të gjitha SME-të që operojnë në vendin tonë. Vleresohet e rëndësishme një unifikim i përkufizimit të SME-ve nga INSTAT, dhe Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit duke u mbështetur në ligjin për “Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme”. Harmonizimi i legjislacionit tatimor në koherëncë me përmirësimet e SKK-ve, veçanërisht për: SKK4 dhe SKK5 pasi janë standardet që zbatohen nga mbi 90% e SME-ve dhe evidentojnë dallimet më të mëdha ndërmjet rregullave kontabël dhe rregullave tatimore. Gjithashtu, harmonizimi ndërmjet dy rregullimeve është i nevojshëm në SKK6, për të pasqyruar një vlerë reale dhe të vërtetë të pasurisë së biznesit. Ulja e informalitetit dhe nxitja e SME-ve për raportim të vërtetë të gjendjes financiare, nëpërmjet nxitjes së zbatimit të plotë të standardeve kontabel.
Msc. Aurora Hoxha
145
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Rritja e kufirit minimal të përkufizimit të SME-ve, duke thjeshtuar raportimin financiar për ato SME që aktualisht përkufizohen të tilla por nuk zotërojnë kapacitete dhe tregues të mjftueshëm për tu sjelle si të tilla. Kalimi i tyre në mikronjësi thjeshton raportimin në një standard kontabël për këto njësi ekonomike. Shmangia e përdorimit të informacionit të pasqyrave financiare “konfidenciale” të hartura në shumicën e rasteve jo sipas SKK-ve nga institucionet huadhënëse (bankat), për miratimin e një huaje bankare për SME-të. Rritja e shpeshtësisë së trajnimeve për paketën e SKK-ve të përmiresuara nga shoqatat e kontabilitetit, dhe organizma të tjerë. Gjithashtu trajtimi i problemeve reale përtej trajtimit të çështjeve teorike. Bashkërendim të marrdhënieve të organizmave përgjegjës, (Universitete, Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit, Shoqatat e Kontabilitetit, IEKA ) për trajnime dhe aplikime praktike të standardeve kontabël, jo vetëm për profesionistët e rinj por, edhe ato me përvojë pune. Hartimi dhe shpërndarja e materialeve apo manualeve të zbatimit të SKK-ve, e mbështetur jo në shembuj teorik, por në probleme praktike të evidentuara nga hartuesit dhe përdoruesit e PF. Një informacion i mjaftueshëm në lidhje me këto probleme mund të sigurohet nga KKK, seksioni online “Interpretim i pyetjeve nga subjektet” dhe nga materialet qe disponojnë shoqatat e kontabilitetit nga ankimimet e antarëve të saj. Nxitja e zbatimit vullnetar të SNRF-ve për SME-të nga njësitë ekonomike që duan ti zbatojnë, për të evidentuar problemet dhe përfitimet e pritshme në këtë drejtim.
Msc. Aurora Hoxha
146
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Përmbledhje Procesi i standartizimit të kontabilitetit dhe raportimit financiar konsiderohet një sukses drejt rrugës europiane. Megjithatë, si në çdo vend të botës edhe në Shqipëri ky proces ( zbatimi i SKK-ve) u shoqërua dhe vazhdon të shoqërohet me probleme (Bollano J.2010). Problemet e raportimit ndjehen edhe më tepër në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME) në vendin tonë, pasi kanë mangësi në burimet e tyre për financimin dhe përshtatjen me ndryshimet e reja. Studimi i problemeve të raportimit financiar për SME-të është i rëndësishëm për kontributin që ato kanë në ekonominë shqiptare, pasi mbi 99% e ndërmarrjeve aktive në vendin tonë janë SME, (Instat 2014). Në drejtim të procesit të zbatimit të SKK-ve ka disa studime të autorëve shqiptar (Naco, M., & Gaxha V.2008; Bollano J. 2010; Miti, M., & Shkurti, R. 2012: Miti M. 2013, Dhamo. S & Naqellari J. 2008; Rezarta, S. P., & Brikena, L. G. 2010) që fokusuan vëmendjen tek evidentimi i arritjeve dhe problemeve të implementimit. Sipas Dhamo S.(2007), “aplikimi i standardeve të BE për SME-të nuk mund të jetë plotësisht i saktë për Shqipërinë” pasi shumica e njësive ekonomike në Shqipëri janë shumë të vogla, kanë një numër të kufizuar punonjësish dhe janë të karakterit familjar. Ndërsa (Naco, M., & Gaxha V. 2008) janë fokusuar në njohuritë e hartuesve për SKK-të. Sipas tyre, ka mangësi në njohuritë e hartuesve të PF për standardet kombëtare të kontabilitetit duke ia faturuar këto mangësi kostove të larta të trajnimeve dhe çështjeve teorike që trajtohen në seancat trajnuese. Nga ana tjetër, (Miti M.2013) ka arritur në konkluzionin se SKK “njihen mirë ose shumë mirë” nga profesionistët dhe njohuritë e tyre nuk varen nga mosha, profesioni apo çështjet e trajtuara në trajnime, por vetëm nga kohëzgjatja e trajnimeve. Një problem tjetër i trajtuar në studimet vendase është dhe divergjenca tatimore. Sipas (Jupe A. & Fejzo E. 2011), mospërputhja ndërmjet kërkesave të organeve tatimore dhe përdoruesve të tjerë të informacionit kontabël ekziston dhe do të ekzistojë për aq kohë sa legjislacioni kontabël nuk shkon në koherencë me legjislacionin tatimor. Të njëjtin mendim shpreh edhe në studimin e saj Qurku R.2013 sipas së cilës shmangia e dualitetit të raportimit financiar mund të arrihet nga një bashkëpunim i mirë ndërmjet organeve kompetente për të harmonizuar diferencat ndërmjet raportimit financiar dhe atij tatimor. Edhe pse shumë studime vendase janë fokusuar në trajtimin e procesit të zbatimit të SKK-ve, evidentohen hapësira në lidhje me përcaktimin e shkallës së zbatimit të standardeve si dhe problemet e zbatimit të tyre, vetëm për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Duke shfrytëzuar këto hapësira në studimet paraardhëse, qëllimi kryesor i këtij studimi kërkimor, qëndron në matjen e shkallës së implementimit të standardeve kombëtare të kontabilitetit, si dhe trajtimi i problemeve që kanë ndikuar në zbatimin e tyre në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (SME).
Msc. Aurora Hoxha
147
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Trajtimi i problemeve të zbatimit të SKK-ve, analizohet në këtë punim nga këndvështrimi si i hartuesve të pasqyrave financiare, ashtu edhe nga këndvështrimi i përdoruesve të tyre, ku ndër përdoruesit më të rëndësishëm përcaktohen organet tatimore. Kjo lejon që të identifikohen problemet jo vetem gjatë procesit të hartimit të pasqyrave financiare, por edhe gjatë leximit dhe përdorimit të informacionit të PF në dobi të interesave ekonomike të vendit në mbledhjen e tatime dhe taksave. Gjithashtu, prej 1 janarit 2015, të gjithë ndërmarrjet e vogla dhe të mesme që operojnë në vendin tonë, kanë nisur zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. Duke gjykuar të rëndësishme përmirësimet e sjella nga SKK-të e përmirësuara, trajtohet një diskutim mbi pritshmëritë e problemeve të zbatimit të tyre apo mundësitë e zgjidhjes së këtyre problemeve nga SME-të shqiptare. Së fundi, në kuadër të procesit të standartizimit të plotë të rregullave kontabël me ato ndërkombëtare, në këtë punim trajtohen mundësitë e zbatimit vullnetar të SNRF-ve për SME-të nga ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme vendase, si një praktikë tashmë e përdorur në shumë vende europiane. Për analizën e të dhënave parësore dhe dytësore u përdorën metoda deskriptive (një format gjërësisht i përdorur në fushën e kontabilitetit), por edhe metoda empirike (korrelacione ,analizë faktoriale dhe regresioni linear OLS) duke sjellë një risi në këtë drejtim. Ky punim është organizuar në 6 kapituj. Fillimisht pasqyrohet një përshkrim i detajuar i kuadrit ligjor dhe situatës aktuale të SME-ve në Europë, Ballkan dhe në vendin tonë. (referohu kapitullit I ). Kjo analizë mbështetet në aspektin ligjor të përkufizimit dhe klasifikimit të SME-ve, si dhe në prezantimin e tre treguesve kryesor ekonomik: indeksit të vlerës së shtuar, numrit të të punësuarve dhe numrit të SME-ve për disa vite, në këto vende. Rezulatet e këtij kapitulli dëshmojnë rëndësinë dhe kontributin e SME-ve në ekonominë e vendeve europiane dhe disa vendeve në rajonin e Ballkanit, përfshirë edhe vendin tonë, si dhe ofrojnë një krahasueshmëri të situatës së SME-ve në këto vende. Konkretisht, rezultoi se mbi 98% e njësive ekonomike që operojnë në këto vende përkufizohen dhe klasifikohen SME. Gjithashtu, ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme punësojnë mbi 60% të popullatës aktive për punë në vendet e BE-së dhe Maqedoni, ndërsa në Kosove dhe Shqipëri ky kontribut shkon deri në 80%. Në vazhdim të këtij punimi (referohu kapitullit II) trajthet një informacion i përgjithshëm mbi rregullat kontabël të hartimit dhe raportimit financiar të SME-ve në botë dhe në vendin tonë, konkretisht standardet ndërkombëtare të raportimit financiar (SNRF-te për SME-të) dhe standardet kombëtare të kontabilitetit (SKK-të) në drejtim të zbatimit të tyre. Aktualisht, shumica e vendeve të BE-së aplikojnë zbatimin vullnetar të SNRF-ve për SME-te. Gjithashtu pak prej tyre (përjashtuar Anglinë) po marrin në konsideratë zbatimin e detyrueshëm të SNRF-ve për SME-të, me arsyetimin se PF sipas SNRF-ve, nuk arrijnë plotësisht të përmbushin objektivat e tyre për të siguruar një informacion plotësisht të dobishëm për përdoruesit e tyre. Për më tepër, sipas analizës së bërë nga EFRAG, ka rezultuar se ka shumë dallime në çështje të ndryshme kontabël ndërmjet SNRF-ve për SME-të dhe direktivave të BE-së, duke përbërë një arsye tjetër të moszbatimit të detyrueshem të tyre. Msc. Aurora Hoxha
148
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Përpos, mospërputhjeve të SNRF-ve për SME-të dhe Direktivave të kontabilitetit të BE-së, Komisioni Europian propozoi Direktivën e re (ligji per kontabilitetin) për të zëvendësuar dhe modernizuar direktivat kontabël ekzistuese, duke reduktuar sasinë e informacionit në dispozicion për përdoruesit e pasqyrave financiare të kompanive të vogla dhe të mesme. Shtetet anëtare mund të kërkojnë nga ndërmarrjet e vogla dhe të mesme përgatitjen e një versioni të thjeshtuar të pasqyrave financiare vjetore. Këto pasqyra zakonisht përbëhen nga formate të thjeshtuara të bilancit pasqyrës së rezultatit dhe një raport të shkurtuar të menaxhimit, të shoqëruar nga një grup shënimesh të pasqyrave financiare. Gjithashtu, direktiva e re ka ulur edhe kufijtë e treguesve kryesor, (qarkullimit vjetor dhe vlerës së aktiveve totale) të cilët shërbejnë për përkufzimin dhe klasifikimin e SME-ve, e cila sjell rënien e një pjese të ndërmarrjeve të mesme dhe vogla në kategorinë e ndërmarrjeve të vogla dhe mikrondërmarrjeve. Në këtë mënyrë këto ndërmarrje përfitojnë nga thjeshtëzimet e përgatitjes dhe publikimit të pasqyrave vjetore financiare. Ndërsa në vendin tonë, edhe pse është marrë në shqyrtim zbatimi në të ardhmen i SNRF-ve për SME-të nga ndërrmarjet e vogla dhe të mesme, ato aktualisht zbatojnë standardet kombëtare të kontabilitet të detyrueshme për zbatim në ligjin për kontabilitetin. Standardet kombëtare të kontabilitetit që po zbatohen prej datës 1 janar 2015 nga SME-të vendase, janë përmirësuar mbështetur në SNRF-të për SME-të, proces i cili ka nisur në fund të vitit 2012. Në vendin tone, shume studime , por edhe rezultatet e ketij studimi konkludojnë se PF të SME-ve hartohen me objektivin parësor të plotësimit të kërkesave për informacion të organeve tatimore 65 zbatimi i rregullave dhe ligjeve tatimore mbizotëron zbatimin e rregullave kontabël gjatë hartimit të PF, duke krijuar një nga problemet më të rëndësishme në zbatimin e SKK-ve, pra “divergjencën tatimore”. Evidentimi i ndryshimeve ndërmjet ligjit tatimor dhe standardeve kombëtare të kontabilitetit në këtë punim trajtohet në kapitullin III. Në këtë kapitull identifikohen dallime të shumta ndermjet dy rregullimeve.nepermjet nje analize krahasuese ndermjet tyre. Analiza u krye e hollësishme për SKK1 dhe SKK5 dhe përmbledhëse për SKK-të e tjera. Rezultatet identifikojnë mbi 15 dallime ndërmjet dy rregullimeve në SKK1 dhe SKK5. Në mënyrë të theksuar ato vihen re në SKK5. Këto dallime theksojnë dhe vënë në pah mospërputhjen e rregullave tatimor me rregullat kontabël. Problemet e ndikimit të legjislacionit tatimor mbi zbatimin e SKK-ve (referohu kapitulli IV), pranohen edhe nga përdoruesit kryesor të informacionit të PF, konkretisht inspektorët tatimor. Në intervistat e hapura të realizuara me dy specialiste me përvoje në organet tatimore, u pranua se ndikimi i rregullave tatimor aktualisht ndjehet në hartimin e PF. Por, nga ana tjetër, sipas tyre ky ndikim do vazhdojë të ndjehet, për aq kohë sa nuk do të ketë një përmirësim të plotë të rregullave tatimor. Gjithashtu, ndikimi i legjislacionit tatimor mbi rregullat kontabël; ndryshe divergjenca tatimore, u evidentua si problem edhe nga rezultatet e pyetësorit drejtuar inspektorëve tatimor (konkretisht inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit).
65
mbështetur në rezultate të këtij studimi, por edhe studime të tjera Miti M.2013, Qurku R 2014.
Msc. Aurora Hoxha
149
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Ndërkohë, duke raportuar kryesisht për organet tatimore, njësitë ekonomike udhëhiqen nga objektivi i shmangies apo zvogëlimit të detyrimeve tatimore. Në këtë mënyre, hartuesit e PF, në shumë raste thyejnë ose shkelin parime të rëndësishme të hartimit të PF sipas SKK-ve, të tilla si mosraportimi i plotë i gjëndjes financiare të SME-ve, influencimi i informacionit etj, duke siguruar një informacion pjesërisht të besueshëm dhe të dobishëm për përdoruesit e tyre. Sipas inspektoreve tatimor të anketuar u pranua se gjendja e vërtetë financiare e SMEve të kontrolluara prej tyre, raportohet në nivelet 70-90%. Ky nivel ndikohet nga madhësia e njësive ekonomike, në drejtim të njëjtë me rritjen e madhësisë. Nga ana tjetër, në mbi 60% të rasteve gjatë punës së inspektorëve tatimor në kontrollin e PF, rezultoi se informacioni (kryesisht rezultati) i raportuar në PF të SME-ve është i inflencuar ose i ndikuar nga drejtuesit / pronarët ose vetë hartuesit. Për më tepër, informacioni i raportuar në PF sipas SKK-ve vlerësohet jo plotësisht i besueshëm dhe i dobishëm, për aq kohë sa nuk zbatohen plotësisht SKK-të, nëse i referohemi SKK1. Sipas inspektorëve tatimor standardet kombëtare të kontabilitetit zbatohen pjesërisht në nivelet 60%. Në këto nivele rezultoi të zbatohen ato standarde që SME-të e kanë mundësi zbatimi. Ndër këto standarde veçohen: SKK1, SKK2, SKK4, SKK5, SKK8 dhe SKK12. Ndërkohë SKK-të e tjera pranohen se zbatohen më pak ose pothuaj aspak nga SMEtë e kontrolluara nga inspektorët tatimor. Një tjetër çështje e trajtuar në kapitullin IV, konsiston në evidentimin e problemeve të njohurive për paketën e plotë të SKK-ve të inspektorëve tatimor. Duke ju drejtuar disa pyetje për çështje të trajtuara në standarde, rezultoi se inspektorët tatimor ose përdoruesit kryesor të PF shfaqin mangësi në paketën e plotë të SKK-ve. Këto mangësi rezultuan se ndikohen nga shpeshtësia e trajnimeve, dhe materialet e trajtuara gjatë seancave të trajnimeve. Ndërsa në intervistat e hapura u pranua se shumica e njohurive që inspektorët zotëronin mbi SKK-të i kishin përfituar gjatë punës së tyre gjatë kontrolleve në njësitë ekonomike, ose impenjimet personale duke shfrytëzuar burimet e tyre financiare ose njohje personale. Problemet e evidentuara në kapitullin IV në lidhje me zbatimin e standardeve kombëtare të kontabilitetit sipas këndveshtrimit të përdoruesve kryesor të informacionit, ritrajtohen në këndvështrimin e hartuesve të PF nëpërmjet metodave empirike në kapitullin V. Fillimisht rezultatet kryesore në lidhje me shkallën e zbatimit të SKK-ve sollën pothuaj të njëjtin përfundim që SKK-të zbatohen mesatarisht në nivelin 60-70%. Edhe hartuesit e PF përcaktuan ndër standardet e zbatuara më shumë prej tyre SKK1, SKK2, SKK4 SKK5 SKK8, SKK12 e SKK15 dhe me pak të zbatuara SKK-të e tjera. Më pas evidentimi i problemeve kryesore të zbatimit të SKK-ve u krye nëpërmjet përdorimit të analizës faktoriale. Nga përgjigjet e hartuesve të pasqyrave financiare, nëpërmjet kësaj analize u grupuan 5 probleme të rëndësishme që ndikojnë në zbatimin e SKK-ve, konkretisht, divergjenca tatimore, dobishmëria e informacionit, njohuritë e hartuesve, problemet me literaturën e SKK-ve dhe periudha kohore. Disa prej problemeve të përcaktuara nga analiza faktoriale, shërbyen si variabla kryesor të modeleve statistikore te
Msc. Aurora Hoxha
150
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME krijuara për qëllime të këtij studimi. Kështu, divergjenca tatimore rezultoi të kete një impakt negativ në zbatimin e SKK-ve duke rikonfirmuar edhe rezultate përshkruese të studimeve të tjera shqiptare(KKK 2014, Qurku R.2014), se sa më shume dallime evidentohen (divergjenca) ndërmjet dy rregullime, aq më shumë ka tendencë të zvogelohet zbatimi i SKKve nga SME-të në kampionin e studiuar. Ndërsa variablat e tjerë, dobishmëria e informacionit, njohuritë e hartuesve dhe madhësia rezultuan statistikisht të rëndësishëm dhe me impakt pozitiv. Pra, sa më shumë i dobishëm të vlerësohet informacioni në PF sipas SKK-ve, sa më shumë njohuri të zotërojnë hartuesit dhe sa më madhe të jetë njësia ekonomike, aq më shumë kanë tendencë të zbatohen standardet kombëtare të kontabilitetit. Nga ana tjetër, rezultatet e këtij kapitulli konfirmuan se pronarët, aksionerët dhe drejtuesit kanë tendencë të vlerësojnë jo të dobishëm informacionin e raportuar në PF sipas SKK-ve të hartuara për qëllime tatimore. Ndërkohë, ashtu siç pritej, ato vlerësojnë të dobishëm për nevojat e tyre, informacionin e raportuar në forma të thjeshtuara raportimi (raporte për qëllime të drejtimit) që në shumicën e rasteve nuk hartohen sipas SKK-ve ose PF të hartuara sipas SKK-ve për raportim të brendshëm. Kjo shpjegohet me faktin se PF për qëllime tatimore kanë tendencë të raportojnë informacion pjesërisht të vërtet dhe zakonisht të influencuar, ndryshe nga format e tjera të raportimit. Gjithashtu, dobishmëria e informacionit në PF për raportim të brendshëm ka tendencë të ndikohet nga përqindja e zbatimit të SKKve, përqindja e vërtetësisë së informacionit të raportuar në PF dhe madhësia e njësive ekonomike. Nga ana tjetër, dobishmëria e PF për qëllime tatimore ka tendencë të ndikohet negativisht nga përqindja e vërtetësisë së informacionit, influencimi apo ndikimi i informacionit nga drejtuesit/hartuesit dhe pozitivisht nga madhësia e njësive ekonomike. Ndërsa nuk rezultoi të ketë impakt në dobishmërinë e informacionit të PF për qëllime tatimore përqindja e zbatimit të SKK-ve. Së fundi, në lidhje me problemet me njohuritë e hartuesve mbi paketën e plotë të SKK-ve, ashtu siç trajtohet dhe pranohet gjërësisht në literature, edhe rezultatet e këtij punimi konfirmuan mangësi në njohuri, edhe pse ka mbi 5 vite që zbatohen standardet e kontabilitetit. Problemet me njohuritë e hartuesve për SKK-të rezultuan edhe në analizën e pikëve të marra nga kandidatët pjesmarrës në provimin e realizuar nga Autoriteti i Çertifikimit në vitin 2013. Nga kjo analizë u arrit në përfundimin se mbi 65 % e kandidatëve që testuan njohuritë e tyre për SKK-të morën më pak se 50% të pikëve totale në seksion e Kontabilitetit Financiar, pra konfirmuan se kanë mangësi në njohuritë e tyre për paketën e plotë të SKK-ve. Përfundimet e këtij punimi, gjithashtu treguan se problemet me njohuritë e hartuesve kanë tendencë të ndikohen nga shpeshtësia e trajnimeve, niveli arsimor, por dhe materialet e trajtuara gjatë seancave të trajnimit. Një tjetër çështje që rezultoi e rëndësishme në këtë punim (referohu kapitulli VI), është diskutimi mbi mundësinë që probleme të zbatimit të SKK-ve të vazhdojnë të shoqërojnë edhe zbatimin e SKK-ve të përmirësuara, që po zbatohen nga SME-të prej datës 1 Janar 2015. Kjo pasi, në analizën krahasuese të kryer ndërmjet SKK-ve të përmirësuara dhe rregullave tatimor, u vu re se përmirësimet e SKK-ve zvogëlojnë pak ndikimin e rregullave tatimor mbi rregullat kontabël, duke konfirmuar se divergjenca tatimore do vazhdojë të shoqërojë edhe Msc. Aurora Hoxha
151
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME zbatimin e SKK-ve të përmirësuara. Gjithashtu, u evidentuan mangësi në nivelin e trajnimeve të hartuesve dhe përdoruesve mbi paketën e përmirësuar të SKK-ve, e cila ka tendencë të reflektojë probleme mbi njohuritë e tyre për paketën e permiresuar te SKK-ve.. Së fundi, në kuadër të standartizimit ndërkombëtar të raportimit financiar (SNRF), ku vendi ynë, është një hap larg, rezultatet e punimit treguan se një pjesë e SME-ve të anketuara janë të gatshme të nisin zbatimin vullnetar. Mbështesin këtë praktikë SME-të e konsoliduara në treg prej vitesh, me kapital të huaj, me formë ligjore “shoqëri aksionere” dhe me aktivitet tregtar. Për sa vërehet nga rezultatet e këtij punimi, mund të rekomandoj se është e nevojshme ndërmarrja e hapave për harmonizimin e rregullave kontabël me rregullat tatimor, sidomos në disa standarde kontabël. Nga ana tjetër, mendoj se nevojitet një fushatë sensibilizuese nga specialistë të fushës së kontabilitetit mbi rëndësinë e informacionit të raportuar në PF sipas SKK-ve për drejtuesit, aksionerët, pronarët dhe sidomos institucionet bankare. Kjo me qëllimin e shmangies së raportimit të dyfishtë apo trefishtë të situatës financiare të SME-ve dhe raportimin e informacionit të vërtetë dhe të painfluencuar nga askush. Gjithashtu, mbeshtetur në rezultatet mbi problemet e njohurive rekomandoj të nevojshme futjen në programet universitare, në ato instiutucione që tashmë nuk disponojnë programe mbi njohuritë teorike dhe praktike për standardet kombëtare të kontabilitetit ( SKK) dhe standardet ndërkombëtare të raportimit financiar SNRF-ve. Shikoj me vend të rekomandoj rritjen e shpeshtësisë së trajnimeve për përdoruesit dhe hartuesit e PF, duke u mbështetur në nevojat e tyre për informacion dhe në trajtime praktike, për të shmangur probleme të krijuara në punën e tyre. Gjithashtu, mendoj se është e nevojshme hartimi i manualeve trajnuese për paketën e plotë të SKK-ve me trajtime kontabël mbështetur në raste praktike (të evidentuara nga njësi ekonomike që operojnë në vendin tonë) dhe jo hipotetike.
Msc. Aurora Hoxha
152
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Summary The process of standardizing accounting and financial reporting are considered to be a success towards European Union accession. Nevertheless, like in every other country, in Albania likewise this process, thus implementing NSAs, was followed and continues to be followed by several issues (Bollano J.2010). Reporting issues are seen more in the Small and Medium Enterprises (SME) in our country, because they lack financial resources and find it hard to implement new changes. Studying the issues on financial reporting of SME is important for the contribution they have in the Albanian economy, because more than 99% of the active status companies in Albania belong to the SMEs category (Instat 2014). In the process of implementing NSAs there have been made several studies from Albanian authors (Naco, M., & Gaxha V.2008; Bollano J. 2010; Miti, M., & Shkurti, R. 2012: Miti M. 2013, Dhamo. S & Naqellari J. 2008; Rezarta, S. P., & Brikena, L. G. 2010) that are focused in identifying the achievements and implementation issues. As Dhamo S. (2007) states, “implementing the EU standards on SMEs cannot be fully correct in the case of Albania” because most of the economic operators in Albania are too small, have a very low number of employees and are family-based businesses. Whereas (Naco, M & Gaxha V. 2008) are focused in the knowledge that the drafters of NSAs have. They say that drafters of Financial Statements have a great lack of knowledge which are needed to apply the National Standards of Accounting and the reasons, according to them, are the high training costs and highly theoretical examples that are discussed in these training sessions. On the other hand (Miti M. 2013) has concluded that NSAs “are very well known or well known” from the professionals and their knowledge does not depend on the age, profession or cases discussed during the trainings, but only from the duration of the trainings. Another problem treated in the national studies is the tax divergence. According to (Jupe A. & Fejzo E. 2011), discordance between the requests of tax office and other users of accounting information does exist and will exist because the accounting legislation does not correlate with the tax office legislation. Qurku R 2013 shares the same opinions in his study, which states that avoidance of duplicated financial reporting can be achieved from a greater cooperation between the responsible state bodies in order to put in harmony the differences between the financial reporting and tax reporting systems. Even though many studies are focused in resolving these issues, there are founds gaps in relation with setting the scale of standards implementation and the issues of their implementation on small and medium enterprises. Attempting to fulfil these gaps from previous studies, the main aim of this research paper, consists in measuring the scale of implementation of the national standards of accounting and also handling the issues that have influenced in their implementation in small and medium enterprises (SME). Also in this report are treated the issues in NSAs implementation not only from the financial statements drafter’s point of view but also from users point of view, where among the most Msc. Aurora Hoxha
153
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME important users are the tax authorities. These thing allows to identify the issues not only during the process of drafting the financial statements but also during the reading and usage of the information that are seen in the financial statements in the benefit of the economic interests of the country in tax collection. Also from 1st of January 2015, all Small and Medium Enterprises that operate in our country have started to implement the amended NSAs. Judging as important the improvements that are brought in from the amended NSAs, now is discussed on the expectations of issues that might be encountered whilst implementing them or the opportunities on how can Albanian SMEs solve these issues. In the end, based on the process of full standardization of the accounting rules with the international ones, in this study it is discussed about the opportunities of volunteer implementation of IFRSs for SMEs in the domestic small and medium enterprises, as a practice which now is widely used in many European countries. For primary and secondary data analysis there were used descriptive methods (a widely used format in accounting area), but also empirical ones (factorial analysis, linear logistic regression OLS and correlations) bringing an innovation in this direction. This study is organised in 6 chapters. Initially there is presented a detailed description of the legal framework and the situation as it stands regarding the SMEs in Europe, the Balkans and in our country. (refer to Chapter 1). This analysis is made based on the legal aspect of defining and classifying SMEs and also in presenting three main economic indicators: Added value index, number of employed people and number of SMEs for last few years in these countries. The results of this chapter demonstrate the importance and the contribution that SMEs have in the economy of European countries and some of the countries found in the Balkans region, our country included and also based on these data a comparison can be done for the SMEs situation in these countries. Specifically speaking, it resulted that 98% of the business units that operate in these countries are defined and classified as SMEs. Also small and medium enterprises have employed more than 60% of the working population in EU countries and in Macedonia, whereas in Kosovo and Albania this contribution goes up to 80%. In the following parts of this study (refer to Chapter II) there are given general information about the accounting rules in drafting and financial reporting of SMEs in the world and in our country, specifically the International Financial Reporting Standards (IFRSs for SMEs) and National Standards of Accounting (NSAs) in its implementation. Currently most of the EU countries apply the volunteer implementation of IFRSs for SMEs. Also few of them (except England) are taking in consideration the obligatory implementation of IFRSs for SMEs, based on the rationale that Financial Statements according to IFRSs cannot completely achieve their objectives to ensure a full and useful information for their users. Moreover based on the analysis made from EFRAG, it resulted in many differences in several accounting cases between IFRSs for SMEs and directives of EU, consisting in another reason being non-obligatory implemented. Beside discrepancies between IFRSs for SMEs and Accounting Directives of EU, the European Commission proposed a new directive (law on accounting) to replace and
Msc. Aurora Hoxha
154
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME modernise the existing accounting directives by reducing the amount of information at disposal for the users of financial statements of small and medium enterprises. The member states can request from SMEs to prepare a simplified version of the balance sheet of the result and a brief managing report, accompanied from some notes of financial statements. Also the new directive has decreased the boundaries of the main indicators, (annual turnover and value of total assets) which serve to define and classify the SMEs, which brings the reallocation of some of the small and medium enterprises in the category of small and micro enterprises. In this way these enterprises benefit from simplifications in preparation and publishing of annual financial statements. Whereas in our country, even though it is taken in consideration to implement in the future the IFRSs for SMEs from small and medium enterprises, they are currently applying the national obligatory standards of accounting based on law on accounting. The national standards of accounting that are being implemented since 1st of January 2015 from domestic SMEs, are improved based on IFRSs for SMEs, a process which has started by the end of the year 2012. In our country, many studies, but also the results of this study conclude that FS of SMEs are drafted having the primary objective to complete the request for information made from tax authorities66. Implementing the tax laws and regulations dominates the implementation of accounting rules whilst drafting a FS, creating one of the main issues in implementing NSAs, thus “tax divergence”. Identifying changes between tax law and national accounting standards in this study is analysed in Chapter III. In this chapter there are identified many differences between two regulations based on a comparative analysis done between them. The analysis is done in a detailed way for NSA1 and NSA5 and in a general way for other NSAs. The results identify more than 15 differences between these two regulations in NSA1 and NSA5. They are mainly highlighted in NSA5. These differences highlight and show the discrepancies between tax regulation and accounting ones. The issues of tax legal framework influencing the implementation of NSAs (Refer to Chapter IV), are accepted also from the main users of information of FS, specifically the tax officers. In the open interviews that were made with two experienced specialists working in the tax authorities, it was accepted that the influence of the tax regulations is actually seen when drafting a FS. But on the other hand they stated that this influence will continue for as long as there will not be a full amendment of the tax regulations. Also tax legal framework influence on accounting rules; known as tax divergence, was found out to be a real issue based on the results of the questionnaires made to the tax officers (specifically to the inspectors of control and assessment). Meanwhile, being that the business units mainly report to the tax authorities, these business units are driven by the objective of avoiding or lowering the tax duties. In this way, the drafters of FS, in many cases violate important principles that must be used when drafting a FS based on a NSA, such as not fully reporting the financial state of SMEs, influencing the information etc., thus giving partially reliable and useful information for their users. Based on 66
Based on the results of this study but also on other studies such as Miti M. 2013, Qurku R. 2014
Msc. Aurora Hoxha
155
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME the questioned tax officers it was accepted that the real financial state of SMEs that they had controlled is reported in 70-90% of the real situation. This level is influenced by the size of the business unit which needs to be directly proportional with the actual growth of the business unit. On the other hand, in more than 30% of the cases during the work that the tax officers do in controlling the FS, it resulted that the information (mainly the result) reported in the FS of SMEs is influenced by the directors/owners or by the drafter himself. Moreover the information reported in the FS of SMEs is assessed as not-fully reliable and useful for as long as the NSAs are not fully implemented, if we refer to NSA1. According to tax officers the national accounting standards are partially implemented in 60% of the cases. Among them some of these implemented standards were: NSA1, NSA2, NSA4, NSA5, NSA8 and NSA12, whereas other NSAs are accepted to be partially implemented or not implemented at all from the SMEs controlled by the tax officers. Another issue which is analysed in Chapter IV, consists in identification of problems in tax officers lack of knowledge for the full pack of NSAs. Asking certain questions on cases treated from these standards, we saw that many tax officers or main users of FS have lack of knowledge for the full pack of NSAs. These lack of knowledge resulted to be caused from the frequency of the trainings, and from the materials discussed in those training sessions. Whereas in the open interviews it was accepted that most of the knowledge that the inspectors had on NSAs they had taken it during their controls in the business units, or by their own efforts by utilizing their own financial income or other personal networks. The issues identified in Chapter IV in relation of implementing the national standards of accounting based on the point of view of the main users of the information are readdressed based on the FS drafter’s point of view through the empirical methods in Chapter V. Initially the main results related to the implementation range of NSAs brought approximately the same result thus the NSAs are implemented on average in 70% of the cases. The drafters of FS identified that the most implemented standards were NSA1, NSA2, NSA4, NSA5, NSA8, NSA12 and NSA15 and other NSAs are less implemented. Then in order to identify the main issues in NSAs implementation was done through a factorial analysis. From the replies of the drafters of FS, based on this analyse there were classified 5 important issues that influence the implementation of NSAs, specifically those issues are: tax divergence, usefulness of the information, knowledge of drafters, problems with the literature of NSAs and the timeframe. Some of the issues identified by the factorial analysis, served as the main variable of the statistics models created to serve the purpose of this study. Thus, tax divergence resulted to have a negative impact in implementing NSAs, thus confirming other descriptive results coming from other Albanian studies (KKK 2014, Qurku R. 2014). These comparisons showed that the more differences (divergences) are found between two legal frameworks the more the implementation of NSAs from the studied sample of SMEs are diminished. Whereas other variables such as usefulness of information, knowledge of the drafters and size of the business unit resulted to be statistically important and with a higher positive impact. Thus the more the information from the FS based on NSAs is assessed to be useful, the more the drafters have knowledge and the bigger the business unit are, there will be a higher tendency to implement the national standards of accounting. Msc. Aurora Hoxha
156
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME On the other hand the results of this Chapter confirmed that owners, shareholders and managers have a tendency to assess as “useless” the information reported in the FS based on NSAs drafted for tax purposes. In the meantime, they assess as “useful” for their needs, the information reported in simplified formats of reporting (reports for management purposes) which most of the times are not drafted according to NSAs or FSs which are drafter for internal reporting NSAs. This is explained from the fact that FS for tax purposes tend to report partial information and mainly influenced differently when compared to other reporting formats. Also the usefulness of the information in a FS for internal reporting has a tendency to be influenced from the implementation percentage of the NSAs, the percentage of the authenticity of the information reported in the FS and the size of the business units. On the other hand the usefulness of the FS for tax purposes has a tendency to be negatively influenced from the percentage of information authenticity, the influence that directors/drafters have on that information and positively from the size of the business units. There was not found any impact in the usefulness of the information of FS for tax purposes the amount of percentage of NSAs implementation. In the end, in relation with the issues of knowledge of the drafters on the full pack of NSAs, as it is widely treated and accepted in literature also the results of this report confirmed that there are continuing to come up problems with the knowledge of drafters/users even though there are 5 years that standards of accounting are applied. This fact resulted based on the analysis of points gathered from the participating candidates in the exam held from Certifying Authorities in 2013. From this analyse it was concluded that more than 65% of the candidates that tested their knowledge on NSAs received less than 50% of the total points in the section of Financial Accounting, thus confirming that they have deficiencies in their knowledge for the full packet of NSAs. The results of this report also showed that knowledge issues of the drafters and the users have a tendency to be influenced from the frequency of trainings, education level and the materials treated during training sessions. On the other hand what resulted as concerning in this study (refer to Chapter VI) was the possibility that these issues will continue to occur also in implementing the amended NSAs that have started applying from 1st of January 2015. This conclusion is supported from the comparison analysis made in this study between amended NSAs and tax regulations. The results show that NSAs improvements slightly minimise the influence of tax regulations on accounting rules, confirming that the tax legislation divergence will continue to accompany also the implementation of amended NSAs. There are found out lack of trainings on the package of amended NSAs for drafters and users, which tends to reflect issues on their knowledge for this new package. In conclusion, based on the international standardization of financial reporting (IFRS), where our country is one step behind, the results of this study showed that a part of the respondent SMEs are ready to begin a volunteer implementation of NSAs. This practice is supported from SMEs that are consolidated in the market, have foreign capital and are “joint stock companies” with a wide trade activity. For what is observed from the results of this study I can recommend that is necessary to take actions in relation with harmonising tax and accounting rules, especially in several Msc. Aurora Hoxha
157
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME accounting standards. In the end I think that there is needed an awareness campaign from specialists of accounting showing the importance of information reported in the format of NSAs for managers, shareholders, owners and especially bank institutions etc. This shall be done in order to avoid duplicated or triplicated reporting of the financial situation of SMEs and reporting real and unbiased information. Also based on the results of knowledge issues that were identified, I recommend that is necessary to introduce undergraduate programs, in the institutions that do not have these programs, subjects on theoretical and practical knowledge of National Standards of Accounting (NSA) and international financial reporting standardization (IFRS). I see as appropriate to recommend the increase of trainings frequency for users and drafters of FS, based on their needs for information and workshops, in order to avoid issues created in their work. I also recommend to draft training manuals for the full package of NSAs with accounting trainings involved which are based on practical examples (examples that could be based on economical units that operate in our country) and not based on hypothetical ones.
Msc. Aurora Hoxha
158
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Literatura 1. UNCTAD (United Nations Conference Trade and Development) (2000a) Accounting by Small and Medium - sized enterprises : Report by UNCTAD secretariat, Geneva. 2. Deaconu, A., Popa, I., Buiga, A., & Fulop, M. (2009). Conceptual and technical study regarding future accounting regulation for SMEs in Europe. Theoretical and Applied Economics, 1(1), 19. 3. Coetzee, S. (2007). IFRS for SMEs is small, small enough?. 4. Hatting C.P. 2001, Straight talking:the need for the second tier accounting system in South Africa , Accountancy , May 35-37 5. International Accounting Standards Boards (IASB 2002) Information for observers, Accounting by small and medium-sized entities and in emerging economies London. 6. Dugdale, D., Hussey, J., & Jarvis, R. (1997). The oëner-manager and FRSSE: Proposals to reduce reporting requirements for SMEs need to take into account the absence of research into the uses of statutory accounts. Certified Accountant, 32-33. 7. McAleese, G. (2001). FRSSE: the solution to accounting for small companies. Accountancy Ireland, 2, 2001. 8. Van Wyk, H. A., & Rossouw, J. (2009). IFRS for SMEs in South Africa: a giant leap for accounting, but too big for smaller entities in general. Meditari Accountancy Research, 17(1), 99-116. 9. Hepp, G. W., & McRae, T. W. (1982). Accounting Standards Overload-Relief is Needed. Journal of Accountancy, 153(5), 52. 10. Albu, C. N., Albu, N., & Fekete, S. (2010). The context of the possible IFRS for SMEs implementation in Romania: an exploratory study. Accounting and Management Information Systems, 9(1), 45-71. 11. Nobes, C., & Parker, R. H. (Eds.). (2008). Comparative international accounting. Pearson Education. 12. Carini, C., Teodori, C., Veneziani, M., Dunne, T., & Helliar, C. (2013). Perceived costs and benefits of ifrs adoption in Italian medium size entities. Piccola Impresa/Small Business, (3). 13. Quagli, A., & Paoloni, P. (2012). How is the IFRS for SME accepted in the European context? An analysis of the homogeneity among European countries, users and preparers in the European commission questionnaire. Advances in Accounting, 28(1), 147-156.
Msc. Aurora Hoxha
159
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 14. Bartůňková, L. (2012). Are Companies In The Czech Republic Ready To Implement IFRS For SMEs?. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, 60, 4. 15. Eierle, B., & Helduser, C. (2013). What drives SMEs need to provide internationally comparable accounting information? Empirical evidence from Germany. working paper. 16. Gray, S. J. (1988). Towards a theory of cultural influence on the development of accounting systems internationally. Abacus, 24(1), 1-15. 17. Hofstede, G. (1987). The cultural context of accounting. Accounting and culture, 1-11. 18. Bertoni, M., & De Rosa, B. (2011). An analysis of the possible effects of the introduction of IFRS for small and medium-sized entities. 19. Sacho, Z. Y., & Oberholster, J. G. I. (2008). Factors impacting on the future of the IASB. Meditari Accountancy Research, 16(1), 117-137. 20. Quagli, A., & Paoloni, P. (2012). How is the IFRS for SME accepted in the European context? An analysis of the homogeneity among European countries, users and preparers in the European commission questionnaire. Advances in Accounting, 28(1), 147-156. 21. Bassemir, M. (2012). Why Do Private Firms Adopt IFRS?. Available at SSRN 1896283. http://papers.ssrn.com 22. André, P., Walton, P., & Yang, D. (2012). Voluntary adoption of IFRS: A study of determinants for UK unlisted firms. 33ème congrès de l'AFC. 23. Francis, J. R., Khurana, I. K., Martin, X., & Pereira, R. (2008). The role of firm-specific incentives and country factors in explaining voluntary IAS adoptions: Evidence from private firms. European accounting review, 17(2), 331-360. 24. Evans, L., Gebhardt, G., Hoogendoorn, M., Marton, J., Di Pietra, R., Mora, A.,& Wagenhofer, A. (2005). Problems and opportunities of an international financial reporting standard for small and medium-sized entities. The EAA FRSC's comment on the IASB's discussion paper. Accounting in Europe, 2(1), 23-45. 25. Ram, R. (2012). Development of the International Financial Reporting Standard for Small and Medium-sized Entities. 26. Rashad Abdel-Khalik, A., & Ajinkya, B. B. (1983). An evaluation of “the everyday accountant and researching his reality”. Accounting, Organizations and Society, 8(4), 375-384. 27. McCahey, J. E., & Ramsay, A. L. (1989). Differential reporting: Nature of the accounting standards overload problem and a proposal for its resolution. Australian Accounting Research Foundation.
Msc. Aurora Hoxha
160
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 28. Carsberg, B., Page, M., Sindall, A. J., & Waring, I. (1985). Small company financial reporting. Prentice Hall/ICAEW. 29. LUTILSKY, I. D., & PERČEVIĆ, H. The Role of National Accounting standards in European Union Countries, Croatian position and perspectives. 30. Neag, R., Masca, E., & Pascan, I. (2009). Actual aspects regarding the IFRS for SME– Opinions, debates and future developments. Annales Universitatis Apulensis Series Oeconomica, 11(1), 32-42. 31. Arsoy, A. P., Sipahi, B., & Üniversitesi, U. (2007). International Financial Reporting Standards X for Small And Medium Sized Entities And The Turkish Case. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, c, 62. 32. Evraert, S., & des Robert, J. F. (2007). 9 French Accounting Revolution: Implementing IFRS in French Companies. Globalisation of Accounting Standards, 130. 33. Göransson, W. (2008). The pain versus the gain: A qualitative study on the proposed IFRS for SMEs ëhether it ëould be suitable for companies in Sëeden. 34. Alver, L., Alver, J., & Talpas, L. (2014). Implementation of IFRSs and IFRS for SMEs: the case of Estonia. Accounting and Management Information Systems,13(2), 236-258. 35. Mandilas, A., Nikolaidis, M., Valsamidis, S., & Nikolaidis, A. (2010). An empirical study on the adoption of IFRS for SMEs: the case of Kavala, Greece.Management of International Business and Economic Systems (MIBES-2010) Oral paper, 409-432. 36. Pascu, A. M., & Vasiliu, A. (2011). International Financial Reporting Standard For Small And Medium-Sized Entities-A Neë Challenge For The European Union. CES Working Papers, (1), 121-134. 37. Ray, K. (2010). One size fits all? Costs and benefits of uniform accounting standards. Georgetoën University: Working paper. 38. Peng, S., Tondkar, R. H., van der Laan Smith, J., & Harless, D. W. (2008). Does convergence of accounting standards lead to the convergence of accounting practices?: A study from China. The International Journal of Accounting, 43(4), 448-468. 39. Judge, W., Li, S., & Pinsker, R. (2010). National adoption of international accounting standards: an institutional perspective. Corporate Governance: An International Revieë, 18(3), 161-174. 40. Hanefah, H. M. M., & Singh, J. Convergence Toëards IFRS In Malaysia: Issues, Challenges And Opportunities. 41. Chan, W. M., Devi, S. S., Lee, S. L., & Ng, K. T. (2010). Convergence to international financial reporting standards (IFRS): The need to tighten the rule on divisible profit. African Journal of Business Management, 4(17), 3588-3596.
Msc. Aurora Hoxha
161
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 42. Hussain, F. F., Chand, P. V., & Rani, P. (2012). The impact of IFRS for SMEs on the accounting profession: evidence from Fiji. Accounting & Taxation, 4(2), 107-118. 43. Tourangeau, R., & Yan, T. (2007). Sensitive questions in surveys. Psychological bulletin, 133(5), 859. 44. Leung, W. C. (2001). How to design a questionnaire. student BMJ, 9(11), 187-189. 45. Cole, V., Breesch, D., & Branson, J. (2009). Are users of financial statements of publicly and non-publicly traded companies different or not? An empirical study. An Empirical Study (June 5, 2009). 46. Edëards, E.O. and P.W. Bell (1961). The Theory and Measurement of Business Income. University of California Press. 47. Riahi-Belkaoui, A. (2004). Accounting Theory. 5th ed. London: International Thomson Computer Press. 48. Marjanova Jovanov, T., & Conevska, B. (2011). Comparative analysis of factors from marketing and legal perspective and policies that affect SMEs in Macedonia and EU. In Conference proceedings, economic development and entrepreneurship in transition economies: A Review of Current Policy Approaches (pp. 477-490). Faculty of Economics, University of Banja Luka. 49. Dimovska, E. (2013). Evaluation of SME-s Financing In Macedonia From The “Supply Side” Perspective. cea Journal of economics........,8(1), 5. 50. DEAC, M. (2014) The Neë EU Accounting Directive–A Comparision Of Reporting Requirements. 51. Mariana, F., & Luminiţa, R. (1983). European Accounting Regulation–History And Perspectives. The Annals Of The University Of Oradea, 193, 623. 52. Official Journal of the European Union (2013) Directive 2013/34/EU Of The European Parliament And Of The Council of 26 June 2013 53. Jorissen, A., & Maes, L. (1996). The principle of fiscal neutrality: the cornerstone of the relationship betëeen financial reporting and taxation in Belgium. European Accounting Revieë, 5(sup1), 915-931. 54. James, S. (2002). The relationship betëeen accounting and taxation. 55. Jeffrey M.Wooldridge (2009 ) Introductory Econometricts, a modern aproach Book 56. Discovering Statistics ussing SPSS (2010) Second Edittion 2 Book 57. Tabachnick dhe Fidell (2007) Using Multivariate Statistics (2th Edition) 58. Bollano.J (2010) Shqipëria në rrugën e zbatimit të standardeve të raportimit financiar dhe auditimit. Konferenca ndërkombëtare shkencore “Albania through implementation of
Msc. Aurora Hoxha
162
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME financial reporting and auditing standards” organizuar nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit KKK 59. Dhamo.S & Naqellari. J (2010) IFRS for SME – The implicationof its application in Albania Konferenca ndërkombëtare shkencore “Albania through implementation of financial reporting and auditing standards” organizuar nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit KKK 60. Shehu.H (2010) Kontabiliteti Publik dhe Raportimi Financiar; Ministria e Financave. ( http://www.ek-sk.com/files/Kontabiliteti%20publik.pdf) 61. Binaj.A & Kalemi.F (2010) Accounting proffesion needs a qualitative education system in every level in order to meet the requirements of the 21st century. Konferenca ndërkombëtare shkencore “Albania through implementation of financial reporting and auditing standards” organizuar nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit (KKK) 62. Naço.M et al (2010). Aproach ëith neë accounting standard – Albania case Konferenca ndërkombëtare shkencore. “Albania through implementation of financial reporting and auditing standards” organizuar nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit KKK 63. Lito G. & Rrumbullaku O. National accounting standards and tax practices Konferenca ndërkombëtare shkencore “Albania through implementation of financial reporting and auditing standards” organizuar nga Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit KKK 64. BOLLANO.. accounting standards in albania. Journal of Studies in Economics and Society, 167. 65. Hoxha.E (2014). Is the Adoption of IFRS for SMEs an Added Value for the Financial Reporting in Albania?. Academic Journal of Interdisciplinary Studies,3(3), 371. 66. BOLLANO.J nas 15-Microentity accounting standard in albania. Journal of Studies in Economics and Society, 278. 67. Naço.M & Gaxha.V (2008) Implementation of National Accounting Standards and Its problems in Albanian reality. 68. Rezarta.S P.& Brikena, L. G. (2010). Development of the Accounting Profession in Albania in the Neë Era of Market Economy. 69. Miti.M & Shkurti.R. (2012). Accounting and Financial Reporting for Small and Medium-Sized Enterprises and Microenterprises in Albania. Икономика 21, (1 Eng), 116-126. 70. Duhanxhiu.I & Kapllani.V (2012). The relationship betëeen financial and tax accounting in Albania. Romanian Economic Journal, 15(43), 45-60. 71. Osmani.E, Molla.F, & Bushati.B (2012). The Role Of The Stadartized Accounting Information In The Financial Analysis Of The Economic Units. European Scientific Journal, 8(5).
Msc. Aurora Hoxha
163
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 72. Gjini.K (2014). Small And Medium Sized Enterprises; Groëth Factors. European Scientific Journal, 10(7). 73. Cela.H (2008). Përdorimi i listës së llogarive të miratuara nga KKK në zbatim të SKK-ve dhe paraqitja e tepricave në pasqyrat financiare për qëllime të përgjithshme. Revistë periodike e për dymuajshme “ Kontabilitet Finance & Auditim Nr 22” 74. Dhuçi.O & Kalemi.F (2007). Kategorizimi i instrumentave fiananciare – bazë për kontabilizimin, vlerësimin dhe raportimin e tyre. Revistë periodike e për dymuajshme “Kontabilitet Finance & Auditim Nr 18 &19” 75. Ҫela.H (2007). Standardi kombëtar i kontabilitetit10 “Grandet dhe forma të tjera të ndihmës”. Revistë periodike e për dymuajshme “Kontabilitet Finance & Auditim Nr 19” 76. Ylli.D & Ҫela.H (2007). Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasqyrave fiananciare. Revistë periodike e për dymuajshme “ Kontabilitet Finance & Auditim Nr 18” 77. Ҫela.H (2007). Të njohim kërkesat e standardeve kombëtare të kontabilitetit (SKK). Revistë periodike e për dymuajshme “ Kontabilitet Finance & Auditim Nr 19” 78. Pelinku.B & Ҫela.H (2007). Trajtimi kontabël i kontratave të ndërtimit sipas SNRF-ve dhe disa aspekte të praktikës kontabël në veprimtarinë e ndërtimit në vendin tonë. Revistë periodike e për dymuajshme “Kontabilitet Finance & Auditim Nr 16” 79. Ziu.M & Haxhi.L. Evoluimi i standardeve të kontabilitetit deri në formën e tyre aktuale. Revistë periodike e për dymuajshme “Kontabilitet Finance & Auditim Nr 15” 80. Shuli, Ingrid. "Earnings management and the quality of the financial reporting."Perspectives of Innovations, Economics and Business, PIEB 2 (8 (2011): 4548. 81. Dhamo.S 2007. Raportimi financiar – roli i rregullimit, edukimit dhe profesioneve kontabël. Revistë periodike e për dymuajshme “ Kontabilitet Finance & Auditim Nr 16” 82. Jupe.A & Fejzaj.E 2011. Adaption of National Accounting Standards and tax legislation, case of Albania, Konferenca e 3-të Ndërkombëtare “Ekonomia rajonale përballe sfidave të krizës financiare”. Qendra Shqiptare për Riskun. 83. Haxhi .L (2012) Zhvillimet në fushën e kontabilitetit dhe të profesioneve për kontabilitetin. Konferenca Kombëtare “Kontabiliteti në 100 vjetor”; Tiranë, Nëntor 2012 84. Lati L (2012), Roli i Informacionit Kontabël për rritjen e konkurrueshmësë, Konferenca Kombëtare “Kontabiliteti në 100 vjetor”; Tiranë, Nëntor 2012 85. Binaj.A & Kalemi.F ( 2013) Kontabiliteti , koncepte metoda dhe përdorime- Libër 86. Osmani.M (2013 ) Metodat e ekonometrisë- Libër
Msc. Aurora Hoxha
164
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Faqe zyrtare interneti http://www.ifrs.org/IFRS-for-SMEs/Documents/Fact-Sheet/IFRS-for-SMEs-FactsheetAugust-2014.pdf http://www.efrag.org/Front/Home.aspx http://www.ifrs.org/IFRS-for-SMEs/history/ed0207/Comment-Letters/Documents/CL46.pdf http://www.pintoconsulting.de/Images/pdf/4_macedonia_sme_brochure_2007.pdf http://www.instat.gov.al/al/figures/statistical-databases.aspx http://ec.europa.eu/eurostat/data/database http://www.kkk.gov.al http://www.financa.gov.al/ http://shkfsh.org/al http://www.ieka.al/
Msc. Aurora Hoxha
165
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Anekse Pjesa A: Shpërndarja e pyetësorëve Tabela A. 1: Numri dhe plotësimi i pyetësorëve të dërguar në Drejtoritë Tatimore Rrethet në të cilët u dërguan pyetësorët
Nr. i pyetësorëve të dërguar
Nr. i pyetësorëve të plotësuar
Përqindja sipas rrethit
Përqindja totale
Tiranë (DTM) Tiranë (DRT) Lezhë Peshkopi Totali
30 50 10 10 100
17 23 2 3 45
57% 46% 20% 30%
38% 51% 4.4% 6.6% 100%
TabelaA. 2: Numri dhe plotësimi i pyetësorëve të dërguar në disa banka të nivelit të dytë Emri i bankës
Nr. i pyetësorëve të dërguar
Nr. i pyetësorëve të plotësuar
Përqindja sipas rrethit
Përqindja totale
BKT ProCredit Credit Agricole Raiffeisen NBG Totali
10 10 10 10 10 50
7 5 4 3 1 20
70% 50% 40% 30% 10%
35% 25% 20% 15% 5% 100%
Pjesa B: Karakteristikat e target grupeve (përdoruesit) Tabela B.1. Të dhënat për gjininë e inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
Femer
24
53.3
53.3
53.3
Mashk
21
46.7
46.7
100.0
45
100.0
100.0
ull Total
Tabela B.2. Të dhënat për grupmoshat e inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
22-30vjeç
3
6.7
7.7
7.7
31-40vjeç
5
11.1
12.8
20.5
41-50vjeç
16
35.6
41.0
61.5
51-60vjeç
12
26.7
30.8
92.3
3
6.7
7.7
100.0
39
86.7
100.0
6
13.3
mbi 60vjeç Total Missing
System
Msc. Aurora Hoxha
166
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Total
45
100.0
Tabela B.3. Të dhënat për arsimin e inspektorëve të kontrollit dhe vlerësimit Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
I larte
36
80.0
80.0
80.0
Maste
9
20.0
20.0
100.0
45
100.0
100.0
r Total
Tabela B.4. Të dhënat për vjetërsinë në profesion të inspektoreve të kontrollit dhe vlerësimit Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
I larte
36
80.0
80.0
80.0
Maste
9
20.0
20.0
100.0
45
100.0
100.0
r Total
Tabela B.5. Të dhënat për vjetërsinë në punë të inspektoreve të kontrollit dhe vleresimi Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
1-10 vjet
14
31.1
31.1
31.1
11-20 vjet
20
44.4
44.4
75.6
21-30 vjet
4
8.9
8.9
84.4
31-40 vjet
7
15.6
15.6
100.0
45
100.0
100.0
Total
Tabela B.6. Të dhënat në lidhje me profesionin e të anketuarve Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
34
75.6
75.6
75.6
Kontabel i Miratuar
6
13.3
13.3
88.9
Tjeter
5
11.1
11.1
100.0
Total
45
100.0
100.0
Kontabilist / Financier
Karakteristikat e target grupit (hartuesit)
Msc. Aurora Hoxha
167
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Tabela B.8 Gjinia juaj. Frequency
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
Femer Mashkull
47
55.3
55.3
55.3
38
44.7
44.7
100.0
Total
85
100.0
100.0
Tabela B.9 Grupmosha Frequency
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
23-30 vjeç
36
42.4
42.4
42.4
31-40 vjeç
30
35.3
35.3
77.6
41-50 vjeç
10
11.8
11.8
89.4
51-60 vjeç
9
10.6
10.6
100.0
85
100.0
100.0
Total
Tabela B.10 Arsimi juaj. Frequency
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
I larte
47
55.3
55.3
55.3
Master
36
42.4
42.4
97.6
2
2.4
2.4
100.0
85
100.0
100.0
Doktorature Total
Tabela B.11 Vjetërsia e grupuar Frequency
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
0-5 vjet
33
38.8
38.8
38.8
6-10 vjet
24
28.2
28.2
67.1
11-15 vjet
12
14.1
14.1
81.2
16-20 vjet
4
4.7
4.7
85.9
21-25 vjet
6
7.1
7.1
92.9
26-30 vjet
4
4.7
4.7
97.6
31-35 vjet
2
2.4
2.4
100.0
85
100.0
100.0
Total
Tabela B.12 Profesioni juaj.
Msc. Aurora Hoxha
168
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Frequency Ekspert kontabel i
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
7
8.2
8.2
8.2
Kontabel i miratuar
51
60.0
60.0
68.2
Kontabilist / Financier
24
28.3
28.3
96.5
Ekonomist i thjeshte /
3
3.5
3.5
100.0
85
100.0
100.0
regjistruar
oeprator Total
Tabela B.13 Pozicioni juaj aktualisht në punë. Frequency I punesuar ne
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
70
82.4
82.4
82.4
15
17.6
17.6
100.0
85
100.0
100.0
sektorin privat I vetepunesuar Total
Tabela B.14. Vendlindja juaj. Frequency
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
Berat
3
3.5
3.5
3.5
Diber
1
1.2
1.2
4.7
Durres
1
1.2
1.2
5.9
Elbasan
1
1.2
1.2
7.1
Erseke
1
1.2
1.2
8.2
Fier
8
9.4
9.4
17.6
Gjirokaster
1
1.2
1.2
18.8
Gramsh
3
3.5
3.5
22.4
Korçe
1
1.2
1.2
23.5
Kuçove
3
3.5
3.5
27.1
Librazhd
1
1.2
1.2
28.2
Lushnje
2
2.4
2.4
30.6
Mallakaster
1
1.2
1.2
31.8
Martanesh
1
1.2
1.2
32.9
Mat
1
1.2
1.2
34.1
Mirdite
1
1.2
1.2
35.3
Peshkopi
1
1.2
1.2
36.5
Permet
2
2.4
2.4
38.8
Pogradec
1
1.2
1.2
40.0
Msc. Aurora Hoxha
169
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Sarande
2
2.4
2.4
42.4
Shkoder
2
2.4
2.4
44.7
Skrapar
5
5.9
5.9
50.6
Tepelene
2
2.4
2.4
52.9
Tirane
38
44.7
44.7
97.6
Vlore
2
2.4
2.4
100.0
Total
85
100.0
100.0
C. Karakteristikat e njësive ekonomike: Tabela C.1 Tipi kryesor i aktivitetit që merret subjekti ku ju punoni. Frequency
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
Aktivitet Prodhues
18
21.2
21.2
21.2
Aktivitet Tregtar
22
25.9
25.9
47.1
Aktivitet Ndertimi
6
7.1
7.1
54.1
Aktivitet Sherbimi
23
27.1
27.1
81.2
A.Sherbimi: Konsulence
15
17.6
17.6
98.8
Tjeter
1
1.2
1.2
100.0
Total
85
100.0
100.0
( hartim / auditim PF)
Tabela C.2 Statusi juridik i subjektit ku ju punoni. Frequency Shoqeri me pergjegjesi
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
45
52.9
52.9
52.9
19
22.4
22.4
75.3
19
22.4
22.4
97.6
1
1.2
1.2
98.8
1
1.2
1.2
100.0
85
100.0
100.0
te kufizuar ( Sh.p.k ) Shoqeri aksionere (SH.A) Person Fizik Shoqeri e Bashkepunimit Bujqesor Pa pergjigje Total
Tabela C.3. Shtrirja gjeografike ku ushtron aktivitetin subjekti ku ju punoni
Msc. Aurora Hoxha
.
170
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Frequency Lokale - nje qytet/fshat
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
10
11.8
11.9
11.9
36
42.4
42.9
54.8
25
29.4
29.8
84.5
13
15.3
15.5
100.0
84
98.8
100.0
1
1.2
85
100.0
ne Shqiperi Rajonale - disa qytete/fshatra brenda qarkut Kombetare - disa qytete /qarqe te ndryshme ne Shqiperi Nderkombetare - keni dege / filiale jashte Shqiperise Total Missing
System
Total
Tabela C.4. Kapitali i subjektit ku ju jeni i / e punesuar eshte: Frequency
Percent
Valid
Cumulative
Percent
Percent
100 % kapital vendas
62
72.9
72.9
72.9
100 % kapital i huaj
16
18.9
18.9
91.8
I perbere mbi 50 %
4
4.7
4.7
96.5
3
3.5
3.5
100.0
85
100.0
100.0
vendas I perbere mbi 50 % i huaj Total
Tabela C.5.Jetegjatesia e njesive ekonomike Frequency
Valid
Cumulative
Percent
Percent
0-5 vjet
18
21.2
21.4
21.4
6-10 vjet
31
36.5
36.9
58.3
11-15 vjet
17
20.0
20.2
78.6
16-20 vjet
10
11.8
11.9
90.5
21-25 vjet
6
7.1
7.1
97.6
26-30 vjet
2
2.4
2.4
100.0
84
98.8
100.0
1
1.2
85
100.0
Total Missing
Percent
System
Total
Msc. Aurora Hoxha
171
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Pjesa D: Rezultate të analizave statistikore Tabela D.1: Chi-Square Tests “Njohurite * Gjinia” Value
Pearson Chi-Square Continuity Correction
df
Asymp. Sig.
Exact Sig. (2-
Exact Sig. (1-
(2-sided)
sided)
sided)
.091a
1
.763
.000
1
1.000
.091
1
.763
b
Likelihood Ratio Fisher's Exact Test
1.000
Linear-by-Linear
.089
1
.507
.766
Association N of Valid Cases
45
a. 0 cells (.0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 6.53. b. Computed only for a 2x2 table
Tabela D.2 : Reliability Statistics Cronbach's Alpha
Cronbach's Alpha Based on
N of Items
Standardized Items .863
.868
20
Tabela D.3 KMO and Bartlett's Test Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.
Bartlett's Test of Sphericity
Approx. Chi-Square
.794 600.562
df
190
Sig.
.000
Tabela D.4 : Dallimet ndërmjet rregullave tatimore dhe rregullave kontabël
Msc. Aurora Hoxha
172
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Zërat
Legjislacioni Tatimor
Njohja e mëpasshme e kërkesave për t'u arkëtuar
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.6 “shpenzimet e panjohura” pika “i”:
Njohja e Borxhit të Keq
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.9 “shpenzimet e panjohura” pika “i”:
Për qëllim të llogaritjes së tatimit mbi fitimin, provigjonet që krijohen për mbulimin e humbjeve ose të shpenzimeve të pritshme, nuk përbëjnë shpenzime të njohura për efekt fiskal.
Një borxh i keq, që të njihet si i tillë gjatë vitit ushtrimor, duhet të përmbushë njëkohësisht tre kushtet e mëposhtme: -Shuma e këtij borxhi të jetë përfshirë më përpara në të ardhurat e tatimpaguesit. -Për arkëtimin e tij janë bërë të gjitha përpjekjet e mundshme ligjore dhe janë zbatuar sanksionet e përcaktuara në aktet ligjore e nënligjore në fuqi,
SKK-të Sipas SKK3 “ Instrumentat financiar” paragrafi 27 faqe 18 : Të gjitha kërkesat për t'u arkëtuar do të regjistrohen në bilanc me kosto të amortizuar (vlerë nominale- provizione)
Sipas SKK3 “Instrumentat financiar” paragrafi 30 faqe 18 Nëse humbja nga rënia në vlerë e një kërkese për arkëtim është njohur fillimisht në llogarinë e kërkesave të dyshimta, por më vonë shihet se mbledhja e kërkesës për t'u arkëtuar është krejtësisht e pamundur, kërkesa për t'u arkëtuar do të mendohet si e parikuperueshme dhe, si kërkesa për t'u arkëtuar ashtu edhe provizioni për rënie në vlerë në kundra llogarinë korresponduese do të hiqen nga bilanci (nuk ka kosto- shtesë në këtë kohë).
-Kur ky borxh është fshirë nga librat kontabël.
Msc. Aurora Hoxha
173
Komente Sipas legjislacionit tatimor, mosnjohja e provizioneve për efekte tatimore çon në vlerësimin e kërkesave të arkëtueshme me vlerë fillestare ndërsa standardi pranon të kundërtën.
Ka një përpuethshmëri në lidhje me njohjen fillestare dhe fshirjen e borxhit të keq nga subjekti ndërmjet standardit dhe legjislacionit tatimor. Por egziston një dallim i rëndësishëm në lidhje me njohjen e borxhit “si të pa rikuperueshëm”, pasi legjislacioni tatimor ka të përkufizuar saktësisht sanksione dhe akte ligjore të shoqëruara me vendime të organeve kompetente pra me rregulla strikte krahasuar me standardet.
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Vlerësimi i aktiveve dhe pasiveve financiare dhe njohja e humbjeve
Sipas ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar , neni 23 “Fitimi i tatueshëm”:
Vlerësimi i mëpasshëm i inventarit
Sipas ligjit nr. 8438, Datë 28.12.1998 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar , neni 23“Inventarët” :
Zhvlerësimi dhe rivlerësimi i aktiveve financiare, pas njohjes fillestare, sipas përcaktimeve të ligjit të mësipërm, nuk njihen për efekt të llogaritjes së fitimit të tatueshëm.
Zhvlerësimi dhe rivlerësimi i inventarit, pas njohjes fillestare, sipas përcaktimeve të ligjit të mësipërm, nuk njihen për efekt të llogaritjes së fitimit të tatueshëm. Nxjerrja jashtë përdorimit e inventarit
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për Tatimin Mbi Të Ardhurat” i ndryshuar neni 3.6 “shpenzimet e panjohura” pika “s” Në rastin e nxjerrjeve jashtë përdorimit ose shkatërrimit të materialeve apo mallrave të cilat për arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i afatit të skadencës, etj., janë të papërdorshme ose të pa tregtueshme apo tregtohen më çmime të ulura, përfshirë uljen sezonale, shpenzimet përkatëse ose të ardhurat e reduktuara do të njihen për efekt fiskal vetëm nëse vërtetohen me proçes-verbalin përkatës të mbajtur nga një komision të posaçëm
Msc. Aurora Hoxha
Sipas SKK3 “Instrumentat financiar” paragrafi 16, 17 faqe 18: Njësia ekonomike do të vlerësojë në çdo datë të mbylljes së bilancit, nëse ka të dhëna që një aktiv financiar ose grup aktivesh financiare është përkeqësuar. Humbjet nga përkeqësimi i aktivit financiar do të njihen si shpenzim në pasqyrën e të ardhurave. Sipas SKK4 “ Inventarët” paragrafi 14 faqe 4 dhe paragrafi 24&25 faqe 9: Pas njohjes fillestare të inventarëve, njësia ekonomike raportuese duhet ta vlerësojë. Inventarët duhet t'i nënshtrohen testit të zhvlerësimit në datën e mbylljes së bilancit.
Sipas SKK4 “ Inventaret” paragrafi 24&25 faqe 9: Njësia ekonomike raportuese duhet ta çregjistrojë inventarin edhe në ato raste kur ai nuk ka më vlerë ekonomike për të ardhmen, si për shembull inventari i vjeëtruar likujdohet etj.
174
Sipas standardeve të kontabilitetit duhen rivlerësuar aktivet financiare duke njohur zhvlerësime nëse rezulton rënie në vlerë. Ndërsa legjislacioni tatimor nuk njeh për efekte të tatim fitimit këto zhvlerësime.
Legjislacioni tatimor nuk lejon zhvlerësimin dhe vlerësimin e inventarit, dhe njohja e mëpasshme bëhet me kosto. Ndryshe ndodh sipas kërkesave të SKK-ve
Sipas legjislacionit tatimor përcaktohen rregulla dhe proçedura strikte për nxjerrjen jashtë përdorimit të inventarëve që të njihen si shpenzime për efekte të tatim fitimit, të cilat në standard mjaftohen thjesht me faktin që janë të vjetëruara.
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME vlerësimi, dhe subjekti ka njoftuar organin tatimor përkatës. Ky njoftim duhet të shoqërohet me një kopje të proçes verbalit përkatës. Organi tatimor mund të dërgojë përfaqësuesin e vet që të jetë prezent në momentin e nxjerrjes jashtë përdorimit ose shkatërrimit të mallit, jo më vonë se 5 ditë nga data e njoftimit. Provizionet
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar neni 3.6 “shpenzimet e panjohura” pika “i” Për qëllim të llogaritjes së tatimit mbi fitimin, provigjonet që krijohen për mbulimin e humbjeve ose të shpenzimeve të pritshme, nuk përbëjnë shpenzime të njohura për efekt fiskal
Klasifikimi i qerave dhe njohja e tyre
Sipas udhëzimit nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar neni 2.3 “të ardhurat e tatueshme” pika “2.3.6” Të ardhura nga qeraja do të konsiderohen të gjitha të ardhurat e përfituara nga dhënia me qera e tokës, ndërtesave e objekteve të tjera që shërbejnë për banim, aktivitet industrial, tregtar, shërbimi etj., por pa u kufizuar vetëm në to.
Sipas SKK6 “Provizionet, aktivet dhe pasivet e kushtëzuara paragrafi 15 faqe 7: Krijimi i një provizioni të ri, ose rritja e një provizioni ekzistues, zakonisht regjistrohet si një shpenzim i periudhës kontabël. Në rastin kur krijimi i një provizioni lidhet me përdorimin ose shitjen, apo nxjerrjen jashtë përdorimit të një aktivi, shuma e një provizioni të tillë do t’i shtohet kostos së këtij aktivi. Sipas SKK7 ”Kontabilizimi paragrafi 7 dhe 11 faqe 6-7:
i
qerave”
Të gjitha marrëveshjet e qirasë do të klasifikohen si qira financiare ose qira të zakonshme. Klasifikimi i një marrëveshje qiraje, si qira financiare apo të zakonshme, varet më shumë nga përmbajtja ekonomike e transaksionit se sa nga forma ligjore e kontratës. Faktori përcaktues për klasifikimin e qirave është niveli deri ku rreziqet dhe përfitimet, që lidhen me pronësinë e një mjeti të dhënë me
Msc. Aurora Hoxha
175
Provizionet nuk njihen për qëllime të llogaritjes së tatim fitimit, ndërsa standardet e njohin atë si shpenzim periudhe.
Legjislacioni tatimor nuk qartëson faktorët përcaktues për klasifikimin e qerave ndërsa standardet i trajtojnë qartësisht kriteret kryesore për klasifikimin dhe trajtimin e qerave.
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME qira, i takojnë qiramarrësit apo qiradhënësit
Grandet dhe forma të tjera të ndihmës
Vlerësimi i Tatimit të shtyrë
Nuk ka të përcaktuar qartësisht mënyrën e trajtimit dhe njohjes së tyre.
Sipas SKK10 “Grande dhe forma të tjera të ndihmës”paragrafi 5 fq3 Ky standard do të përdoret për përgatitjen e pasqyrave financiare nga ato njësi ekonomike, të cilat kanë marrë grande ose forma të tjera ndihme. Parimet dhe kërkesat e paraqitura në këtë standard do të përdoren në lidhje me grandet e marra nga organizma qeveritare dhe joqeveritare, Sipas SKK11 “Tatimi mbi Fitimin” paragrafi 15 fq7 Një pasiv tatimor i shtyrë njihet për të gjitha diferencat e përkohshme të tatueshme, përveç rasteve kur pasivi tatimor i shtyrë rrjedh nga: -njohja fillestare në kontabilitet e emrit të mirë; - emri i mirë, amortizimi i të cilit nuk është i zbritshëm për qëllime tatimi; - njohja fillestare e një aktivi ose pasivi në një transaksion, i cili : a.nuk është një kombinim biznesesh; b.në kohën e kryerjes së transaksionit nuk ndikon as në fitimin kontabël, dhe as në fitimin e tatueshëm (humbjen e tatueshme)
Msc. Aurora Hoxha
176
Nuk përcakton qartësisht mënyrën e njohjes dhe vlerësimit të grandeve përveç çka trajton në mënyre indirekte tek ligji për TVSH bazën mbi të cilën llogaritet ajo. Ndërsa standardi i sqaron hollësisht ato.
Nuk trajtohet në asnjë pjesë të legjislacionit tatimor, ndërkohë trajtohet qartësisht në standard edhe pse zbatimi i tij nuk është i detyrueshëm.
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Shtojcë 1.1.Pyetësori drejtuar hartuesve të pasqyrave financiare 1.2.Pyetësori drejtuar inspektorëve tatimor
Msc. Aurora Hoxha 177
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Pyetësor për Profesionistët Kontabël Mbi praktikat kontabël në subjekte Së pari ju falenderoj paraprakisht për ndihmen dhe bashkepunimin tuaj në plotësimin e pyetësorit, duke qenë se është e vetmja mundësi që kam për tju shprehur falenderimin tim, pasi ne vazhdim te plotesimit te tij une nuk arrij te identifoj askend qe me sjell te dhenat e tij nepermjet ketij pyetsori. Kjo do te thote se ne cdo moment ju keni te ruajtur ne fshehtesi identitetin tuaj dhe te subjektit ku punoni. Te dhenat e pyetsorit, do te perdoren per qellime studimi ( doktorature) . Persa i perket pyetsorit ai duhet te plotesohet i gjithi, pasi nuk ka mundesi ruajtje te pjesshme. Pasi te perfundoni se plotesuari ate, ju duhet te klikoni tek opsioni “Submit” ne faqen e fundit,i cili transferon te dhenat tuaja nga formati qe ju shihni ne format Excel per te vazhduar perpunimin e tyre. Ju sqaroj qe pyetsori edhe pse ne pamje eshte pak i gjate ( duhet te keni parasysh se vetem paraqitja e 15 SKK –ve kerkon nje faqe ) ju kerkon mesatarisht 20 – 30 min kohe per plotesimin e tij. Ne rast se do te plotesohet nga nje zyre kontabiliteti ose auditimi, eshte ne doren e specilistit nese do te jape te dhenat e tij te zyres se kontabilitetit apo te dhenat e nje prej subjekteve qe ai harton pasqyren financiare. Kjo kerkon dhe bashkepunim me ekonomistin e brendshem te atij subjekti. Profesionisti kontabel nuk mund te plotesoje me shume se nje pyetsor edhe pse mund te hartoje me shume se nje PF. Duke qene se ne kete pyetsor nuk ju kerkohet apsolutisht te identifikioheni, ju lutem maksimalisht te shprehni opinionin tuaj te sinqerte dhe te drejte ne plotesimin e pyetjeve. Ne kete menyre mund te arrijme bashkarisht te pasqyrojme nje situate reale te veshtiresive te hasura nga ju gjate punes tuaj dhe ti raportojme ato ne menyre sa me te besueshme per te gjithe palet qe mund te jene te interesuara. Per cdo sqarim , paqartesi, sygjerim mund te me kontaktoni ne keto adresa :
[email protected] [email protected] I. TE DHENA PERSONALE
1.Ju lutem shenoni ditelindjen tuaj ( date / muaj / vit ) *
2.Gjinia juaj.
3.Vendlindja juaj.
4. Arsimi juaj. o
I mesem
o
I larte
o
Master
o
Doktorature
5. Profesioni juaj. o
Ekspert Kontabel i regjistruar
Msc. Aurora Hoxha
178
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Kontabel i miratuar
o
Kontabilist / Financier
o
Ekonomist i thjeshte / operator
6. Vjetersia ne profesionin tuaj.
7. Pozicioni juaj aktualisht ne pune. o
I punesuar ne sektor privat
o
I punesuar ne sektor shteteror
o
I vetepunesuar
II. TE DHENA PER SUBJEKTIN KU PUNONI 1. Tipi kryesor i aktivitetit qe merret subjekti ku ju punoni. o
Aktivitet Prodhues
o
Aktivitet Tregtar
o
Aktivitet Ndertimi
o
Aktivitet Sherbimi
o
Aktivitet konsulence ( hartim / auditim te pasqyrave financiare )
o
Tjeter
2. Statusi juridik i subjektit ku ju punoni. o
Shoqeri me pergjegjesi te kufizuar ( Sh.p.k )
o
Shoqeri aksionere (SH.A)
o
Shoqeri kolektive
o
Tjeter
o
Nuk e di
3. Shtrirja gjeografike ku ushtron aktivitetin subjekti ku ju punoni . o
Lokale - nje qytet/fshat ne Shqiperi
o
Rajonale - disa qytete/fshatra brenda qarkut
o
Kombetare - disa qytete /qarqe te ndryshme ne Shqiperi
o
Nderkombetare - keni dege / filiale jashte Shqiperise
o
Nuk e di
Msc. Aurora Hoxha
179
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 4. A eshte subjekti ku punoni filial i nje kompanie te huaj? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
5. Kapitali i subjektit ku ju jeni i / e punesuar eshte: o
100 % kapital vendas
o
100 % kapital i huaj
o
I perbere mbi 50 % vendas
o
I perbere mbi 50 % i huaj
o
Nuk e di
6. Prej sa vitesh ushtron aktivitetin kryesor subjekti ku punoni?
7.Sa ka qene numri i punonjesve ne pasqyren financiare te vitit te fundit ne subjektin ku punoni?
8. Sa kane qene te ardhurat vjetore ( qarkullimi ) ne pasqyren financiare te vitit te fundit ne subjektin ku punoni? Ju lutem shenoni shifren ne milion ( 000 000 ) leke te reja. 9. Sa ka qene vlera totale e aktiveve ne pasqyren financiare te vitit te fundit ne subjektin ku punoni? Ju lutem shenoni shifren ne milion (000 000 ) leke te reja.
10. Kush jane burimet kryesore te financimit te aktivitetit ne subjektin ku punoni? o
Huate Bankare
o
Burimet e veta (aksioneret )
o
Lizingu
o
Borxhe nga miq / te afërm
o
Burime te tjera
o
Tregje te huaja kapitali
o
Nuk e di
11. Sa shpesh keni eksportuar mallra / produkte ne subjektin ku punoni gjate 5 viteve te fundit? 1
2
Msc. Aurora Hoxha
3
4
5
180
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Asnjehere
Gjithmone
12. Sa shpesh keni importuar mallra / materiale te para ne subjektin ku punoni gjate 5 viteve te fundit? 1
2
Asnjehere
3
4
5 Gjithmone
III. HARTUESIT E PASQYRAVE FINANCIARE / PERDORUESIT E TYRE 1. A merreni ju ne subjektin ku punoni me: * ( mund te zgjidhni me shume se nje alternative ) o
Pergatitjen e plote te pasqyrave financiare.
o
Pergatitjen e pjesshme te pasqyrave financiare
o
Auditimin e pasqyrave financiare
o
Analizen e pasqyrave financiare ( llogaritjen e treguesve financiare dhe analizen e tyre per vendimarrje )
2. A hartohen pasqyrat financiare nga nje zyre kontabiliteti ne subjektin ku punoni? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
3. Ne subjektin ku punoni ne 5 vitet e fundit keni ndertuar : * Sqarim : "Ne perputhje te pjesshme me SKK" - nenkupton faktin se SKK - te zbatohen derisa nuk cenohet ligjislacioni tatimor pasi ai eshte primar per zbatim nga ju. o
Nje pasqyre financiare sipas SKK -ve per raportim te brendshem dhe tatimor ( nje bilanc shtet/privat )
o
Nje pasqyre financiare ne perputhje te plote me legjislacionin tatimor dhe perputhje te pjesshme me SKK -te per te dy raportimet ( nje bilanc shtet/privat )
o
Dy pasqyra financiare: nje PF sipas SKK - ve per raportim te brendshem (bilanc privat) dhe nje PF ne perputhje te plote me legjislacionin tatimor dhe perputhje te pjesshme me SKK -te (bilanc shteti)
o
Dy pasqyra financiare: nje forme te thjeshtuar te PF per raportim te brendshem ( bilanc privat) dhe nje PF perputhje te plote me legjislacionin tatimor dhe perputhje te pjesshme me SKK -te( bilanc shteti )
o
Dy pasqyre financiare: nje sipas PPK (bilanc privat ) dhe nje PF ne perputhje te plote me legjislacionin tatimor dhe perputhje te pjesshme me SKK -te( bilanc shteti )
o
Nuk e di
4. Ne subjektin ku punoni ne 5 vitet e fundit keni ndertuar pasqyrat financiare me: * o
Programe financiare ( psh Alpha, Financa 5 etj. ) te azhornuara me SKK -te
Msc. Aurora Hoxha
181
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Programe financiare te ndertuara sipas Planit te Pergjithshem Kontabel, te pa azhornuara me SKK -te
o
Me program Excel
o
Manualisht
o
Nuk e di
5. Cilet nga perdoruesit e poshteshenuar kane marre 5 vitet e fundit pasqyrat financiare te ndertuara sipas SKK -ve te subjektit ku punoni per te siguruar informacion ne interesin e tyre? o
Autoritet tatimore
o
Kreditoret - bankat
o
Klientet
o
Analistet / audituesit
o
Drejtuesit
o
Pronaret
o
Konkurrentet
o
Punonjesit
o
Nuk e di
6.Sa here jeni penalizuar me gjobe gjate kontrollit te pasqyrave financiare nga organet tatimore ne 5 vitet e fundit ne subjektin ku punoni? o
Asnjehere
o
1 - 2 here
o
3 - 4 here
o
5 - 6 here
o
Mbi 6 here
o
Nuk e di
7. Sa here jeni penalizuar me gjobe nga organet tatimore per mozbatimin e SKK- ve ne 5 vitet e fundit ne subjektin ku punoni? * o
Asnjehere
o
1 - 2 here
o
3 - 4 here
o
5- 6 here
o
Mbi 6 here
o
Nuk e di
Msc. Aurora Hoxha
182
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 8. Sa here gjate vitit 2013 drejtuesi ju ka kerkuar informacion financiar per te marre vendime ne subjektin ku punoni? * o
Asnjehere
o
1- 3 here
o
4 - 6 here
o
7 - 9 here
o
Mbi 10 here
o
Nuk e di
9. Sa here kete informacion (refreruar pyetjes 8 ) e keni marre : * Asnjehere
1 - 3 here
4 - 6 here
7 - 9 here
Mbi 10 here
Nuk e di
Nga pasqyrat financiare te ndertuara sipas SKK ve Nga pasqyrat financiare te thjeshtuara per raportim te brendshem ( bilanci privat ) Nga pasqyrat financiare sipas SKK -ve te modifikuara per qellime tatimore ( bilanci i shtetit ) 10. Sa here gjate vitit 2013 drejtuesi eshte bazuar ne eksperiencat e tij profesionale ose intuiten e tij (pa marre ne konsiderate te dhena financiare) per marrjen e vendimeve ne subjektin ku punoni? * o
Asnjehere
o
1 - 3 here
o
4 - 6 here
o
7 - 9 here
o
Mbi 10 here
o
Nuk e di
11. Pasqyrat financiare ne subjektin ku punoni auditohen : * o
Nga nje zyre auditimi me kapital 100 % shqiptar
Msc. Aurora Hoxha
183
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Nga nje zyre auditimi me kapital 100 % te huaj
o
Nga nje zyre auditimi me kapital vendas dhe te huaj
o
Nga e njejta zyre kontabiliteti nga e cila ndertohen edhe pasqyrat financiare
o
Nuk auditohen pasi nuk plotesojne kriteret e auditimit
o
Nuk e di
IV. STANDARDET KOMBETARE TE KONTABILITETIT -SKK 1. Zgjidhni standardet qe keni zbatuar gjate punes suaj ne subjektin ku punoni: * o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 6 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimete kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
2. Zgjidhni standardet qe keni patur veshtiresi ne te kuptuarin e terminologjise / permbajtjes gjate punes suaj ne subjektin punoni: * o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 6 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
Msc. Aurora Hoxha
184
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimete kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
3. Zgjidhni standarded qe keni patur veshtiresi gjate zbatimit te tyre ne punen tuaj ne subjektin ku punoni: * o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 6 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimet e kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
4. Sipas mendimit tuaj NE PERGJITHESI sa kane ndikuar ne zbatimin e SKK -ve problemet e meposhtme ne subjektet shqiptare ? * “Sic dihet dhe pranohet nga shume profesioniste dhe eksperte, zbatimi i paketes se plote te SKK-ve shoqerohet me veshtiresi dhe probleme te shumta, megjithese duhet theksuar fakti qe probleme dhe
Msc. Aurora Hoxha
185
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME veshtiresi kane hasur te gjithe vendet qe kane zbatuar dhe implementuar Standarde te reja ne ndertimin dhe raportimin e PF”. 1. Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5. Shume Mjaftueshem
Nuk e di
1.Veshtiresia ne kuptimin e permbajtjes dhe terminologjise se perdorur tek SKK-te nga profesionistet kontabel 2.Trajnimi i pamjaftueshem i profesionisteve kontabel nga shoqatat e kontabilitetit 3.Informacioni pjeserisht real dhe pjeserisht i besueshme qe raportohet ne PF sipas SKK -ve 4.Krijimi i kostove per trajnimin e stafit apo azhornimin e programeve financiare per subjektin 5.Mungesa e shume perkufizimeve per koncepte te rendesishme kontabel ne paketen e plote te SKK -ve 6.Divergjenca ( mosperputhja )e legjislacionit tatimor dhe SKK -ve ne shume ceshtje 7.Periudha relativisht e shkurter e zbatimit te
Msc. Aurora Hoxha
186
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1. Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5. Shume Mjaftueshem
Nuk e di
SKK -te nga profesionistet 8.Trajnimi jo i vazhdueshem i profesionisteve nga shoqatat e kontabilitetit 9.Fakti qe profesionistet e rinj kane shume pak/aspak njohuri per SKK -te pasi ato trajtohen shume pak/aspak ne lendet e kontabilitetit ne universitetet shqiptare 10 Trajtimi i shume ceshtjeve teorike dhe jo problemeve reale te profesionisteve ne trajnimin e shoqatave te kontabilitetit 11.Mungesa e literatures / materialeve trajnuese te SKK -ve 12.Fakti qe subjektet shqiptare jane kryesisht te vogla 13.Fakti qe ndertimi i PF te subjekteve eshte perqendruar ne zyrat e kontabilitetit 14.Fakti qe ka pak shembuj ilustrues apo
Msc. Aurora Hoxha
187
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1. Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5. Shume Mjaftueshem
Nuk e di
raste konkret te trajtuar ne paketen e plote te SKK -ve 15.Koha e pamjaftueshme e profesionisteve kontabel per studim /trajnim per shak te oreve te gjata ne pune 16.Fakti qe kostot e trajnimit jane te larta dhe paguhen nga vete profesionistet kontabel 17.Fakti qe bankat perdorin pak /aspak informacionin nga PF sipas SKK -ve per dhenien e kredive 18.Fakti qe drejtuesit e subjekteve perdorin pak/aspak informacionin nga PF sipas SKK -ve per vendimarrje 19.Fakti qe subjektet nuk penalizohen ose penalizohen shume rralle me gjobe nga organet tatimore per moszbatimin e SKK -ve 20.Mungesa e
Msc. Aurora Hoxha
188
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1. Aspak
3. Mesatarisht
2. Pak
4. 5. Shume Mjaftueshem
Nuk e di
tregjeve te kapitalit per te siguruar fonde per subjektet shqiptare
V. NIVELI I ZBATIMIT TE SKK -VE Sipas studimeve dhe analizave te specialisteve te fushes se kontabilitetit, zbatimi i paketes se plote te SKK-ve, nuk eshte mundur te realizohet plotesisht. Kjo ka ndodhur jo vetem per standardet qe jane pak te perdorshme per realitetin shqiptar por edhe per ato standarde qe subjeket kane hapesirat e mundshme per zbatim. Disa nga arsyet qe theksohen me shume nga specialistet e fushes per zbatimin e pjesshem te SKK - ve jane permendur edhe ne pyetjen e mesiperme si mosndeshkueshmeria, interesi i paket i perdoruesve te pasyrave financiare etj. Duke marre parasysh kete fakt, ju lutem jepni opinionin tuaj te sinqerte ne lidhje me nivelin e zbatimit te SKK - ve ne subjektin ku punoni. 5.Ne subjektin ku punoni,sa perqind ( % ) zbatohen ato standarde qe ju keni mundesi ti zbatoni. ( jo ne teresi te gjithe SKK pasi psh SKK 13 aktivet biologjike - jane shume specifike per biznese bujqesore keshtu mundesia per zbatim e tij ne subjektin tuaj eshte 0)
6.Sa shpesh keni shitur / blere pa fature tatimore ne subjektin ku punoni gjate viti 2013-2014? 1
2
3
4
5
Asnjehere
Shume shpesh
7.Sa eshte numri i punonjesve qe sigurohen me page minimale ne pasqyren financiare te vitit 2013 ne subjektin ku punoni?
8.Sa shpesh keni shitur me çmime te ndryshme nga ato qe regjistroni ne fature tatimore ne subjektin ku ku punoni gjate vitit 2013-2014? 1
2
Asnjehere
3
4
5 Shume shpesh
9.Sa realisht shprehin gjendjen financiare te subjektit vlerat ne pasqyrat financiare te ndertuara sipas SKK-ve ne 5 vitet e fundit ne subjektin ku punoni? o
0 - 30 %
o
31 - 50%
o
51 - 70 %
o
71 - 90 %
o
100 %
o
Nuk e di
10. Sa here drejtuesi / pronari i subjektit ku punoni ka ndikuar ne zvogelimin e fitimit ne pasqyrat financiare keto 5 vitet e fundit per te paguar sa me pak tatim fitim ?
Msc. Aurora Hoxha
189
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Asnjehere
o
1
o
2
o
3
o
4
o
Çdo vit ne mbyllje te pasqyrave financiare
11. Sa here drejtuesi / pronari i subjektit ku punoni ka ndikuar te llogarisni nje fitim qe ju si kontabilist e shikoni te arsyeshem per subjektin keto 5 vitet e fundit ? ( dmth ju eshte lene ju ne dore modifikimi i fitimit gjithmone me qellimin kryesor pagesen e nje niveli te ulet te tatim fitimit ) o
Asnjehere
o
1
o
2
o
3
o
4
o
Çdo vit ne mbyllje te pasqyrave financiare
12. Ne punen tuaj, cilat nga çeshtjet e meposhtme keni zbatuar ne ndertimin e pasqyrave financiare ? ( shenoni te gjithe çeshtjet qe keni zbatuar ) o
Perzgjedhjen dhe ndryshimet ne parimet, bazat, marrëveshjet, rregullat dhe praktikat e veçanta
o
Vleresimi kontabel dhe ndryshimet e tyre
o
Korigjimi i gabimeve
o
Ngjarjet pas dates se bilancit
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
13. Gjate punes suaj a keni evidentuar parime, rregulla apo praktika te veçanta qe nuk i keni zbatuar edhe nese mund te paraqisnin me mire situaten financiare te subjektit ku punoni? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
Msc. Aurora Hoxha
190
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 14. Nese keni zgjedhur alternativen "Po" shkruani disa nga arsyet perse nuk i keni zbatuar: o
Qendrueshmeria ne politikat kontabel eshte nje karakteristike cilesore per te krahasuar te dhenat ne pasqyrat financiare
o
Impenjimi ne ndryshimet ne retrospektive tek te gjitha pasqyrat financiare
o
Nevoja per sqarime shpjesuese
o
Vështirësia për të dalluar një ndryshim në një politikë kontabël nga një ndryshim në një vlerësim kontabël
o
Shmangiet e problemeve gjate kontrollit tatimor me tepricen e fitimeve te pashperndara
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
15. A keni bere gjate punes tuaj vleresime per : o
Provizione per kerkesat e arketueshme dhe inventareve
o
Jeten e dobishme te aktiveve afatgjata materiale dhe jomateriale si dhe percaktimin e normave perkatese te amortizimit
o
Provizione per shitjet me garanci ose mbulimin e kostove qe merren me procedurat gjygjesore
o
Vleresime te tjera
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
16. Nese keni zgjedhur alternativen "Nuk i aplikoj" kjo ka ndodhur : o
Pasi nuk njihen per efekte tatimore
o
Eshte e veshtire per ju kryerja e nje vleresimi te besueshem
o
Madhesia dhe te dhenat e subjektit nuk e mundesojne
o
Nuk keni eksperienca te meparshme ne vleresime
o
Mendoni me optimizem se gjendja do te permiresohet
o
Tjeter
o
Nuk e di
17. Pasqyrat financiare ne subjektin ku punoni pasqyrojne: ( Mund te zgjidhni nje ose disa prej alternative ) o
Ne menyre te plote ne permbajtjen e ngjarjeve ekonomike
o
Bazohen ne vleresime te arsyeshme gjate pergatitjes se tyre
Msc. Aurora Hoxha
191
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Ndihmojne lexuesit kompetente te nxjerrin konkluzione
o
Nuk e di
18. Me kontroll efektiv te nje aktivi ne konceptimin tuaj nenkuptoni : o
Pronesi ligjore
o
Marreveshje qiraje ku aktivi eshte nen kontrollin e qiramarresit
o
Qiramarresi merr persiper pjesen me te madhe te perfitimeve ekonomike dhe rreziqeve te lidhur me aktivin
o
Nuk e di
19. Sa shpesh ne subjektin ku punoni ndodh zevendesimi i te gjitha produkteve me defekt ndaj klienteve tuaj ? 1
2
3
4
5
Asnjehere
Gjithmone
20. A ka ne bilancin e saj subjekti ku punoni "pasiv ekonomik" ? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
21. "Pasivi ekonomik" ne konceptimin tuaj perfaqeson : * o
Praktika ekonomike qe lindin nga biznesi per te mbajtur marredhenie te mira me klientet
o
Detyrim ligjor qe lindin nga marreveshtjet kontraktuale
o
Nje koncept i paqarte dhe i pamatshem per profesionistet
o
Nuk e di
22. Sa shpesh ju ka ndodhur gjate punes suaj, te keni evidentuar mangesi apo probleme ne pasqyrat financiare pas mbylljes /dorezimit te tyre, nga nje pakujdesi ne interpretimin e nje informacioni te besueshem ne subjektin ku punoni: 1
2
Asnjehere
3
4
5 Gjithmone
23. Gjate punes suaj ne subjektin ku punoni ju ka ndodhur te evidentoni pas dates se mbylljes se bilancit : o
Veprimet matematikore jo te sakta
o
Zbatime jo shume me perpikmeri te politikave kontabel
Msc. Aurora Hoxha
192
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Keni vene re pakujdesi ne interpretimin e fakteve ose nuk i keni kushtuar rendesi per arsye te ndryshme.
o
Asnjeren prej tyre
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
24. Gjate punes suaj, keni korigjuar gabime pas dates se mbylljes se bilancit ne subjektin ku punoni? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
25. A ju ka ndodhur gjate punes suaj te evidentoni pas dates se mbylljes / dorezimit te pasqyrave financiare ne subjektin ku punoni. o
Perfundimin e nje çeshtje gjygjesore qe rezulton me nje detyrim aktual ne fund te periudhes
o
Marrjen e informacionit per falimentimin e nje klienti
o
Shitjen e inventarit me nje kosto me te ulet se kostoja e tij
o
Te zbuloni gabime ose pakujdesi ne interpretim që tregojnë që pasqyrat financiare janë të pasakta
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
26. A ka ne bilancin e saj subjekti ku punoni? Po
Jo
Nuk e di
Aktive afatgjata materiale Aktive afatgjata jo materiale Aktive afatgjata financiare 27. A ju ka ndodhur gjate punes tuaj te kapitalizoni kostot e huamarrjes vetem per disa element te AAM ne subjektin ku punoni ne 5 vitet e fundit? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
28. Nese keni zgjedhur alternativen "Jo" cilet jane arsyet?
Msc. Aurora Hoxha
193
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Nuk lejohet nga SKK
o
Nuk lejohet nga legjislacioni tatimor
o
Per shkak te veshtiresise ne ndarjen e kostos per cdo element AAM
o
Nuk keni marre hua per te financuar sigurimin e nje aktivi
o
Tjeter
o
Nuk e di
29. Ne 5 bilancet e fundit a keni matur aktive afatgjata materiale me modelin e rivleresimit ne subjektin ku punoni: o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
30. Nese keni zgjedhur opsionin " Jo" kjo ka ndodhur : o
Pasi nuk njihen diferencat e rivleresimit nga tatimoret
o
Keni veshtiresi ne matjen me besueshmeri te vleres se drejte te aktiveve
o
Madhesia e aktiveve qe disponon subjekti eshte e vogel
o
Drejtuesit e biznesit nuk e lejojne.
o
Rivleresimi duhet bere ne menyre periodike qe do te thote me tepr impenjim per subjektin
o
Tjeter
o
Nuk e di
31. A mendoni se paraqitja e AAM me vleren e drejte dhe jo me vleren neto do te pasqyronte vleren reale te pasurise se subjektit ku punoni? sqarim - dmth do te ishte nje metode e mire per te pasqyruar me realisht situaten financiare te subjektit o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
32. Ne dijenine tuaj vlera e drejte e nje AAM perfaqeson? o o o
Shumen, me të cilën mund të shkëmbehet një aktiv ose mund te shlyhet nje pasiv ndermjet paleve te interesuara Shumen, me të cilën një aktiv njihet në bilanc pasi zbritet amortizimi dhe ndonje humbje Shumen e vlerësuar që njësia pret të përftojë nga një aktiv në fund të jetës së tij te dobishme
Msc. Aurora Hoxha
194
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Vleren aktuale e flukseve të ardhshme të vlerësuara të parasë qe vijne nga perdorimi i nje aktivi
o
Nuk e di
33. Ne 5 bilancet e fundit a keni zbritur nga vlera neto e AAM humbje te akumuluara nga zhvleresimi ne subjektin ku punoni: 1
2
3
4
5
Asnjehere
Gjithmone
34. Nese keni zgjedhur opsionin "Asnjehere" ne pyetjen 32 shenoni shkurt arsyet:
35. Ne 5 vitet e fundit sa shpesh keni kryer testin e zhvleresimit (percaktimi i shumes se rikuperueshme ) per te gjithe zerat e aktivit qe ka ne bilancin e saj kompania ku punoni. 1
2
3
4
5
Asnjehere
Gjithmone
36.Nese keni zgjedhur alternativen "Asnjehere" cilat kane qene arsyet: Mund te zgjidhni me shume se alternative o
Meqenese zhvleresimet nuk njihen nga tatimet, nuk ka arsye testimi
o
Asnjehere vlera e drejte dhe vlera ne perdorim e aktiveve nuk kane qene me te vogla se vlera e tyre kontabel
o
Ka shume veshtiresi ne percaktimin si te vleres se drejte ashtu edhe te vleres ne perdorim te aktiveve
o o
Ka veshtiresi ne qartesine e konceptit "shume e rikuperueshme" Drejtuesit / pronaret nuk kane interes ne percaktimin e shumes se rikuperueshme te aktiveve
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
37. Ne subjektin ku punoni ju perdorni per amortizimin e AAM dhe AAJM: o
Metoden Lineare
o
Metoden mbi vleren e mbetur
o
Metoden regresive
o
Nuk e di
o
Nuk i aplikoj
38.Cilat nga arsyet e meposhtme kane ndikuar ne zgjedhjen e metodes se amortizimit ne subjektin ku punoni: Po
Jo
Nuk e di
Eshte e detyruar per zbatim nga ligji
Msc. Aurora Hoxha
195
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Po
Jo
Nuk e di
Eshte e percaktuar per zbatim nga SKK- te Pasqyron më me vërtetësi përdorimin e aktivit Eshte metoda me e thjeshte per tu perdorur Please enter one response per row 39. Ne cilin moment nisni te llogarisni amortizim per nje aktiv material te bere hyrje ne subjektin ku punoni: o
Sapo te jete i gatshem per tu perdorur, pra sapo eshte vene ne funksion
o
Nga dita e parë e muajit që pason muajin e hyrjes ne subjekt
o
Nga dita e pare qe e keni regjistruar ne kontabilitet.
o
Nuk e di
o
Nuk e aplikoj
40. Ne 5 bilancet e fundit ne subjektin ku punoni keni vleresuar inventaret ne fund te vitit me : o
Kosto
o
Vleren neto te realizueshme
o
Vlerën më të ulët midis kostos dhe vlerës neto të realizueshme
o
Nuk e di
o
Nuk e aplikoj
41. Ju lutem shenoni shkurt arsyen per zgjedhjen tuaj ( referuar pyetjes 38 )
VI. TRAJNIMI I PROFESIONISTEVE 1. A jeni i / e anetaresuar ne ndonje shoqate kontabiliteti ? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
2. Sa shpesh jeni trajnuar per njohjen e standardeve gjate viteve 2008 -2013 (nese kujtoni perafersisht ) ? 1 Shume rralle
Msc. Aurora Hoxha
2
3
4
5 Shume shpesh
196
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 3. Sa ka qene kohezgjatja e nje seance trajnimi dhe sa jane plotesuar nevojat e tua per informacion ne kete seance ? ( zgjidhni nje alternative ) Aspak
Pak
Mesatarisht
Mire
Shume mire Nuk e di
0 - 1 jave 1 - 2 jave 2 - 3 jave 3 - 4 jave Mbi nje muaj 4. Materialet trajnuese qe ju kane dhene ne seancat e trajnimit kane trajtuar : o
Çeshtjet teorike
o
Shembuj praktik
o
Modele krahasuese te pasqyrave financiare
o
Nje kombinim i mire ndermjet te trejave
o
Nuk e di
5.Sa ju ka ndihmuar materiali trajnues i shoqatave ne zgjidhjen e problemeve gjate punes suaj ? 1
2
3
4
5
Aspak
Plotesisht
6. Sa shpesh keni kontaktuar dhe prej sa ditesh keni marre pergjigje nga shoqata ne te cilen ju jeni anetar per problemet e hasura gjate punes suaj ? Sqarim : zgjedhja juaj duhet te sqaroje shpeshtesine, dhe kohen e pergjigjes edhe per kete mundesi te paket kontakti Brenda 1 dite
Brenda 2 -3 diteve
Brenda 47diteve
Mbi 1 jave
Nuk e aplikoj
Aspak Pak Mesatarisht Shpesh Shume shpesh 7. Sa shpesh keni perdorur per zgjidhjen e veshtiresive te hasura gjate punes tuaj? Shkurtime - KKK - keshilli kombetar i kontabilitetit , MF - ministria e financave Aspak
Msc. Aurora Hoxha
Pak
Mesatarisht
Shpesh
Shume shpesh
Nuk e aplikoj
197
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Aspak
Pak
Mesatarisht
Shpesh
Shume shpesh
Nuk e aplikoj
Materiale trajnimi nga KKK ( Libri i SKK , manual zbatimi etj ) Faqe zyrtare interneti shqiptare KKK, MF Faqe zyrtare interneti tatimet , udhezime legjislacion Materiale trajnuese nga shoqatat e tjera te kontabilitetit Komunikime me koleget tuaj Planin e pergjithshem kontabel Kompanite qe ju ofrojne programet financiare, IMB, Infosoft etj Tjeter 8. Kostot e trajnimeve jane paguar? o
Personalisht nga ju ( profesionisti )
o
Nga subjekti ku ju jeni i/epunesuar
o
Nga te dy palet ne menyre te pjesshme
o
Nuk e di
10. Si do ti vleresonit kostot e trajnimit per mundesite tuaja financiare? o
Te larta
o
Mesatarisht te larta
o
Te ulta
Msc. Aurora Hoxha
198
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Nuk e di
11. A keni marre njohuri ne lidhje me SKK -te ne programet universitare te lidhura me kontabilitetin? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
12. Nese "Po" sa ju kane sherbyer gjate punes suaj ? 1
2
3
Aspak
4
5 Shume
13 A e dini ju se mund ti drejtoheni Keshillit Kombetar te Kontabilitetit me pyetje te drejtperdrjta dhe te merrni nje pergjigje zyrtare me shkrim per paqartesite ne zbatimin e SKK -ve gjate punes suaj? o
Jo nuk e di
o
Po e di - por nuk e aplikojme si alternative
o
Po e di - jam drejtuar por nuk kam marre pergjigje
o
Po e di - jam drejtuar por vonojne ne kthimin e pergjigjeve
VII. STANDARDET NDERKOMBETARE TE RAPORTIMIT FINANCIAR - SNRF PER SME 1. A jeni ne dijeni te ndryshimeve te fundit te paketes se plote te standardeve kombetare te kontabilitetit - SKK? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
This is a required question 2. A jeni trajnuar ne lidhje me ndryshimet e reja te SKK ? Sqarim - pasi ndryshimet e reja jane miratuar per zbatim nga 01.01.2015 ) o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
3. Mendoni se zbatimi i ndryshimeve te reja te SKK -ve do te krijoje kostot e meposhtme shtese ne subjektin ku punoni? o
Kostot per trajnimin e stafit te brendshem
o
Kosto shtese per audituesit e pasqyrave financiare .
o
Kosto shtese per hartuesit e programeve financiare
Msc. Aurora Hoxha
199
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Nuk do te krijohet asnje kosto shtese per subjektin pasi ato mbulohen personalisht nga stafi dhe profesionistet
o
Nuk e di
4. Ne cfare niveli mendoni se do te rendojne financat e subjektit ku punoni? 1
2
3
Aspak
4
5 Shume
5. A i keni lexuar / ose jeni trajnuar ne lidhje me SNRF -ne per SME -te? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
6. A do ta vleresonit si domosdoshmeri te unifikoni pasqyrat financiare ( te raportoni ne te njejten menyre ) me ato te shoqerive te huaja ne subjektin ku punoni? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
7. A mendoni se unifikimi ( raportimi ne te njejten forme ) i pasqyrave financiare mund t'ju krijoje mundesi per sigurimin e fondeve ne tregjet e huaja ? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
8. A do te vendosnit ju ( kuptohet me miratimin e drejtueve) te unifikoni ( te raportoni ne te njejten forme ) ne menyre vullnetare pasqyrat financiare te subjektit ku punoni me pasqyrat financiare te subjekteve te huaja ? Shenim : Duke qene se permiresimet aktuale te SKK -ve jane mbeshtetur tek SNRF - te per SME-te , mendohet nga specialistet se kjo do te jete perseri nje faze tranzitore per te kaluar pas pak vitesh ne zbatimin e plote te SNRF-ve per SME-te. o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
Never submit passwords through Google Forms. 100%: You made it. This form was created inside of Agricultural University of Tirana.
Msc. Aurora Hoxha
200
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Pyetësor për Inspektorët Tatimor Kontrolli tatimor dhe praktikat kontabël Fillimisht ju shpreh falenderimin tim per ndihmen dhe bashkepunimin tuaj ne plotesimin e pyetsorit, Ju sqaroj se te dhenat e pyetesorit, do te perdoren per qellime studimi ( doktorature) . Duke qene se ne kete pyetsor nuk kerkohet identiteti juaj, ju lutem maksimalisht te shprehni opinionin tuaj te sinqerte dhe te drejte ne plotesimin e pyetjeve. Per cdo sqarim , paqartesi sygjerim mund te me kontaktoni ne keto adresa :
[email protected] [email protected] I. TE DHENA PERSONALE 1. Mosha / gjinia juaj 2.Vendlindja juaj. 3. Arsimi juaj. o
I mesem
o
I larte
o
Master
o
Doktorature
4. Profesioni juaj. o
Kontabilist -Financier
o
Kontabel i miratuar
o
Ekspert Kontabel i regjistruar
o
Tjeter
5. Vjetersia juaj ne pune gjithsej. 6. Pozicioni juaj aktualisht ne pune.
II. PASQYRAT FINANCIARE TE SUBJEKTEVE DHE KONTROLLI I TYRE 1. Sa perqind e subjektve qe keni kontrolluar kane qene SME ( kane patur deri ne 250 punonjes dhe kane realizuar nje shifer afarizmi jo me te madhe se 250 milion leke) 2. Gjate punes suaj ju keni evidentuar qe subjektet ndertojne :
Msc. Aurora Hoxha
201
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1 - Per raportim te 2. Per qellime brendshem ( bilanc tatimore (bilanc privat ) per shtetin )
3. Per te dy raportimet ( te brendshem dhe tatimor )
Nuk e di
Nje pasqyre financiare sipas SKK-ve Nje pasqyre financiare sipas SKK -ve te cilen e modifikojne me pas per qellime tatimore Nje pasqyre te thjeshte me baze CASH 3. A keni kontrolluar ju biznese qe zbatojne standardet e kontabilitetit ? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
4. Ne sa perqind te bizneseve te kontrolluar nga ju gjate 2013 - 2014 keni evidentuar shitje te pa shoqeruara me fature tatimore ( fshehje te xhiros )? o
0%
o
1 - 30%
o
31 - 50 %
o
51 - 70 %
o
71 - 90 %
o
100 %
o
Nuk e di
5. Ne sa perqind te bizneseve te kontrolluar nga ju gjate vitit 2013 - 2014 keni evidentuar cmime shitje te ndryshme nga ato te faturuarat ? o
0%
o
1 - 30%
o
31 - 50 %
o
51 - 70 %
o
71 - 90 %
o
100 %
o
Nuk e di
Msc. Aurora Hoxha
202
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 6.Sa reale jane vlerat ne pasqyrat financiare te ndertuara sipas SKK -ve ne subjektet qe keni kontrolluar gjate 5 viteve te fundit? o
0 %
o
1 - 30 %
o
31 - 50 %
o
51 - 70 %
o
71 - 90 %
o
100 %
o
Nuk e di
7. Shenoni standardet qe keni gjetur te zbatuar ne pasqyrat financiare te subjekteve gjate punes suaj . o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 6 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimete kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
8. Shenoni standardet qe keni evidentuar se jane zbatuar gabim nga kontabilistet ne subjektet qe ju keni kontrolluar. o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
Msc. Aurora Hoxha
203
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 5 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimete kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
9. A keni evidentuar raste ne te cilat hartuesit e pasqyrave financiare ndikohen nga drejtuesit / pronaret ne llogaritjen e rezultatit vjetor te subjektit gjate 5 viteve te fundit? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
10. Nese "po " ne sa perqind te tyre e keni evidentuar ? o
0%
o
1 - 30%
o
31 - 50%
o
51 - 70 %
o
71 - 90%
o
100 %
o
Nuk e di
11.Sa shpesh ju ka ndodhur te kontrolloni subjekte me aktivitet bujqesor gjate 5 viteve te fundit? (Qe kane ne pronesi aktive biologjike) 1
2
3
4
5
Asnjehere
Gjithmone
12.Sa shpesh ju ka ndodhur te penalizoni me gjobe subjektet qe ju keni kontrolluar gjate 5 viteve te fundit? 1
2
Asnjehere
Msc. Aurora Hoxha
3
4
5 Gjithmone
204
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 13.Sa subjekte keni gjobitur gjate vitit 2013 -2014 ? ( Numer te perafert ) 14.Sa perqind (%) e ketyre gjobave te vendosura kane qene per moszbatim te standardeve te kontabilitetit ? 15.Cilat jane problemet e tjera per te cilat keni gjobitur subjektet qe keni kontrolluar gjate vitit 2013 2014? Ju lutem permendni shkurt 1-2 raste konkrete
16.Sipas mendimit tuaj NE PERGJITHESI sa kane ndikuar ne zbatimin e SKK -ve problemet e meposhtme ne subjektet shqiptare ? Sic dihet dhe pranohet nga shume profesioniste dhe eksperte, zbatimi i paketes se plote te SKK-ve shoqerohet me veshtiresi dhe probleme te shumta, megjithese duhet theksuar fakti qe probleme dhe veshtiresi kane hasur te gjithe vendet qe kane zbatuar dhe implementuar Standarde te reja ne ndertimin dhe raportimin e PF. 1 . Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5 . Shume Mjaftueshem
Nuk e di
1.Veshtiresia ne kuptimin e permbajtjes dhe terminologjise se perdorur tek SKK-te nga profesionistet kontabel 2.Trajnimi i pamjaftueshem i profesionisteve kontabel nga shoqatat e kontabilitetit 3.Informacioni pjeserisht real dhe pjeserisht i besueshme qe raportohet ne PF sipas SKK -ve 4.Krijimi i kostove per trajnimin e stafit apo azhornimin e
Msc. Aurora Hoxha
205
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1 . Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5 . Shume Mjaftueshem
Nuk e di
programeve financiare per subjektin 5.Mungesa e shume perkufizimeve per koncepte te rendesishme kontabel ne paketen e plote te SKK -ve 6.Divergjenca ( mosperputhja )e legjislacionit tatimor dhe SKK -ve ne shume ceshtje 7.Periudha relativisht e shkurter e zbatimit te SKK -te nga profesionistet 8.Trajnimi jo i vazhdueshem i profesionisteve nga shoqatat e kontabilitetit 9.Fakti qe profesionistet e rinj kane shume pak/aspak njohuri per SKK -te pasi ato trajtohen shume pak/aspak ne lendet e kontabilitetit ne universitetet shqiptare 10 Trajtimi i shume ceshtjeve teorike dhe jo problemeve reale te profesionisteve ne trajnimin e
Msc. Aurora Hoxha
206
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1 . Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5 . Shume Mjaftueshem
Nuk e di
shoqatave te kontabilitetit 11.Mungesa e literatures / materialeve trajnuese te SKK -ve 12.Fakti qe subjektet shqiptare jane kryesisht te vogla 13.Fakti qe ndertimi i PF te subjekteve eshte perqendruar ne zyrat e kontabilitetit 14.Fakti qe ka pak shembuj ilustrues apo raste konkret te trajtuar ne paketen e plote te SKK -ve 15.Koha e pamjaftueshme e profesionisteve kontabel per studim /trajnim per shak te oreve te gjata ne pune 16.Fakti qe kostot e trajnimit jane te larta dhe paguhen nga vete profesionistet kontabel 17.Fakti qe bankat perdorin pak /aspak informacionin nga PF sipas SKK -ve per dhenien e
Msc. Aurora Hoxha
207
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME 1 . Aspak
2. Pak
3. Mesatarisht
4. 5 . Shume Mjaftueshem
Nuk e di
kredive 18.Fakti qe drejtuesit e subjekteve perdorin pak/aspak informacionin nga PF sipas SKK -ve per vendimarrje 19.Fakti qe subjektet nuk penalizohen ose penalizohen shume rralle me gjobe nga organet tatimore per moszbatimin e SKK -ve 20.Mungesa e tregjeve te kapitalit per te siguruar fonde per subjektet shqiptare 17.Ne subjektet qe keni kontrolluar si mendoni ju, sa perqind ( % ) zbatohen ato standarde qe keto biznese kane hapesirat per ti zbatuar? “ Sipas studimeve dhe analizave te specialisteve te fushes se kontabilitetit, zbatimi i paketes se plote te SKK-ve, nuk eshte mundur te realizohet plotesisht. Kjo ka ndodhur jo vetem per standardet qe jane pak te perdorshme per realitetin shqiptar por edhe per ato standarde qe subjeket kane hapesirat e mundshme per zbatim. Disa nga arsyet qe theksohen me shume nga specialistet e fushes per zbatimin e pjesshem te SKK - ve jane permendur edhe ne pyetjen e mesiperme si mosndeshkueshmeria, interesi i paket i perdoruesve te pasyrave financiare etj. Duke marre parasysh kete fakt, ju lutem jepni opinionin tuaj te sinqerte ne lidhje me nivelin e zbatimit te SKK - ve ne subjektet qe keni kontrolluar”.
18.Cfare mendoni se duhet te permiresohet ne raportin SKK - Legjislacion tatimor ? Ju lutem permendi shkurt
19.A ju ka ndodhur ndonje rast qe subjektet e kontrolluara t'ju cojne ne gjykate per faktin se per ceshtje te vecanta kane zbatuar SKK-te dhe jo legjislacionin tatimor ?
Msc. Aurora Hoxha
208
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Pasi sipas ligjit Nr.9228, datë 29.4.2004-PËR KONTABILITETIN DHE PASQYRAT FINANCIARE ne KREUN III Neni 9 Respektimi i standardeve kontabël thuhet "Pasqyrat financiare përgatiten dhe paraqiten në përputhje me standardet kontabël" o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
III. NJOHURITE DHE TRAJNIMI JUAJ 1. Sa shpesh jeni trajnuar per njohjen e standardeve gjate viteve 2008 -2013 (nese kujtoni perafersisht ) ? 1
2
3
4
5
Shume rralle
Shume shpesh
2. Sa ka qene kohezgjatja e nje seance trajnimi dhe a ka qene i mjaftueshem per nevojat tuaja per informacion ? 1. Pak
2
3
4
5. Shume
Nuk e di
0 - 1 jave 1 - 2 jave 2 - 3 jave 3 -4 jave Mbi 1 muaj 3. Mendoni se materiali trajnues ju ka ndihmuar ne zgjidhjen e problemeve gjate punes suaj ? 1
2
3
4
Aspak
5 Plotesisht
4. Gjate trajnimit, materialet kane trajtuar me shume : o
Çeshtjet teorike
o
Çeshtjet praktike
o
Nje kombinim i mire ndermjet te dy çeshtjeve
o
Nuk e di
5. Trajnimi ne lidhje me standardet eshte mundesuar ? o
Nga institucioni kiu ju jeni i/e punesuar
o
Nga ju personalisht
o
Nga ju dhe institucioni ku ju jeni i /e punesuar
o
Tjeter
Msc. Aurora Hoxha
209
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Nuk e di
6. Sa shpesh keni perdorur per problemet e hasura gjate punes suaj ne lidhje me zbatimin e SKK -ve ? ( shkurtime KKK - keshilli kombetar i kontabilitetit , MF - ministria e financave ) 1 Asnjehere
2
3
4
5 Gjithmone Nuk e di
Materiale trajnimi te shoqatave te kontabilitetit Faqe zyrtare interneti , KKK . MF Faqe zyrtare interneti , tatimet, legjislacion dhe udhezime Materiale dhe libra te botuar per SKK - te Kontakte me koleget tuaj . Specialiste / kontabiliste te fushes se kontabilitetit qe ju keni njohje personale Jeni drejtuar eproreve tuaj 7. Shenoni standardet qe ju keni patur veshtiresi ne te kuptuarin e permbajtjes/ terminologjise se perdorur gjate punes suaj : o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 5 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
Msc. Aurora Hoxha
210
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimete kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
8. Shenoni standardet qe ju keni patur veshtiresi gjate kontrollit ne subjekte . o
SKK 1 (Kuadri i pergjithshem per pergatitjen e pasqyrave financiare )
o
SKK 2 (Paraqitja e pasqyrave financiare )
o
SKK 3 ( Instrumentat financiar )
o
SKK 4 ( Inventaret )
o
SKK 5 ( Aktivet afatgjata materiale dhe jo materiale )
o
SKK 5 ( Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtezuara )
o
SKK 7 ( Kontabilizimi i qerave )
o
SKK 8 ( Te ardhurat )
o
SKK 9 ( Kombinimet e biznesit )
o
SKK 10 ( Grandet dhe forma te tjera te ndihmes )
o
SKK 11 ( Tatim fitimi )
o
SKK 12 (Efekti i ndryshimeve te kursit te kembimit )
o
SKK 13 ( Aktivet biologjike )
o
SKK 14 (Trajtimi kontabel i shoqerive te kontrolluara me pjesemarrje )
o
SKK 15 ( Parimete kontabilitetit dhe raportimi per mikronjesite )
o
Nuk e di
9. Ne cfare niveli do te vleresonit njohurite tuaja per paketen e plote te SKK -ve ? 1 Aspak njohuri
2
3
4
5 Njohuri shume te mira
10. A jeni informuar ju per ndryshimet e reja te paketes se plote te SKK -ve ? o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
11. A jeni trajnuar ju ne lidhje me ndryshimet ne paketen e plote te SKK -ve ?
Msc. Aurora Hoxha
211
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME o
Po
o
Jo
o
Nuk e di
12. Ne cilin moment duhet subjekti te llogarise amortizimin per nje aktiv material te bere hyrje sipas standardeve kombetare te kontabilitetit? o
Sapo te jete i gatshem per tu perdorur, pra sapo eshte vene ne funksion.
o
Nga dita e pare e muajit qe pason muajin e hyrjes ne subjekt.
o
Nga dita e pare qe eshte regjistruar ne kontabilitet - referuar dates se fatures tatimore
o
Nuk e di
13. Me kontroll efektiv te nje aktivi ne dijenine tuaj nenkuptoni: Mund te shenoni me shume se nje alternative o
Pronesi ligjore
o
Marreveshje qirajeku aktivi eshte nen kontrollin e qirramaresit
o o
Qirramarresi merr persiper pjesen me te madhe te perfitimeve ekonomike dhe rreziqeve te lidhur me aktivin Nuk e di
14. Sipas standardeve kombetare te kontabilitetit kompesimi i aktiveve me pasivet ne subjekte: Mund te shenoni me shume se nje alternative o
Lejohet te kryhet
o
Lejohet te kryhet vetem nëse njësia ekonomike raportuese ka të drejtë ligjore t’i kompensojë aktivet dhe pasivet
o
Lejohet te kryhet nëse njësia ekonomike raportuese ka të drejtë ligjore t’i kompensojë aktivet dhe pasivet si dhe ekziston mundësia që ajo do ta përdorë këtë të drejtë
o
Nuk lejohet te kryhet
o
Nuk e di
Never submit passwords through Google Forms. 100%: You made it.
Msc. Aurora Hoxha
212
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Curriculum Vitae
Informacion personal Mbiemri / Emri Adresa Telefona(t) E-mail Shtetesia Data e lindjes Gjinia Pozicioni actual i punes
( TOMJA ) HOXHA Aurora Rr. Kodra e Diellit , pallatet Astir +355 42440016 Mobile: + 355 69 57 43 798
[email protected] ;
[email protected] Shqiptare 01 Janar 1981 Femer Pedagoge ( lektore )
Eksperienca pune Periudha Okupimi (pozicioni qe mban) Aktiviteti kryesor dhe detyrat Emri dhe adresa e punedhenesit Tipi I biznesit apo aktivitetit Periudha Okupimi (pozicioni qe mban) Aktiviteti kryesor dhe detyrat Emri dhe adresa e punedhenesit
Shtator 2009 – ne vazhdim Pedagoge Lektore - Lendet Kontabilitet Drejtimi, Kontabilitet Universiteti Bujqesor i Tiranes Koder Kamez Tirane Universitet Shteteror - Arsimimim profesional dhe kualifikimin shkencor Nentor 2011-Qershor 2012, Mars 2013-Qershor 2013, Tetor 2013Qershor 2014 Pedagoge ( Part –Time ) Lektore - Lenda Kontabilitet i Informatizuar programet Financa 5, Alpha Platinium Universiteti Logos
Tipi I biznesit apo aktivitetit
Universitet Privat - Arsimimim profesional dhe kualifikimin shkencor
Tipi i biznesit apo aktivitetit
Universitet Privat -Arsimimim profesional dhe kualifikimin shkencor
Periudha Okupimi (pozicioni qe mban) Aktiviteti kryesor dhe detyrat
Emri dhe adresa e punedhenesit
Msc. Aurora Hoxha
Qershor 2004-Shkurt 2007: Janar 2009 – Shtator 2009 Financiere / shefe finance Ndjekja dhe mbyllja e TVSH. Mbajtja e ditareve te Ardhurave, Shpenzimeve, Arkes, Bankes. Analizat e llogarive. Hedhja e ditareve ne Centralizator dhe mbyllja e Bilancit Kontabel. Astir Group sh.a Unaza e RE
213
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Tipi i biznesit apo aktivitetit Periudha Okupimi (pozicioni qe mban) Aktiviteti kryesor dhe detyrat
Emri dhe adresa e punedhenesit Tipi i biznesit apo aktivitetit Periudha
Aktivitet Privat - Prodhim dhe tregtim bojra , llaqe, stuko etj. Shkurt 2007-Dhjetor 2008 Financiere
Ndjekja dhe mbyllja e TVSH. Mbajtja e ditareve te Ardhurave,Shpenzimeve,Arkes, Bankes. Analizat e llogarive. Hedhja e ditareve ne Centralizator dhe mbyllja e bilancit kontabel As Mob Al sh.p.k Aktivitet privat - Prodhim mobilje & punime duralumini Prill 2010, 2011, 2012, 2013
Okupimi (pozicioni qe mban)
Hartim , Korrigjim Tezash per titujt “Kontabel i Miratuar” dhe “Ekspert Kontabel”
Aktiviteti kryesor dhe detyrat
Hartim , Korrigjim Tezash per titujt “Kontabel i Miratuar” dhe “Ekspert Kontabel”
Emri dhe adresa e punedhenesit Tipi i biznesit apo aktivitetit
IEKA & Autoriteti i Certifikimit Autoritet Publik
Edukimi dhe trajnimet Periudha Titulli i kualifikimit Subjekti kryesor Emri dhe tipi I organizates qe lejon edukimin Niveli kombetar apo n/kombetar I kualifikimit. Periudha Titulli i kualifikimit Subjekti kryesor Emri dhe tipi i organizates qe lejon edukimin Niveli kombetar apo n/kombetar I kualifikimit. Periudha Titulli i kualifikimit Subjekti kryesor Emri dhe tipi i organizates qe lejon edukimin
Shkurt 2004 Diplomuar si Ekonomiste Agrobiznesi Ekonomist Agrar. Universiteti Bujqesor i Tiranes, Fakulteti Ekonomise dhe Agrobiznesit, Tirane. Sistemi kombetar – Nota e diplomes 10. Qershor 2009 (Master shkencor ) Administrim Ndermarrje Agrobiznesi. Universiteti Bujqesor i Tiranes. Fakulteti Ekonomise dhe Agrobiznesit.
Sistemi kombetar – Nota e Mikrotezes 10. Nentor 2009 – 2015 Doktor i shkencave Implementimit te standarteve kombetare te kontabilitetit dhe trajtimi i problemeve te tyre ne SME-te Shqiptare Universiteti Bujqesor i Tiranes. Fakulteti Ekonomise dhe Agrobiznesit Departamenti : Finance –Kontabilitet
Niveli kombetar apo n/kombetar I kualifikimit.
Msc. Aurora Hoxha
214
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME Periudha Titulli i kualifikimit Subjekti kryesor Emri dhe tipi i organizates qe lejon edukimin
Shtator – Nentor 2003 Deshmi / Certifikate Njohuri mbi perdorimin e programeve kontabel “Financa 5.0” , Alpha ISSETI , IMB
Niveli kombetar apo n/kombetar I kualifikimit. Periudha
Maj 2009
Titulli i kualifikimit
Çertifikate
Subjekti kryesor Emri dhe tipi i organizates qe lejon edukimin Niveli kombetar apo n/kombetar I kualifikimit. Periudha Titulli i kualifikimit Subjekti kryesor Emri dhe tipi i organizates qe lejon edukimin
Gjuha Angleze, Universiteti i Gjuheve te Huaja Sistemi kombetar Nentor - Dhjetor 2013 Çertifikate Perdorim te programit SPSS per analizim te dhenash dhe raportim Eunacal Institute
Niveli kombetar apo n/kombetar i kualifikimit
Te dhena dhe aftesi personale Gjuha kombetare Gjuhe te tjera
Shqip Anglisht, Italisht
Vetvleresimi
Te folurit
Te shkruarit
Te kuptuarit European level (*)
E degjuar
E lexuar E folur interaktive
E folur produktive
B2
B2
B2
B2
B2
A1
A1
A1
A1
A1
Anglisht Italisht
Msc. Aurora Hoxha
215
Implementimi i SKK-ve dhe trajtimi i problemeve të tyre në SME
Deklaratë mbi Origjinalitetin
Aurora Hoxha (Tomja) Deklaroj se ky punim shkencor mbështetet në njohuritë dhe eksperiencat e mia profesionale. Unë gjithashtu deklaroj se, përmbajtja intelektuale e këtij punimi është tërësisht produkt i punës time (origjinale), përveç rasteve të formatimit, të cilat përcaktohen në rregulloren e doktoraturës së UBT. Çdo informacion ose kontribut i marrë nga studiues të tjerë vendas apo të huaj citohet qartësisht në material dhe gjendet i përmbledhur me referencat përkatëse në literaturë. Jam e vetëdijshme se në rast mospërputhje, Senatit të UBT-së i jepet e drejta e revokimit të gradës “Doktor i Shkencave” në përputhje me Rregulloren e Studimeve të Ciklit të Tretë të Studimeve të Doktoraturës në UBT, neni 27 datë 10.05.2012.
Firmosur………………………………………
Datë………/…………/………….
Msc. Aurora Hoxha
216
